3H یا H1؟ انتخاب روغن‌های تماس مستقیم در بسته‌بندی

دغدغه QS، ممیزی بهداشت و انتخاب بین 3H یا H1

اگر شما مدیر نگهداری یا کنترل کیفیت یک کارخانه بسته‌بندی مواد غذایی در ایران هستید، احتمالاً بارها با این پرسش روبه‌رو شده‌اید: «برای این نقطه، 3H یا H1؟» پاسخ درست، تفاوت میان یک ممیزی آرام و یک توقف خط پرهزینه است. روغن‌های H1 برای تماس غیرعمدی با غذا طراحی شده‌اند، درحالی‌که روانکارهای 3H برای تماس مستقیم و برنامه‌ریزی‌شده با سطوحی که غذا روی آن‌ها می‌لغزد یا از آن‌ها جدا می‌شود به‌کار می‌روند. این تمایز ظریف اما حیاتی، باید در فرم‌های QS، تحلیل خطر (HACCP) و دستورالعمل‌های نگهداری شما منعکس شود.

ممیز بهداشت معمولاً سه چیز می‌خواهد: ۱) تعریف شفاف نقاط تماس مستقیم و غیرمستقیم، ۲) تطابق کد محصول روانکار با نوع تماس (H1 یا 3H)، و ۳) مستندات ردیابی‌پذیر. این مقاله تحلیلی، با تمرکز بر خطوط بسته‌بندی از واحد برش تا قفل‌کننده درب به شما کمک می‌کند ریسک آلودگی را کمینه کنید، از خطاهای پرهزینه دوری کنید و با انتخاب درست بین 3H یا H1، استانداردهای داخلی و الزامات بازرسی را با اطمینان پاسخ دهید.

در ادامه، تعاریف عملی H1/3H، سناریوهای رایج ریسک، جدول کاربردها، نکات خرید و مستندسازی و یک چک‌لیست اجرایی فشرده ارائه می‌شود تا تیم تولید و نگهداری با زبان مشترک تصمیم بگیرند.

تعریف و تمایز: H1 و 3H دقیقاً چه هستند؟

H1 چیست؟

روانکارهای کلاس H1 برای فضاهایی به‌کار می‌روند که احتمال تماس غیرعمدی و اتفاقی آن‌ها با غذا وجود دارد. یعنی طراحی سیستم بر اساس عدم تماس است، اما اگر نشت یا افشانه‌ای رخ دهد، فرمولاسیون H1 به‌گونه‌ای انتخاب شده که ریسک ایمنی غذایی را به حداقل برساند. نمونه‌های رایج شامل بیرینگ‌ها، زنجیرهای انتقال، گیربکس‌ها، راهنمای نوار نقاله و سیستم‌های پنوماتیک در نزدیکی ناحیه بسته‌بندی هستند. هدف از H1، کنترل ریسک مهاجرت ناخواسته روانکار به محصول نهایی است.

3H چیست؟

روانکارهای کلاس 3H برای تماس مستقیم با سطوحی که خوراک روی آن‌ها حرکت می‌کند، چسبندگی می‌گیرد یا از آن جدا می‌شود استفاده می‌شوند. این محصولات نقش «release agent» یا کمک‌جدایش را دارند؛ مانند روانکاری سطح تیغه‌های برش، قالب‌ها، صفحه‌های تماس در فرم-فیل-سیل، و اجزایی که در قفل کردن درب قوطی یا بطری با محصول مرطوب یا چسبنده تماس مستقیم دارند. در 3H، تماس عمدی و برنامه‌ریزی‌شده است، پس انتخاب محصول باید دقیق‌تر و فرآیند مصرف کنترل‌شده‌تر باشد.

تفاوت کلیدی: H1 برای زمانی است که تماس نباید رخ دهد اما ممکن است؛ 3H برای زمانی است که تماس باید رخ دهد و بخشی از فرآیند است. از همین‌رو، هرگونه جایگزینی 3H به‌جای H1 یا بالعکس باید با ارزیابی مجدد خطر همراه باشد.

