API SP و GF-6 در روغن موتورهای جدید؛ تفاوت واقعی با نسل SN

API SP و GF-6 در روغن موتورهای جدید؛ تفاوت واقعی با نسل SN

در دهه اخیر، معماری موتورهای بنزینی با شتاب به سمت توربوشارژ و تزریق مستقیم سوخت (GDI) حرکت کرده است. این تغییر نسل، موتور را در معرض پدیده‌هایی چون LSPI (احتراق زودهنگام در دور پایین)، دمای بالاتر توربو و حساسیت زنجیر تایم قرار می‌دهد. استانداردهای روغن موتور همگام با این روند تکامل یافته‌اند؛ جایی که API SP و ILSAC GF-6 به‌عنوان نسل تازه، فراتر از API SN و GF-5 عمل می‌کنند.

اگر شما یک اتوسرویس، کارشناس فنی یا مدیر ناوگان هستید، احتمالاً با این پرسش روبه‌رو شده‌اید: آیا واقعاً باید از SN به SP مهاجرت کنیم؟ پاسخ کوتاه: به نوع موتور، توصیه سازنده و الگوی کارکرد بستگی دارد؛ اما داده‌های فنی نشان می‌دهد API SP/GF-6 در حفاظت از زنجیر تایم، کنترل لجن و رسوبات، و پیشگیری از LSPI برتری معناداری دارد.

این مقاله با نگاهی داده‌محور، تفاوت‌های کلیدی را تشریح می‌کند، کاربرد عملی در اقلیم‌های ایران (تهران پرترافیک، بندرعباس گرم، رشت مرطوب) را بررسی می‌کند و در نهایت چک‌لیستی کاربردی برای انتخاب روغن مناسب ارائه می‌دهد. برای مرور کلی محصولات و دسته‌بندی‌ها می‌توانید به صفحه روغن موتور و انواع آن مراجعه کنید.

چرا API SP و ILSAC GF-6 مطرح شدند؟

با ورود گسترده موتورهای توربوشارژ GDI، چالش LSPI (ضربه‌های ناگهانی و مخرب در بار پایین/دور کم) به دغدغه اصلی تبدیل شد. هم‌زمان، دمای بالای توربو و ترافیک‌های توقف/حرکت (Stop & Go) باعث اکسیداسیون سریع‌تر روغن و تشکیل رسوبات روی پیستون و توربو شد. زنجیر تایم نیز در موتورهای GDI نسبت به پدیده رقیق‌شدن روغن با سوخت و کیفیت افزودنی‌ها حساس‌تر است.

استاندارد API SP (از 2020) و بسته ILSAC GF-6 (شامل GF-6A و GF-6B) دقیقاً برای پاسخ به این ریسک‌ها طراحی شده‌اند. آن‌ها آزمون‌های جدیدی را تعریف کرده‌اند که توان روغن در مقاومت در برابر LSPI، سایش زنجیر تایم (chain wear)، اکسیداسیون شدید، کنترل لجن و صرفه‌جویی در مصرف سوخت را به‌طور سخت‌گیرانه‌تری اندازه‌گیری می‌کند.

برای مصرف‌کننده ایرانی، این به معنی روانکاری پایدارتر در گرمای تابستان و ترافیک شهری، استارت سرد مطمئن در اقلیم‌های معتدل/مرطوب و سازگاری بهتر با موتورهای کم‌مصرف جدید است.

خانواده استانداردهای API بنزینی به زبان ساده

API دسته‌بندی بنزینی را از حروف آغازین S (Service/بنزینی) پیش می‌برد: از سری‌های قدیمی‌تر مانند SJ/SL تا SM، سپس SN (2010) و به‌روز شده آن SN Plus (2018) و نهایتاً SP (2020). هر نسل، آزمون‌های سخت‌گیرانه‌تری برای تمیزی موتور، پایداری برشی، سازگاری با کاتالیست و پیشگیری از پدیده‌های نوظهور اضافه کرده است.

