چرا روغن موتور در محور شیروان–قوچان حیاتی‌تر از هر جای دیگر است؟
محور بجنورد–قوچان یکی از پرترددترین مسیرهای شمال شرق ایران است که از دل دشت‌های سرد شیروان و گردنه‌های بلند قوچان عبور می‌کند. در این مسیر، خودروها در طول روز چندین بار میان سرمای صبحگاهی، گرمای ظهر و گردوغبار جاده در نوسان‌اند؛ وضعیتی که فشار مضاعفی بر روغن موتور وارد می‌کند. در چنین شرایطی، انتخاب یک روغن موتور با ویسکوزیته پایدار، مقاومت اکسیداسیون بالا و استاندارد جهانی معتبر (API SP یا CK-4) تفاوت میان یک موتور سالم و استهلاک زودرس را رقم می‌زند.
هدف این راهنما آن است که رانندگان، تاکسی‌داران و صاحبان ناوگان شیروان بدانند چگونه روغنی را انتخاب کنند که در رفتوآمد بی‌وقفه محور شیروان–قوچان دوام بیاورد و همزمان مصرف سوخت و هزینه تعمیر را کاهش دهد.
اقلیم، جاده و چالش‌های واقعی محور شیروان–قوچان
سرمای صبحگاهی و استارت سرد در شیروان
شیروان به‌دلیل ارتفاع و جریان بادهای شمالی، در بیشتر ماه‌های سال دمای زیر ۵ درجه را در ساعات اولیه صبح تجربه می‌کند. این یعنی روغن موتور در لحظه استارت باید بتواند در کمترین زمان به تمام نقاط موتور برسد. در چنین شرایطی، روغن‌هایی با شاخص ویسکوزیته پایین‌تر مثل 0W-30 یا 5W-30 عملکرد بهتری دارند. آن‌ها سریع‌تر روان می‌شوند و اصطکاک خشک میان قطعات فلزی را کاهش می‌دهند. اگر از روغن‌های غلیظ در زمستان شیروان استفاده شود، فشار استارت بالا رفته و احتمال ترک‌خوردگی یاتاقان یا صدای غیرعادی افزایش می‌یابد.
در دمای منفی، هر ۵ ثانیه تأخیر در پخش کامل روغن می‌تواند تا ۱۰٪ از عمر مفید موتور بکاهد.
شیب‌های پی‌درپی و گرمای عملیاتی در مسیر قوچان
در ادامه مسیر به سمت قوچان، خودرو با شیب‌های طولانی، سبقت‌های متعدد و دمای کاری بالا روبه‌رو می‌شود. اینجا اهمیت مقاومت فیلم روغن در برابر برش (Shear Stability) و حفظ ضخامت در دمای بالا دوچندان است. روغن‌های 5W-40 یا 10W-40 با پایه سنتتیک برای این مسیر توصیه می‌شوند؛ چون در عین روانی در استارت سرد، در دمای ۱۰۰ تا ۱۲۰ درجه هم ساختار خود را از دست نمی‌دهند. افزون بر این، وجود گردوغبار جاده‌ای در نواحی بین‌شیروان و فاروج باعث آلودگی سریع‌تر فیلتر و روغن می‌شود؛ پس کنترل دوره‌ای رنگ و بوی روغن در هر ۵۰۰۰ کیلومتر ضروری است.
انتخاب گرید و استاندارد مناسب برای خودروهای شهری و بین‌شهری شیروان
انتخاب درست گرید روغن موتور در شیروان فقط به برند یا قیمت بستگی ندارد؛ بلکه باید با اقلیم سرد، شیب جاده‌ها، و نوع کاربری خودرو هماهنگ باشد. رانندگان محور بجنورد–قوچان اغلب دو گروه هستند: خودروهای بنزینی شهری (تاکسی‌ها و سواری‌های روزمره) و خودروهای دیزلی سبک (وانت‌ها و مینی‌بوس‌های مسیرهای روستایی). هرکدام نیاز روانکاری متفاوتی دارند. در ادامه، دو نوع اصلی را بررسی می‌کنیم:
روغن موتور شیروان مناسب خودروهای بنزینی و دوگانه‌سوز
در هوای سرد شیروان، روغن‌های با استاندارد API SP یا ILSAC GF-6 بهترین گزینه برای خودروهای بنزینی و دوگانه‌سوز هستند. این استانداردها ضمن کاهش سایش در استارت سرد، از تشکیل لجن و افزایش مصرف سوخت جلوگیری می‌کنند.