ریسک آلودگی: چگونه نقاط تماس را در بسته‌بندی ارزیابی کنیم؟

نخست، نقشه جریان محصول را از ورودی تا بسته نهایی ترسیم کنید و هر نقطه‌ای را که غذا در حالت باز (بدون پوشش) قرار دارد علامت بزنید. هر قطعه مکانیکی نزدیک این نواحی را بررسی کنید: آیا پاشش، بخار روغن، یا تراوش ممکن است به سطح خوراک برسد؟ اگر پاسخ مثبت است اما تماس عمدی نیست، دسته H1 مطرح می‌شود. اگر سطحی برای جلوگیری از چسبندگی یا برش روان می‌شود و غذا با آن تماس مستقیم دارد، انتخاب به 3H متمایل است.

ریسک‌ها معمولاً از این مسیرها وارد محصول می‌شوند:

• پاشش از زنجیر یا بیرینگ نزدیک نوار نقاله در نواحی بدون محافظ.
• روغن‌کاری بیش‌ازحد تیغه برش یا سطح قالب که به‌صورت قطره روی محصول می‌نشیند.
• بخارات روغن از منبع پنوماتیک که در محیط بسته‌بندی انتشار می‌یابد.
• تداخل پاک‌کننده‌ها و شوینده‌های CIP/SIP با روانکار و تغییر رفتار آن در تماس با غذا.

برای هر سناریو، دو سوال بپرسید: «نوع تماس چیست؟» و «کنترل مهندسی‌شده چه می‌گوید؟» اگر کنترل مهندسی تضمین می‌کند که تماس رخ نمی‌دهد، H1 کفایت می‌کند. اگر تماس برای عملکرد فرآیند ضروری است مثلاً جدایش نان از قالب یا عبور نرم محصول از صفحه تماس 3H انتخاب درست است.

کجا H1 و کجا 3H؟ کاربردهای معمول در بیرینگ، زنجیر، برش و قفل‌کننده درب

در خطوط بسته‌بندی، نقشه تخصیص روانکار باید ساده و قابل پیگیری باشد: H1 برای قطعات قدرت و انتقال در نزدیکی غذا؛ 3H برای سطوحی که غذا عمداً با آن‌ها تماس دارد. زیر، یک جدول مقایسه‌ای عملی برای تصمیم‌گیری سریع تیم نگهداری ارائه شده است.

نکته کلیدی: هر جا تماس عملکردی با غذا لازم است، 3H در اولویت است؛ سایر نقاط نزدیک به محصول که تماس نباید رخ دهد، H1.

انتخاب محصول مناسب: گرانروی، سازگاری، دما و شوینده‌ها

پس از تعیین کلاس، کیفیت انتخاب به جزئیات وابسته است. برای H1 و 3H، به سه محور توجه کنید: محیط، فرآیند و نگهداری.

• گرانروی: برای زنجیرهای سرعت‌بالا، روغن با گرانروی متوسط و افزودنی چسبنده H1 انتخابی است تا پاشش کنترل شود. در 3H، فیلم بسیار نازک و یکنواخت اهمیت دارد تا روی محصول جمع نشود.
• دما: اگر واحد برش یا قالب گرم است، پایداری حرارتی و اکسیداتیو محصول حیاتی است. روغن‌های پایه PAO یا روغن سفید تصفیه‌عمیق در بسیاری از کاربردهای H1/3H استفاده می‌شوند؛ انتخاب دقیق باید با توجه به محدوده دمایی خط باشد.
• شوینده‌ها: شوینده‌های قلیایی یا اسیدی در فرایند CIP/SIP می‌توانند فیلم روانکار را تغییر دهند. سازگاری شیمیایی و قابلیت پاک‌شدن کنترل‌شده را بررسی کنید تا باقی‌مانده ناخواسته شکل نگیرد.
• مواد آب‌دوست/آب‌گریز: در محیط‌های مرطوب، مقاومت در برابر شستشو (wash-out) برای H1 در بیرینگ‌ها و زنجیرها مهم است؛ برای 3H، پایداری روی سطح در حضور بخار یا قطرات اهمیت دارد.
• بسته‌بندی و دوزینگ: برای 3H، بطری‌های قطره‌چکان یا سیستم اسپری با نازل دقیق کمک می‌کند مصرف کنترل‌شده و یکنواخت باشد.

توصیه عملی: قبل از اجرا، یک آزمایش کوتاه روی خط در شرایط واقعی انجام دهید و بازرسی بصری پس از تولید را در برنامه کنترل کیفیت بگنجانید. هرگونه تغییر رفتار محصول یا بسته را ثبت کنید.

