تفاوت واقعی 15W-40 با 10W-30 در دیزل‌های مدرن

مقدمه: ویسکوزیته چه اثری بر استارت، مصرف سوخت و سایش دارد؟

انتخاب روغن دیزل، به‌ویژه بین روغن 15W-40 کامیون و 10W-30 دیزلی، فقط موضوع «غلظت» نیست؛ دربارهٔ مدیریت استارت سرد، مصرف سوخت، حفاظت از قطعات و سازگاری با اقلیم ایران است. در استارت‌های سرد، ویسکوزیته پایین‌تر جریان بهتری دارد و سریع‌تر به یاتاقان‌ها می‌رسد. در بار و دمای بالاتر، فیلم روغن باید به‌اندازه کافی پایدار بماند تا از سایش جلوگیری کند. اگر «انتخاب روغن دیزل» را صرفاً با عادتِ گذشته انجام می‌دهید، احتمال از دست دادن مزایای نسل جدید روانکارها وجود دارد.

• استارت سرد: 10W-30 معمولاً مقاومت پمپاژ کمتری دارد و در صبح‌های سرد شهرهای مرتفع، روان‌تر به نقاط بحرانی می‌رسد.
• مصرف سوخت: ویسکوزیته کمتر می‌تواند اتلاف پمپاژی را کاهش دهد؛ اثر نهایی وابسته به طراحی موتور و مأموریت ناوگان است.
• سایش: حفاظت تابعی از فرمولاسیون روغن (افزودنی‌ها) و شاخص‌های فنی مانند HTHS است، نه فقط عدد ویسکوزیته.

15W-40 vs 10W-30؛ مزایا و معایب در یک نگاه

خلاصه تفاوت‌ها

هر دو گرید اگر مطابق با سطح کارایی توصیه‌شده سازنده (مانند API CK-4/CI-4، ACEA E7/E9 و تاییدیه‌های OEM) باشند، می‌توانند در دیزل‌های مدرن عملکرد مناسبی ارائه دهند. تفاوت اصلی در رفتار سرد، پایداری حرارتی و اقتصاد سوخت نمود پیدا می‌کند.

• استارت سرد
  • 15W-40: در دمای پایین سنگین‌تر؛ گردش کندتر در ثانیه‌های اول.
  • 10W-30: گردش سریع‌تر و فشار روغن زودتر پایدار می‌شود.
• مصرف سوخت ناوگان
  • 15W-40: مزیت خاصی در مصرف ندارد؛ تمرکز بر پایداری.
  • 10W-30: امکان بهبود مصرف در ناوگان جاده‌ای بلندمسیر.
• پایداری حرارتی و بار سنگین
  • 15W-40: در گرمای شدید و شیب‌های طولانی، گزینه‌ای محافظه‌کارانه‌تر.
  • 10W-30: در صورت HTHS کافی و تاییدیه مناسب، قابل اتکا؛ اما نیازمند پایش دقیق‌تر.
• سازگاری با موتورهای قدیمی/نشتی‌های جزئی
  • 15W-40: در موتورها با لقی زیاد، حس اطمینان بیشتری به راننده می‌دهد.
  • 10W-30: ممکن است مصرف روغن اندکی افزایش یابد؛ باید رصد شود.
• پس‌پالایش (DPF/EGR)
  • 15W-40: در نسخه‌های Low/Mid-SAPS مخصوص پس‌پالایش هم موجود است؛ انتخاب سطح SAPS مهم‌تر از خود ویسکوزیته است.
  • 10W-30: در فرمول‌های CK-4/E9 معمولاً با DPF سازگارتر طراحی می‌شود.
• دسترسی و قیمت در ایران
  • 15W-40: فراوان و اقتصادی.
  • 10W-30: رو‌به‌گسترش؛ ممکن است قیمت بالاتری داشته باشد.

• نکته برجسته: سطح کارایی (API/ACEA/OEM) را مقدم بر ویسکوزیته بررسی کنید.
• نکته برجسته: اگر دفترچه دو ویس را مجاز دانسته، انتخاب را بر مبنای اقلیم و مأموریت انجام دهید.

معیارهای فنی انتخاب ویسکوزیته در دیزل‌های مدرن

شاخص‌هایی که به‌راستی تعیین‌کننده‌اند

• HTHS (گرانروی برشی-بالا): عدد بالاتر، فیلم قوی‌تر در داغی و بار؛ 10W-30های دیزلی با HTHS کافی می‌توانند به‌قدر 15W-40 محافظت کنند.
• CCS/پمپاژ سرد: هرچه پایین‌تر، استارت سرد آسان‌تر و سایش شروع کار کمتر.
• TBN و پایداری اکسیداسیون: برای سوخت‌های با گوگرد متغیر، TBN مناسب و مقاومت در برابر اکسیداسیون اهمیت دارد.
• SAPS (خاکستر سولفاته، فسفر، گوگرد): برای موتورهای دارای DPF/EGR، Low یا Mid-SAPS طبق توصیه سازنده ضروری است.
• سطوح کارایی: API CK-4/CJ-4/CI-4، ACEA E7/E9/E6 و تاییدیه‌های OEM (مانند MB 228.51/228.31، Volvo VDS، MAN M، Cummins CES).