API SN پایه‌ای محکم برای موتورهای تنفس طبیعی و بخشی از توربوها بود؛ اما با شدت گرفتن LSPI و شکایت‌های مرتبط با chain wear، SN Plus به‌عنوان وصله‌ای موقت برای LSPI آمد. امروز API SP به‌صورت جامع، هم LSPI را پوشش می‌دهد، هم در برابر اکسیداسیون و سایش زنجیر تایم استانداردهای بالاتری تعریف می‌کند و در عین حال با بسیاری از موتورهای قدیمی‌تر نیز سازگار عقبگرد است.

نکته کلیدی برای اتوسرویس‌ها: خواندن مشخصات دقیق روی لیبل روغن اهمیت دارد؛ عبارت API SP یا SN Plus یا SN، و همچنین هم‌نشانی آن با ILSAC GF-6A/GF-6B یا GF-5، راهنمای سطح واقعی عملکرد است.

API SP دقیقاً چه الزامات جدیدی دارد؟

۱) پیشگیری از LSPI با آزمون Sequence IX

LSPI در موتورهای توربوشارژ GDI می‌تواند به سوراخ‌شدن پیستون و آسیب یاتاقان‌ها منجر شود. آزمون Sequence IX الزام می‌کند روغن، ترکیب پایه و افزودنی‌هایی داشته باشد که در دورهای پایین و بار بالا از جرقه‌های مخرب جلوگیری کند. نتیجه عملی: موتور نرم‌تر کار می‌کند و ریسک خسارت‌های ناگهانی کاهش می‌یابد.

۲) حفاظت از زنجیر تایم با آزمون Sequence X

زنجیر تایم در موتورهای GDI نسبت به رقیق‌شدن روغن و دوده سوخت حساس است. Sequence X طول زنجیر و میزان کشیدگی/سایش را می‌سنجد. روغن‌های API SP با کنترل بهتر مواد دوده‌زا و پایداری ویسکوزیته، عمر زنجیر تایم را افزایش می‌دهند و صدای اضافی زنجیر را کم می‌کنند.

۳) اکسیداسیون، لجن و رسوبات: IIIH و VH

Sequence IIIH پایداری در دمای بالا و مقاومت در برابر غلیظ‌شدن اکسایشی را اندازه‌گیری می‌کند؛ Sequence VH نیز کنترل لجن (sludge) و وارنیش را می‌سنجد. SP نسبت به SN معیارهای سخت‌گیرانه‌تری دارد و برای ترافیک سنگین شهری و دمای بالای توربو مناسب‌تر است.

همچنین سازگاری با سامانه‌های پس‌پالایش (کاتالیست) و کنترل تبخیرپذیری برای کاهش مصرف روغن در دستور کار SP قرار گرفته است.

ILSAC GF-6A و GF-6B؛ تفاوت‌ها و نقش آن‌ها در کاهش مصرف سوخت

ILSAC (کنسرسیوم سازندگان آمریکا/ژاپن) بسته استاندارد GF-6 را هم‌زمان با API SP معرفی کرد. هدف: کاهش مصرف سوخت، افزایش دوام و حفاظت ویژه برای موتورهای کوچک توربو. دو شاخه دارد:

• GF-6A: سازگار عقبگرد با GF-5؛ برای گریدهای رایج مانند 0W-20، 5W-20، 5W-30، 10W-30. آزمون‌های VIE برای کارایی سوخت در این گریدها اعمال می‌شود.
• GF-6B: مخصوص ویسکوزیته‌های بسیار سبک (مثل 0W-16) با آزمون VIF و نشان‌گذاری جداگانه. عقبگرد با GF-5 ندارد و باید دقیقاً مطابق دفترچه سازنده استفاده شود.

