در دنیای حساس و پیچیده هوانوردی، روانکارها نقشی حیاتی در تضمین ایمنی، عملکرد و دوام قطعات مختلف هواپیما ایفا می‌کنند. با توجه به شرایط عملیاتی شدید در ارتفاعات بالا و سرعت‌های بالا، استفاده از روانسازهایی که مطابق با استانداردهای بین‌المللی طراحی شده‌اند، الزامی است. استانداردهای MIL-PRF، SAE و DEF STAN به‌عنوان مرجع‌های اصلی برای تأیید کیفیت و قابلیت اطمینان این محصولات شناخته می‌شوند. در این مقاله تخصصی، به بررسی ساختار، الزامات و تفاوت‌های این استانداردها می‌پردازیم و راهنمایی‌هایی برای انتخاب روانساز مناسب ارائه خواهیم داد.

استاندارد MIL-PRF: ستون فقرات کیفیت در روانسازهای نظامی و هوایی

تعریف و جایگاه استاندارد MIL-PRF

استاندارد MIL-PRF (Performance Specification) توسط وزارت دفاع ایالات متحده (DoD) تدوین می‌شود و تمرکز آن بر عملکرد واقعی روانکار در شرایط بحرانی است. این استانداردها به‌جای فقط بررسی ترکیب شیمیایی، بر آزمون‌های عملکردی تأکید دارند.

کاربردهای اصلی روانسازهای MIL-PRF

• سیستم‌های هیدرولیک ارابه فرود
• تجهیزات کنترل پرواز
• توربین‌ها و ژنراتورهای کمکی (APU)
• یاتاقان‌ها و گیربکس‌های پرسرعت

نمونه‌هایی از استانداردهای MIL-PRF

• MIL-PRF-5606:  روغن هیدرولیک مبتنی بر نفت، مقاوم در دمای پایین
• MIL-PRF-83282:  مقاوم در برابر دمای بالا، کاربرد نظامی گسترده
• MIL-PRF-23699: روغن توربین مصنوعی، پایه استفاده در موتورهای جت

استاندارد SAE: مرجعی صنعتی برای روانسازهای تخصصی

مروری بر سازمان SAE

انجمن مهندسین خودرو (SAE) استانداردهایی برای روغن‌های صنعتی و حمل‌ونقل هوایی تدوین می‌کند. این استانداردها اغلب مکمل MIL-PRF هستند و توسط سازندگان تجاری نیز استفاده می‌شوند.

طبقه‌بندی روغن‌ها در SAE

• SAE AS5780:  برای روغن‌های توربینی با کارایی بالا
• SAE AMS5648:  الزامات روانکارهای مورد استفاده در اتصالات پرسرعت

ارتباط با سازندگان روانکار

بسیاری از برندهای معتبر مانند پترونول و فول مکس برای تطابق با بازارهای بین‌المللی، محصولات خود را مطابق با استانداردهای SAE عرضه می‌کنند.

استانداردDEF STAN: مرجع وزارت دفاع بریتانیا برای کیفیت

معرفی استاندارد DEF STAN

DEF STAN (Defence Standard) مجموعه‌ای از الزامات فنی است که توسط وزارت دفاع بریتانیا منتشر شده و برای تضمین عملکرد در شرایط عملیاتی نظامی طراحی شده است.

کاربرد در هواپیماهای ناتو و اروپایی

روغن‌هایی که با DEF STAN 91-86 یا 91-100 تطابق دارند، معمولاً در ناوگان‌های ناتو استفاده می‌شوند و باید قابلیت تطابق با MIL-PRF و SAE را نیز داشته باشند.

برندهای داخلی و تطابق با استاندارد DEF STAN

برندهایی مانند نفت ایرانول و بهران رانا در برخی محصولات صادراتی خود تلاش کرده‌اند که از تست‌های هم‌ارز با DEF STAN عبور دهند تا وارد بازارهای نظامی اروپایی شوند.

مقایسه فنی بین استانداردهای MIL-PRF، SAE و DEF STAN

برای انتخاب روانساز مناسب در صنایع هوایی، آشنایی با تفاوت‌ها و نقاط اشتراک سه مرجع استاندارد یعنی MIL-PRF ( استاندارد نظامی آمریکا)، SAE ( انجمن مهندسین خودرو) و DEF STAN ( استاندارد دفاعی بریتانیا) بسیار حیاتی است. هر یک از این استانداردها، با رویکردی متفاوت به ارزیابی عملکرد، ایمنی و کیفیت روانسازهای هوانوردی می‌پردازند. در حالی که استاندارد MIL-PRF بیشتر بر کاربردهای نظامی و شرایط عملیاتی سخت تأکید دارد، استاندارد SAE تمرکز بیشتری بر استفاده تجاری و تست‌های تخصصی داشته است. DEF STAN نیز بر انطباق با الزامات ناتو و سازگاری با تجهیزات ساخت بریتانیا و اروپا تأکید دارد. جدول زیر، مقایسه‌ای خلاصه اما کاربردی از این سه استاندارد ارائه می‌دهد تا مهندسان نگهداری، مدیران خرید و تعمیرکاران فنی بتوانند بر اساس نوع کاربری و محیط عملیاتی، انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشند.