در عمل، 10W-30 با سطح CK-4/E9 و HTHS مناسب می‌تواند هم‌ردهٔ بسیاری از 15W-40ها محافظت ارائه دهد؛ به شرطی که در محدودهٔ دمایی و باری توصیه‌شده استفاده شود. در مقابل، 15W-40های مدرن CK-4 نیز برای ناوگان‌های سنگین و مسیرهای داغ ایران انتخابی مطمئن‌اند.

اقلیم ایران و بار عملیاتی: نقشه تصمیم‌گیری

اقلیم

• سردسیر (ارتفاعات غرب و شمال‌غرب، زمستان‌های تبریز/همدان): 10W-30 در استارت‌های صبحگاهی و توقف‌وحرکت شهری مزیت دارد.
• معتدل (تهران، اصفهان، مشهد): هر دو قابل استفاده‌اند؛ مأموریت ناوگان تعیین‌کننده است.
• گرم و مرطوب/کویری (اهواز، بندرعباس، کرمان): 15W-40 در بار شدید و شیب‌های طولانی محافظه‌کارانه‌تر است.

مأموریت و بار

• برون‌شهری بلندمسیر و سرعت پایدار: 10W-30 می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف کمک کند؛ با فرض تایید سازنده.
• معدنی/کمپرسی و حمل بار فوق‌سنگین: 15W-40 CK-4/E7 یا فرمول‌های با HTHS بالاتر ترجیح داده می‌شود.
• شهری (اتوبوس/کامیونت) با استارت‌های مکرر: 10W-30 برای پمپاژ سریع‌تر و دمای متغیر مناسب است.

همواره فشار روغن، دمای کارکرد و مصرف روغن را بعد از تغییر ویسکوزیته پایش کنید. اگر دفترچه هر دو گرید را مجاز دانسته، از «منحنی دما-ویسکوزیته» همان سازنده پیروی کنید.

چه زمانی و چگونه از 15W-40 به 10W-30 مهاجرت کنیم؟

1. بررسی دفترچه/پلاک موتور: مطمئن شوید 10W-30 مطابق با API/ACEA/OEM مجاز است. از روغن‌های FA-4 تنها در صورت درج مجوز سازنده استفاده کنید.
2. ارزیابی وضعیت موتور: نشت‌ها، مصرف روغن، فشار کارکرد، کیلومتر/ساعت کارکرد؛ موتوری با لقی زیاد شاید به 15W-40 پایبند باشد.
3. تحلیل روغن فعلی (در صورت امکان): ویسکوزیته، TBN، فلزات سایش؛ خط مبنا بسازید.
4. تغییر تدریجی: در سرویس بعدی کامل به 10W-30 CK-4/E9 بروید، فیلتر نو نصب کنید و اولین دوره تعویض را کوتاه‌تر بگیرید.
5. پایش پس از تغییر: فشار روغن، صدای غیرعادی، مصرف سوخت/روغن؛ اگر نشانه‌های نامطلوب دیدید، بازگشت به 15W-40 یا انتخاب 10W-30 با HTHS بالاتر را بررسی کنید.
6. آموزش راننده و مکانیک: سبک رانندگی و نگهداری، اثر انتخاب ویسکوزیته را تقویت یا تضعیف می‌کند.

توصیه موتورازین برای برندهای رایج دیزل در ایران

• Volvo FH/FM Euro 4/5/6: اگر دفترچه 10W-30 CK-4/E9 یا تاییدیه معادل را می‌پذیرد و مأموریت شما جاده‌ای است، 10W-30 انتخابی اقتصادی است. در گرمای جنوب و بار ثابت سنگین، 15W-40 CK-4/E7 محافظه‌کارانه‌تر است.
• Scania Euro 5/6: رعایت Low/Mid-SAPS برای DPF حیاتی است. ویسکوزیته بر اساس اقلیم و مأموریت؛ 10W-30 در ناوگان بین‌شهری گزینه‌ای مناسب است.
• Mercedes-Benz Actros/Axor (OM457/OM501): مطابق تاییدیه‌های MB 228.xx انتخاب کنید. هر دو ویس در صورت درج در دفترچه قابل استفاده‌اند.
• Cummins (ISX/ISM/ISF): بر اساس CES موتور؛ برای بار سنگین/گرمای زیاد 15W-40 CK-4، برای اقتصاد سوخت در اقلیم معتدل 10W-30 CK-4 در صورت مجاز بودن.
• چینی‌ها (هوو، شاکمن، دانگ‌فنگ، فاو، فتون): با توجه به موتور (Weichai/Cummins/MAN-licensed) و استاندارد آلایندگی؛ بدون DPF و در مأموریت سنگین، 15W-40 CI-4/CK-4 رایج است؛ برای جاده‌ای بین‌شهری، 10W-30 CK-4 قابل بررسی است.
• برندهای در دسترس بازار ایران: Shell Rimula، Mobil Delvac، Total Rubia، و تولیدات داخلی مانند بهران، ایرانول، سپاهان. حتماً برچسب سطح کارایی/تاییدیه‌ها را با دفترچه موتور تطبیق دهید.