در هر دو، آزمون‌های Sequence IX (LSPI)، Sequence X (chain wear)، Sequence IVB (سایش سوپاپ/بادامک)، Sequence VH (لجن) و TEOST 33C (رسوب توربو) لحاظ شده است. نتیجه عملی برای راننده ایرانی: استارت سرد راحت‌تر، روانکاری سریع در صبح‌های سرد شمال، و کاهش مصرف سوخت در رفت‌وآمدهای روزانه.

تأثیر استانداردها بر انتخاب ویسکوزیته و سناریوهای واقعی در ایران

انتخاب گرید، فقط عدد روی بطری نیست؛ ترکیب استاندارد و گرید، نتیجه واقعی را می‌سازد. برای موتورهای توربو GDI جدید، 0W-20 یا 5W-30 با API SP/GF-6A معمولاً توصیه سازنده است. در خودروهای قدیمی‌تر، 10W-40 یا حتی 20W-50 (بر اساس دفترچه) منطقی‌تر است.

• تهران با ترافیک سنگین: اگر موتور توربو GDI دارید، 5W-30 با API SP/GF-6A در برابر اکسیداسیون و رسوبات مزیت دارد. برای نمونه‌های SN اقتصادی، گزینه‌هایی مانند روغن موتور اکولایف 0W20 SN برای خودروهای سازگار و روغن موتور اکولایف 5W30 SN برای طیف وسیعی از ژاپنی/کره‌ای‌ها، تجربه سرد/گرم خوبی ارائه می‌دهند.
• بندرعباس و اهواز (گرم): توجه به HTHS و کنترل تبخیرپذیری مهم است. اگر سازنده 5W-30 را مجاز دانسته، SP/GF-6A ارجحیت دارد؛ در غیر این صورت، 5W-40 با سطح عملکرد مناسب از داغی تابستان بهتر محافظت می‌کند. برای طیف SN، روغن موتور اکولایف 5W40 SN می‌تواند برای موتورهای نیازمند گرانروی بالاتر مناسب باشد.
• رشت و گرگان (مرطوب/معتدل): استارت سرد و ضد لجن اهمیت دارد. استاندارد SP/GF-6A با کنترل بهتر لجن در سیکل‌های کوتاه شهری مزیت ایجاد می‌کند.

برای پوشش توزیع شهری در کل کشور، امکان پخش عمده روغن موتور به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده فراهم است. همچنین صنایع می‌توانند از امکان پخش عمده روغن صنعتی بهره ببرند. به‌صورت نمونه، خدمات ما در روغن موتور در تهران، روغن موتور در بندرعباس و روغن موتور در رشت قابل پیگیری است. برای آشنایی با شبکه توزیع، صفحه گستره خدمات پخش روغن موتور در ایران را ببینید.

مقایسهٔ فنی SN، SP، GF-5 و GF-6 برای تصمیم‌گیری در سرویس

این جدول برای اتوسرویس‌ها و مدیران ناوگان اهمیت دارد، چون نشان می‌دهد صرفاً تغییر حروف روی برچسب نیست؛ آزمون‌ها و اهداف عملکردی کاملاً متفاوت‌اند. در موتورهای GDI، دو فاکتور LSPI و chain wear تعیین‌کننده‌اند. برای صرفه‌جویی سوخت، معیارهای VIE/VIF در GF-6 نقش اصلی دارند و برای پایداری در گرما، IIIH و TEOST 33C شاخص‌اند.

در خودروهای قدیمی‌تر که دفترچه استاندارد پایین‌تر را مجاز دانسته، مهاجرت لزوماً ضروری نیست؛ اما استفاده از روغن با سطح بالاتر معمولاً حفاظت بیشتری به‌همراه می‌آورد، به‌شرط سازگاری گرانروی و تایید سازنده.