برای خودروهای داخلی مانند پژو ۲۰۶، پراید یا سمند CNG که در شیب و ترافیک حرکت می‌کنند، روغن 5W-30 یا 0W-30 فول سنتتیک پیشنهاد می‌شود. این روغن‌ها مقاومت بالایی در برابر اکسیداسیون دارند و در مسیرهای پرترافیک محور شیروان–بجنورد از چسبندگی بیش‌ازحد جلوگیری می‌کنند.
روغن‌های با گواهی GF-6A علاوه بر روانکاری سریع‌تر در دمای پایین، از تسمه تایم و سیستم سوخت‌رسانی در موتورهای دوگانه‌سوز محافظت می‌کنند.
روغن دیزلی مناسب ناوگان بین‌شهری و وانت‌های محلی
در بخش دیزلی، استاندارد API CK-4 یا FA-4 بهترین گزینه برای وانت‌های ایسوزو، مزدا کارا و مینی‌بوس‌های مسیر شیروان–قوچان است. این روغن‌ها دارای پاک‌کنندگی بالا، پایداری حرارتی قوی و کنترل دوده مؤثر هستند. اگر خودرو مجهز به فیلتر DPF است، استفاده از روغن‌های Low-SAPS (گوگرد و فسفر کم) حیاتی است تا از گرفتگی فیلتر و افزایش مصرف سوخت جلوگیری شود. گرید 5W-40 یا 10W-40 برای شرایط سربالایی و بار سنگین مناسب‌تر است، در حالی‌که در فصل زمستان یا مسیرهای کوتاه شهری، 5W-30 CK-4 عملکرد روان‌تر و استارت نرم‌تری ارائه می‌دهد.
برنامه تعویض روغن تطبیقی بر اساس نوع کاربری در شیروان
یکی از اشتباهات رایج در شمال خراسان، پیروی کورکورانه از جدول‌های کارخانه‌ای برای تعویض روغن است. در اقلیم سرد و مسیرهای کوهستانی شیروان، الگوی رانندگی، ترافیک و نوع سوخت تأثیر مستقیمی بر طول عمر روغن دارد. به همین دلیل باید برنامه‌ای تطبیقی و بومی‌سازی‌شده اجرا شود.
در خودروهای شهری و تاکسی‌های شیفتی که بیشتر در ترافیک سنگین یا توقف‌های پیاپی حرکت می‌کنند، روغن سریع‌تر آلوده می‌شود. در این حالت، فاصله‌ی تعویض بهتر است هر ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر باشد؛ حتی اگر کارخانه عدد بالاتری توصیه کرده باشد. در مقابل، خودروهای بین‌شهری سبک یا شخصی که در مسیرهای باز و با سرعت یکنواخت حرکت می‌کنند، می‌توانند تا ۸۰۰۰ تا ۹۰۰۰ کیلومتر نیز بدون افت کیفیت دوام بیاورند.
در دمای پایین شیروان، سوخت ناقص‌تر می‌سوزد و بخار بنزین یا گازوئیل وارد کارتر می‌شود. این بخارها باعث رقیق شدن روغن می‌شوند، پس حتی اگر رنگ روغن طبیعی به‌نظر برسد، خاصیت روانکاری‌اش ممکن است کاهش یافته باشد.
رانندگان ناوگان بین‌شهری یا دیزلی (مانند وانت‌های مسیر قوچان و روستاهای اطراف) باید در هر ۴ تا ۶ هزار کیلومتر آزمایش نقطه‌ای انجام دهند؛ یعنی بررسی سطح و رنگ روغن با میله اندازه‌گیر (Dipstick) و در صورت مشاهده بوی سوخت یا تغییر رنگ قهوه‌ای تیره، روغن را زودتر تعویض کنند.
در نهایت، اجرای دفترچه نگهداری شخصی برای هر خودرو شامل تاریخ، نوع روغن، و کیلومتر تعویض، کمک می‌کند عمر موتور تا ۳۰٪ افزایش یابد. این کار در ناوگان‌های تاکسی و باربری شیروان به‌ویژه سود اقتصادی چشمگیری دارد.
فیلتراسیون، دمای کارکرد و نقش خنک‌کاری در عمر موتور
در جاده‌های شیروان تا قوچان، جایی که خودروها میان گردوغبار جاده‌های روستایی، باران‌های فصلی و سرمای نیمه‌شب حرکت می‌کنند، فیلتر روغن به‌معنای واقعی کلمه، «ریه‌ی موتور» است. هرچه کیفیت فیلتر بالاتر و مسیر جریان روغن درون آن به‌درستی طراحی شده باشد، میزان ذرات معلق در مدار روانکاری کاهش می‌یابد و اصطکاک در یاتاقان‌ها کمتر می‌شود. در منطقه‌ای مانند شیروان، که بخش زیادی از تردد در جاده‌های نیمه‌خاکی یا با ذرات ریز معلق انجام می‌شود، تعویض فیلتر روغن در هر بار سرویس الزامی است حتی اگر هنوز مسدود نشده باشد.