این توصیه‌ها عمومی است؛ «شماره موتور، سال ساخت و سیستم پس‌پالایش» تعیین‌کنندهٔ نهایی‌اند. موتورازین می‌تواند بر اساس ناوگان شما راهکار اختصاصی ارائه دهد.

جمع‌بندی

برای ناوگان ایرانی، پاسخ «کدام بهتر است؟ 15W-40 یا 10W-30» به سه عامل گره خورده است: اجازهٔ سازنده، اقلیم و مأموریت. 10W-30 در استارت سرد بهتر جریان می‌یابد و در ناوگان جاده‌ای می‌تواند به کاهش مصرف کمک کند. 15W-40 در گرمای شدید و حمل فوق‌سنگین، انتخابی محافظه‌کارانه‌تر با حس اطمینان است. با این حال، سطح کارایی (API/ACEA/OEM) و شاخص‌هایی مثل HTHS و SAPS را مقدم بر عدد ویسکوزیته بدانید. راه‌حل بهینه برای هر ناوگان، ترکیبی از تحلیل مأموریت، بررسی دفترچه و پایش میدانی است.

• اگر DPF دارید، سطح SAPS و تاییدیهٔ OEM را جدی بگیرید.
• در مناطق سرد، 10W-30 مزیت استارت و فرسایش شروع کار را بهبود می‌دهد.
• در گرما و بار ممتد، 15W-40 یا 10W-30 با HTHS بالاتر را مدنظر قرار دهید.
• پایش پس از تغییر ویسکوزیته الزامی است.
• به‌جای برندمحوری، به سطح کارایی و تطابق با موتور تکیه کنید.

فرم توصیه ویسکوزیته موتورازین (بر اساس شهر/بار/مسیر):

• شهر/استان فعالیت اصلی ناوگان

• میانگین بار و نوع مأموریت (جاده‌ای/معدنی/شهری)
• مدل موتور، سال ساخت و استاندارد آلایندگی (Euro)
• وجود DPF/EGR و وضعیت گارانتی
• دمای معمول محیط و شیب مسیرها
• فواصل سرویس فعلی و مصرف روغن

ارسال کنید تا طی یک روز کاری پیشنهاد ویسکوزیته و سطح کارایی مناسب ناوگان شما ارائه شود.

پرسش‌های متداول

آیا تغییر از 15W-40 به 10W-30 می‌تواند به موتور آسیب بزند؟

اگر دفترچهٔ موتور 10W-30 را مجاز دانسته و سطح کارایی روغن (مثلاً API CK-4/ACEA E9) رعایت شود، این تغییر ذاتاً مضر نیست. پیشنهاد می‌شود نخستین سرویس پس از تغییر کوتاه‌تر باشد و فشار/صدای موتور و مصرف روغن پایش شود. در موتورها با لقی زیاد یا نشتی‌های قدیمی، شاید ماندن روی 15W-40 منطقی‌تر باشد.

می‌توان 10W-30 و 15W-40 را با هم مخلوط کرد؟

اختلاط برنامه‌ریزی‌نشده توصیه نمی‌شود، اما در شرایط اضطراری برای رساندن سطح روغن، ترکیب موقت با محصولی هم‌سطح از نظر API/ACEA قابل قبول است. پس از آن، در اولین فرصت سرویس کامل انجام دهید تا ویسکوزیته و افزودنی‌ها به سطح مطلوب بازگردد. همیشه از مخلوط‌کردن Low-SAPS با روغن‌های نامشخص برای موتور دارای DPF پرهیز کنید.

اگر دفترچه 15W-40 را ذکر کرده است، استفاده از 10W-30 روی گارانتی اثر دارد؟

ملاک گارانتی، تبعیت از توصیهٔ سازنده است. برخی سازندگان چند ویس مجاز را فهرست می‌کنند. اگر 10W-30 در مستندات یا بولتن‌های به‌روزرسانی‌شدهٔ سازنده آمده باشد و سطح کارایی لازم رعایت شود، اصولاً ایرادی نیست. در غیر این صورت، برای دورهٔ گارانتی بر ویس توصیه‌شده بمانید.

با سوخت گوگرددار یا کیفیت متغیر چه کنیم؟

در مناطقی که کیفیت سوخت متغیر است، انتخاب روغنی با TBN مناسب و پایداری اکسیداسیون اهمیت دارد. سطح کارایی صحیح (مثلاً CK-4/E7 یا E9 بسته به موتور و پس‌پالایش) و کوتاه‌کردن بازهٔ سرویس می‌تواند ریسک لاک/رسوب را کم کند. در موتورهای دارای DPF، به Low/Mid-SAPS پایبند بمانید و از روغن با تاییدیهٔ OEM استفاده کنید.