چک‌لیست انتخاب روغن و زمان مهاجرت از SN به SP

چک‌لیست پرسش‌های کلیدی قبل از انتخاب

• مدل و سال ساخت: موتور توربو/GDI است یا تنفس طبیعی؟
• توصیه دفترچه: API/ILSAC پیشنهادی چیست؟ گرید پیشنهادی (مثلاً 0W-20، 5W-30) کدام است؟
• شرایط کارکرد: ترافیک سنگین شهری، سفرهای جاده‌ای طولانی، یا کاربری ناوگانی؟
• اقلیم: گرم و خشک (بندرعباس/اهواز)، معتدل و مرطوب (رشت/گرگان) یا سرد کوهستانی؟
• سابقه مصرف: سطح مصرف روغن، صدای زنجیر تایم، پاکیزگی موتور در سرویس‌های قبلی چگونه بوده؟
• اصالت و تاییدیه: لیبل معتبر API/ILSAC و شماره‌سریال/استاندارد قابل استعلام را بررسی کنید.

چه زمانی از SN به SP مهاجرت کنیم؟

1. موتور توربو GDI دارید یا سازنده LSPI را هشدار داده: SP/GF-6A را در اولویت قرار دهید.
2. صدای زنجیر تایم یا کشیدگی مشاهده می‌شود: روغن با استاندارد SP می‌تواند ریسک را کم کند.
3. کارکرد شهری سنگین/گرمای زیاد: مقاومت اکسیداسیون SP ارزش افزوده دارد.
4. سازنده اجازه گرید سبک‌تر داده: GF-6A در 0W-20/5W-30 مزیت مصرف سوخت دارد. اگر موتور قدیمی‌تر است و گرید بالاتر لازم دارد، از محصولات SN/SL با کیفیت برای تمیزی و پایداری استفاده کنید؛ مانند روغن موتور اکولایف 10W40 SN پنج لیتری.

پرسش‌های متداول

آیا API SP با همه موتورهای قدیمی سازگار است؟

در ساختار استاندارد API، SP عموماً با SN سازگار عقبگرد است؛ اما شرط اول دفترچه سازنده است. اگر خودرو گرید ویسکوزیته بالاتری می‌خواهد (مثلاً 10W-40 یا 20W-50) یا الزامات ویژه‌ای دارد، دقیقاً طبق دفترچه پیش بروید. برای خودروهای قدیمی کاربراتوری، سطح SL با گرید بالاتر هنوز گزینه‌ای منطقی است؛ نمونه‌ای مانند روغن موتور اکولایف 20W50 SL چهار لیتری در صورت مجاز بودن دفترچه می‌تواند انتخاب اقتصادی و مطمئن باشد.

GF-6A و GF-6B چه تفاوت عملی دارند؟

GF-6A برای گریدهای رایج و با سازگاری عقبگرد طراحی شده و در اکثر خودروهای چند سال اخیر قابل استفاده است. GF-6B مختص روغن‌های بسیار سبک مثل 0W-16 است و عقبگرد ندارد. اگر دفترچه شما 0W-16 را تایید نکرده، سراغ GF-6B نروید. برای صرفه‌جویی سوخت در 0W-20/5W-30، GF-6A کافی و استاندارد است.

اگر موتور من توربو نیست، آیا SP ارزش پرداخت اضافه را دارد؟

حتی در موتورهای تنفس طبیعی، SP به‌واسطه کنترل بهتر اکسیداسیون، لجن و رسوبات، مزیت ایجاد می‌کند؛ به‌ویژه در ترافیک شهری و سرویس‌های کشیده. اما اگر کارکرد شما سبک است و SN باکیفیت به‌درستی سرویس می‌شود، ارتقا به SP ضرورتی فوری ندارد.