وجود تنها ۲ درصد ذرات سیلیسی یا دوده در مدار روغن می‌تواند عمر یاتاقان‌ها را تا نصف کاهش دهد.
علاوه بر فیلتر، نقش سیستم خنک‌کاری و سلامت واترپمپ نیز در کارایی روغن موتور غیرقابل چشم‌پوشی است. روغن داغ‌شده در مسیر قوچان باید از طریق مبدل حرارتی و آب خنک‌کن به دمای مناسب (۹۰ تا ۱۰۰ درجه) برسد؛ در غیر این صورت، اکسیداسیون تسریع می‌شود و ویسکوزیته افت می‌کند.
همچنین در زمستان‌های شیروان، استفاده از ضدیخ استاندارد و بررسی دوره‌ای رادیاتور باعث می‌شود دمای عملیاتی موتور در حد پایدار بماند و روغن، بیش از حد سفت یا رقیق نشود.
در مسیرهایی که گردوغبار یا ذرات معلق بالاست (مانند جاده‌های اطراف قریه گلیان یا سنخواست)، هر دو سرویس یک‌بار فیلتر هوا و فیلتر روغن را همزمان تعویض کنید تا فشار پمپ کاهش یابد و پایداری روانکاری حفظ شود.
جدول تطبیق سناریو ↔ گرید و استاندارد روغن موتور در شیروان
جدول پیوست بر اساس واقعیت‌های حرارتی و عملیاتی شمال خراسان تدوین شده است. در مناطق کوهستانی مانند مسیر شیروان–قوچان، اختلاف دما میان صبح و ظهر می‌تواند بیش از ۳۰ درجه باشد، بنابراین روغن‌هایی با شاخص ویسکوزیته بالا (VI > 160) عملکرد پایدار‌تری دارند.در خودروهای شهری، اولویت با روغن‌هایی است که توانایی پاک‌کنندگی و ضدلجن بودن بیشتری دارند، زیرا سیکل‌های استارت و توقف مکرر باعث تراکم سوخت نسوخته در کارتر می‌شود.
در مقابل، ناوگان بین‌شهری یا وانت‌های باربری باید به‌دنبال روغن‌هایی باشند که TBN بالا و مقاومت اکسیداسیون قوی داشته باشند تا در مسیرهای طولانی و بار سنگین دچار افت خاصیت نشوند. تعویض به‌موقع فیلتر روغن و بررسی ظاهری رنگ روغن پس از ۵۰۰۰ کیلومتر، بهترین روش برای ارزیابی سلامت روغن در شرایط سخت محور بجنورد–قوچان است.
| سناریوی کاربری | نوع موتور | استاندارد پیشنهادی | گرید ویسکوزیته | نکته کلیدی نگهداری |
| تاکسی‌های شهری شیروان (تردد روزانه و توقف‌های مکرر) | بنزینی / دوگانه‌سوز | API SP / ILSAC GF-6A | 5W-30 یا 0W-30 فول سنتتیک | تعویض هر ۵ تا ۶ هزار کیلومتر، بررسی سطح روغن هر هفته |
| سواری شخصی مسیر شیروان–بجنورد (رفتوآمد نیمه‌سنگین) | بنزینی | API SP یا ACEA C3 | 5W-40 | توجه به سلامت سیستم خنک‌کاری و تعویض فیلتر در هر سرویس |
| وانت‌ها و مینی‌بوس‌های مسیر روستایی شیروان–قوچان | دیزلی بدون DPF | API CK-4 | 10W-40 | کنترل رنگ و بوی روغن در هر ۴ هزار کیلومتر، مراقبت از نشتی کارتر |
| ناوگان دیزلی مجهز به DPF (حمل بار سبک) | دیزلی با DPF | API FA-4 یا ACEA C4 (Low-SAPS) | 5W-30 | جلوگیری از استفاده روغن‌های پرگوگرد برای جلوگیری از گرفتگی فیلتر |
| ترددهای کوهستانی و زمستانی در گردنه‌های شیروان–فاروج | بنزینی / دیزلی سبک | API SP یا CK-4 | 0W-40 / 5W-40 | استفاده از روغن با شاخص ویسکوزیته بالا و افزودنی ضدسایش (ZDDP) |
خطاهای رایج در انتخاب روغن موتور در شیروان
در شهرهایی مثل شیروان که هم سرمای زمستان و هم گردوغبار تابستان وجود دارد، انتخاب روغن موتور کار ساده‌ای نیست. اما متأسفانه، بسیاری از رانندگان هنوز به عادت‌های قدیمی تکیه می‌کنند و همین موضوع باعث می‌شود موتور خودرو زودتر از موعد دچار فرسایش شود. در ادامه، پنج اشتباه رایج را مرور می‌کنیم:
استفاده از یک نوع روغن در تمام فصول
بسیاری از رانندگان از یک گرید ثابت (مثلاً 10W-40) در تابستان و زمستان استفاده می‌کنند. درحالی‌که ویسکوزیته در دمای پایین باید پایین‌تر باشد تا روغن سریع‌تر به قطعات برسد. تغییر گرید فصلی یکی از مهم‌ترین اصول نگهداری در اقلیم سرد شیروان است.