نکات کلیدی خرید و مستندسازی: از قفسه تا ممیزی

برای عبور بی‌دردسر از ممیزی و نگهداشت پایدار، خرید و مستندسازی باید به یک روال سیستماتیک تبدیل شود. این فهرست کمکتان می‌کند:

1. اسناد ثبت: شماره ثبت محصول به‌عنوان H1 یا 3H و برگه مشخصات (TDS) و ایمنی (SDS) را در پرونده QS نگه دارید.
2. شناسنامه داخلی: برای هر نقطه روغن‌خور، کلاس مجاز (H1 یا 3H)، نام محصول و فرکانس روانکاری را در برچسب یا نرم‌افزار نگهداری درج کنید.
3. ردیابی: شماره بچ، تاریخ خرید و مصرف را ثبت کنید. این داده‌ها در فراخوانی احتمالی حیاتی‌اند.
4. کنترل مصرف: به‌ویژه در 3H، روش دوزینگ استاندارد تدوین کنید: چه مقدار، هر چند ساعت، با چه ابزاری.
5. آموزش: تفاوت H1/3H و پیامدهای خطا را برای اپراتورها توضیح دهید. جایگزینی بدون مجوز را ممنوع کنید.
6. بازرسی دوره‌ای: انطباق برچسب‌گذاری، عدم نشت و تمیزی ناحیه را هر شیفت بررسی و ثبت کنید.

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تامین روانکار، امکان مشاوره انتخاب محصول، ارایه سبد کامل H1/3H و پشتیبانی مستندسازی را فراهم می‌کند. برای آشنایی با طیف روانکارهای صنعتی، به روغن‌های صنعتی سر بزنید و برای محدوده پوشش و توزیع سراسری، صفحه پوشش توزیع را ببینید.

اشتباهات رایج و چک‌لیست اجرایی برای تیم نگهداری

اشتباهات تکراری معمولاً از ساده‌سازی بیش از حد ناشی می‌شوند: «همه‌جا H1 کافی است» یا «با کمی مراقبت، 3H لازم نیست». هرکدام از این گزاره‌ها می‌تواند ریسک آلودگی یا عملکرد نامناسب را بالا ببرد. برای مهار خطا، چک‌لیست زیر را پیگیری کنید:

• تفکیک فضا: نقاط تماس مستقیم را با رنگ یا کدگذاری مشخص کنید.
• تفکیک فیزیکی: ظروف و ابزار روغن‌کاری H1 و 3H را جدا و برچسب‌دار نگه دارید.
• کنترل دوزینگ 3H: از ابزار اندازه‌گیری استفاده کنید و مصرف را در خط ثبت کنید.
• جلوگیری از Over-lubrication: نشتی و شره دشمن ممیزی است؛ آموزش فنی را منظم کنید.
• بازبینی پس از تعمیر: هر بار بازکردن یک قطعه نزدیک محصول، نیاز به بازبینی کلاس روانکار دارد.
• پایش شرایط: دما و رطوبت محیط را ثبت کنید؛ تغییرات شدید می‌تواند استراتژی روانکاری را عوض کند.

قانون طلایی: وقتی تماس مستقیم بخشی از فرآیند است، 3H انتخاب طبیعی است؛ وقتی تماس نباید رخ دهد اما ممکن است، H1. این قانون را روی تابلو اعلانات کنار خط نصب کنید.

پرسش‌های متداول

1.اگر نقطه‌ای هم نیاز به روانکاری سطح تماس دارد و هم نزدیک بیرینگ است چه کنیم؟

برای اجزای عملکردی که با غذا تماس مستقیم دارند، از 3H استفاده کنید و برای بیرینگ مجاور که تماس غیرعمدی ممکن است رخ دهد، H1. تفکیک ابزار و مسیرهای روغن‌کاری را رعایت کنید تا اختلاط پیش نیاید. در مستندسازی QS، دو کد محصول مجزا ثبت و برای هرکدام روش اجرا و تناوب سرویس درج شود. هدف این است که عملکرد تضمین شود و ریسک آلودگی کنترل‌شده بماند.