در اقلیم‌های بسیار گرم ایران چه گریدی پیشنهاد می‌شود؟

بر اساس داده‌های فنی سازندگان، اگر دفترچه 5W-30 را برای اقلیم گرم مجاز دانسته، SP/GF-6A با شاخص تبخیرپذیری مناسب انتخاب خوبی است. در صورت نیاز به حاشیه اطمینان بالاتر، 5W-40 SN یا SP (در دسترس بودن برند) برای حفاظت در دماهای بسیار بالا منطقی است. برای موتورهای قدیمی‌تر، 10W-40 یا 20W-50 مطابق دفترچه انتخاب شود؛ نمونه SL/ SN باکیفیت مانند روغن موتور اکولایف 10W40 SL چهار لیتری می‌تواند پاسخگو باشد.

از SN تا SP؛ جمع‌بندی و توصیه عملی

API SP و ILSAC GF-6 ادامه طبیعی مسیر پیشرفت روغن موتورهای بنزینی‌اند: پوشش دقیق LSPI برای موتورهای توربو GDI، حفاظت از زنجیر تایم با Sequence X، پایداری اکسایشی بهتر با IIIH و کنترل لجن با VH، و نهایتاً صرفه‌جویی سوخت هدفمند با VIE/VIF. در مقابل، API SN (و SN Plus) بخشی از این نیازها را پاسخ می‌دهد، اما جامعیت SP/GF-6 را ندارد.

برای ناوگان شهری در تهران یا کرج با توقف/حرکت‌های مکرر، SP/GF-6A در گرید 5W-30 معمولاً بهترین نسبت کارایی/هزینه را ارائه می‌دهد. برای اقلیم‌های بسیار گرم مانند بندرعباس و اهواز، توجه ویژه به تبخیرپذیری، HTHS و پایداری گرانروی ضروری است؛ در این شرایط 5W-30 یا 5W-40 مطابق دفترچه و با سطح API به‌روز انتخاب شود. در شهرهای معتدل و مرطوب مانند رشت، راه‌اندازی سرد و کنترل لجن اهمیت دارد که SP به‌خوبی پوشش می‌دهد.

مصرف‌کننده حرفه‌ای باید سه اصل را همزمان ببیند: انطباق با دفترچه، اصالت استاندارد روی لیبل، و تناسب با اقلیم/الگوی رانندگی. هرگونه وسوسه برای استفاده از روغن‌های فاقد تاییدیه واقعی یا لیبل‌های نامعتبر، ریسک‌های پرهزینه‌ای مانند آسیب زنجیر تایم یا گرفتگی رینگ‌ها را به‌دنبال دارد. اگر سازنده شما 0W-20 یا 5W-30 را با GF-6A توصیه کرده، رفتن به SP تقریباً همیشه منطقی است؛ اگر موتور قدیمی‌تر است، SN/SL باکیفیت در گرید مناسب همچنان قابل اتکا است.

نکته کلیدی: استاندارد بالاتر معادل محافظت بیشتر است، به شرطی که گرید درست انتخاب شود و محصول، تاییدیه معتبر و اصالت داشته باشد.

در نهایت، انتخاب هوشمندانه یعنی ترجمه استانداردها به کارکرد واقعی. برای بخشی از ناوگان که هنوز به گریدهای بالاتر نیاز دارد، گزینه‌های SN/SL باکیفیت مانند روغن موتور اکولایف 5W40 SN یا روغن موتور اکولایف 10W40 SN پنج لیتری در صورت تایید دفترچه، انتخاب‌های مطمئنی هستند.

موتورازین؛ همراه فنی شما: ما در موتورازین با تمرکز بر انتخاب دقیق استاندارد و گرید، تامین برندهای اصل و ارایه مشاوره برای سناریوهای واقعی کارکرد (از تاکسی‌های شهری تا ناوگان سازمانی) کنار شما هستیم. اگر در صنایع به روانکارهای تخصصی نیاز دارید، صفحه روغن صنعتی و انواع آن مسیر انتخاب را کوتاه می‌کند. برای برنامه‌ریزی تامین دوره‌ای و توزیع سریع، شبکه ما در دسترس شماست.