بی‌توجهی به استاندارد جهانی روغن (API یا ACEA)
برخی فقط برند را می‌خوانند، نه استاندارد. اما هر موتور، براساس نوع سوخت و طراحی، به استاندارد خاصی نیاز دارد. مثلاً موتورهای مجهز به DPF حتماً باید از روغن‌های Low-SAPS (مانند ACEA C3 یا C4) استفاده کنند تا فیلتر دوده آسیب نبیند.
تعویض نکردن فیلتر روغن در هر سرویس
رانندگان زیادی فقط روغن را عوض می‌کنند و فیلتر را نگه می‌دارند، در حالی‌که فیلتر کثیف باعث افت فشار روغن و عبور ذرات به مدار روانکاری می‌شود. این اشتباه به‌ویژه در مسیرهای گردوغبارخیز اطراف شیروان و قریه سنخواست بسیار شایع است.
توجه نکردن به بوی سوخت یا تغییر رنگ روغن
در اقلیم سرد، سوخت ناقص‌تر می‌سوزد و بخار آن در کارتر جمع می‌شود. وقتی روغن بوی بنزین یا گازوئیل می‌دهد، یعنی خاصیت روانکاری‌اش کاهش یافته است. این علامت را نباید نادیده گرفت؛ چون نشانگر رقیق شدن روغن و احتمال آسیب به رینگ‌ها و یاتاقان‌هاست.
پر کردن بیش‌ازحد یا کم‌کردن سطح روغن
زیاده‌روی در پر کردن روغن، به همان اندازه خطرناک است که کم‌کردن آن. در مسیرهای شیب‌دار بین شیروان و قوچان، سطح نامتعادل روغن می‌تواند باعث کف کردن روغن، افزایش فشار کارتر و نشتی از واشرها شود. همیشه در هنگام تعویض روغن، از دفترچه فنی خودرو برای حجم دقیق کارتر استفاده کنید و پس از چند دقیقه استراحت موتور، سطح روغن را با میله اندازه‌گیر کنترل نمایید.
انتخاب آگاهانه روغن موتور در شیروان
انتخاب روغن موتور مناسب در شیروان، فقط یک تصمیم فنی نیست؛ بلکه یک راهبرد هوشمندانه برای کاهش هزینه، حفظ توان موتور و جلوگیری از استهلاک در شرایط واقعی جاده‌ای شمال خراسان است.
در مسیری مانند بجنورد–قوچان که سرمای صبحگاهی، شیب‌های طولانی و گردوغبار فصلی همزمان وجود دارند، تنها روغن‌هایی دوام می‌آورند که دارای پایه سنتتیک، استانداردهای بین‌المللی (API SP/CK-4) و شاخص ویسکوزیته بالا باشند.
رانندگانی که برنامه‌ی تعویض روغن تطبیقی را رعایت می‌کنند و از فیلترهای استاندارد استفاده دارند، تا ۳۰٪ مصرف سوخت کمتر و ۲ برابر عمر موتور بیشتر تجربه می‌کنند.
اگر تاکسی‌دار، راننده بین‌شهری یا مدیر ناوگان در شیروان هستید، قبل از خرید بعدی روغن، سه نکته را همیشه به یاد داشته باشید:
- اقلیم و سبک رانندگی مهم‌تر از برند است.
- بررسی استاندارد روغن (API/ACEA) الزامی است.
- فیلتر و روغن همیشه باید با هم تعویض شوند.
برای منطقه شیروان و محور بجنورد–قوچان، موتورازین طرح‌های ویژه همکاری با ناوگان تاکسی، اتوسرویس‌ها و تعمیرگاه‌ها ارائه می‌دهد تا پایداری و صرفه اقتصادی را تضمین کند.