2.آیا می‌توان در همه نقاط از 3H به‌جای H1 استفاده کرد تا خیالمان راحت باشد؟

خیر. 3H برای نقش «کمک‌جدایش» در تماس مستقیم فرموله می‌شود و لزوماً ویژگی‌های مکانیکی موردنیاز بیرینگ‌ها یا گیربکس‌ها را ندارد. استفاده نابجا می‌تواند سایش را افزایش دهد یا پایداری حرارتی-اکسیداتیو را مختل کند. بهتر است طبق وظیفه قطعه انتخاب کنید: بیرینگ و زنجیر نزدیک محصول = H1؛ سطح تماس یا برش = 3H.

3.برای عبور از ممیزی بهداشت، مهم‌ترین مدرک درباره روانکار چیست؟

وجود اسناد ثبت کلاس محصول (H1 یا 3H) به‌همراه TDS و SDS، نقشه نقاط روغن‌خور با کد محصول، و سوابق مصرف/ردیابی بچ مهم‌ترین‌ها هستند. ممیز معمولاً می‌پرسد «چرا این کلاس را انتخاب کردید؟» پاسخ شما باید بر پایه تحلیل خطر فرآیند و نوع تماس باشد، نه صرفاً دسترس‌پذیری محصول.

4.در خطوط با CIP/SIP قوی، انتخاب گرانروی و پایه روغن چه تفاوتی دارد؟

در حضور شوینده‌های قوی و دمای بالا، به پایداری فیلم و مقاومت شستشو توجه کنید. برای H1 در بیرینگ‌ها، گریس با ساختار مقاوم به آب‌شستگی مفید است؛ برای 3H، محصولی با قابلیت ایجاد فیلم نازک یکنواخت که به‌راحتی تحت شوینده‌ها باقی‌مانده ناخواسته ایجاد نکند، ارجح است. پیش‌آزمایش روی خط، بهترین تضمین انتخاب درست است.

5.چگونه مصرف 3H را روی تیغه برش کنترل کنیم تا قطره‌زنی رخ ندهد؟

از بطری قطره‌چکان یا اسپری با نازل ریز و یک الگوی دوزینگ دوره‌ای استفاده کنید. سطح را ابتدا تمیز و خشک کنید، سپس لایه بسیار نازکی اعمال کنید. بازه‌های بازبینی بصری را در فرم کنترل کیفیت درج و در صورت مشاهده تجمع، تناوب یا مقدار مصرف را کاهش دهید. هدف، یکنواختی فیلم و عدم مهاجرت به محصول است.

انتخاب آگاهانه بین 3H و H1 و نقش موتورازین

داستان 3H یا H1، داستان «تناسب با وظیفه» است. در خطوط بسته‌بندی، هر جا که غذا باید از سطحی جدا شود یا با سطحی برای برش و قفل‌کردن در تماس است، 3H نقش قهرمان را بازی می‌کند؛ و هر جا که تماس نباید رخ دهد اما احتمال آن وجود دارد، H1 سپر ایمنی است. برای عبور موفق از ممیزی بهداشت و آرامش تیم تولید، این تمایز باید در نقشه نقاط روغن‌خور، انتخاب محصول، روش‌های اجرا و مستندسازی QS منعکس شود.

با یک رویکرد مرحله‌ای، ریسک را کم کنید: ۱) نوع تماس را تعیین کنید، ۲) کلاس مناسب (H1 یا 3H) را اختصاص دهید، ۳) مشخصات فنی را مطابق دما، سرعت و شوینده‌ها تنظیم کنید، ۴) مصرف را استاندارد کنید، و ۵) اسناد ثبت و ردیابی را کامل نگه دارید. نتیجه، کاهش توقفات، کیفیت پایدار و ممیزی‌های کم‌دردسر است.

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و توزیع روانکار در سراسر ایران، کنار شماست تا این مسیر را ساده کند: از مشاوره انتخاب گرانروی و پایه مناسب تا تامین سبد کامل H1/3H و تدوین برگه‌های راهنمای نصب و مصرف. اگر در تردید بین دو محصول مانده‌اید یا می‌خواهید جدول تطبیقی ویژه خط خود داشته باشید، با تیم موتورازین تماس بگیرید. برای دیدن خانواده کامل روانکارهای صنعتی، دریافت اطلاعات پشتیبانی و آگاهی از پوشش توزیع سراسری، و مطالعه موردکاوی‌های عملی در مجله موتورازین اقدام کنید. انتخاب درست بین 3H و H1، نه‌تنها از محصول شما محافظت می‌کند، بلکه برند شما را در ذهن مصرف‌کننده ایرانی قابل‌اعتمادتر می‌سازد.