نکات کلیدی در انتخاب روانساز مطابق استاندارد بین‌المللی

الزامات عملیاتی را در اولویت قرار دهید

• دما، فشار، نوع موتور، زمان پرواز
• رطوبت و ارتفاع پروازی

گواهی‌نامه‌ها را بررسی کنید

• وجود گواهی تطابق با MIL-PRF یا  SAE
• گزارش آزمون‌های تایید کیفیت (COA  و  COQ)

مشاوره با برندهای معتبر

• برندهایی نظیر نفت پارس، سوپرپیشرو و ردلوب دارای تجربه در تولید روانکارهای هوایی هستند و می‌توانند محصولات تأییدشده مطابق با SAE AS5780 یا MIL-PRF-23699 ارائه دهند.

مزایای استفاده از روانکارهای استاندارد در هوانوردی

• کاهش ریسک خرابی در سیستم‌های حیاتی
• افزایش طول عمر تجهیزات
• هم‌خوانی با سیستم‌های ناتو و بین‌المللی
• قابل اعتماد بودن در تست‌های میدانی و عملیاتی
• سهولت تأمین از منابع معتبر داخلی مانند برندهای ریسینگ و رونیا

ویژگی‌های کلیدی روانسازهای هوایی بر اساس استانداردها

روانسازهای هوایی در سخت‌ترین شرایط عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و از این‌رو، باید استانداردهای دقیق و چندلایه‌ای را در آزمون‌های کیفیت، فرمولاسیون و عملکرد پاس کنند. استانداردهایی مانند MIL-PRF، SAE AS5780 و DEF STAN  به‌طور خاص بر ویژگی‌هایی تمرکز دارند که ایمنی، دوام، و بازده عملکرد تجهیزات هوانوردی را تضمین کنند. در این بخش، مهم‌ترین ویژگی‌های فنی روانسازهای هوایی و ارتباط آن‌ها با استانداردهای معتبر را مرور می‌کنیم.

۱. پایداری حرارتی (Thermal Stability)

یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها در روانسازهای هوایی، توانایی مقاومت در برابر تجزیه حرارتی در دماهای بسیار بالا (تا ۲۰۰ درجه سانتی‌گراد در موتورهای جت) است.

• استاندارد MIL-PRF-23699  تست‌هایی برای کنترل اکسیداسیون در دمای بالا دارد.
• در SAE AS5780، دسته “High Thermal Stability” یا HTS، روانسازهایی با پایداری فوق‌العاده حرارتی را تعیین می‌کند.
• برندهایی مانند پترونول و نفت بهران در محصولات توربینی خود، تمرکز ویژه‌ای بر پایداری حرارتی برای ناوگان هوایی دارند.

۲. نقطه ریزش و پایداری در دمای پایین (Low Temperature Performance)

در ارتفاع بالا، دمای محیط ممکن است به زیر منفی ۵۰ درجه سانتی‌گراد برسد. روغن‌های هوایی باید بدون سفت شدن یا افزایش ویسکوزیته، قابلیت پمپاژ و روانکاری را حفظ کنند.

• استاندارد MIL-PRF-5606  مخصوص سیستم‌های هیدرولیک است که در دماهای بسیار پایین عملکرد مناسبی دارد.
• DEF STAN 91-48  نیز برای سوخت و روانکارهای قابل استفاده در شرایط قطبی طراحی شده است.
• محصولات برندهایی مثل فول مکس و فول پرایم در این حوزه، بازده خوبی از خود نشان داده‌اند.

۳. مقاومت در برابر اکسیداسیون (Oxidation Resistance)

اکسید شدن روانکارها در مواجهه با هوا و دمای بالا، منجر به تشکیل رسوبات، لجن و کاهش روانکاری می‌شود.

• MIL-PRF-23699  کلاس HTS الزامات بسیار سخت‌گیرانه‌ای در زمینه مقاومت اکسیداتیو دارد.
• SAE  نیز با آزمون‌های RPVOT (Rotating Pressure Vessel Oxidation Test) سطح کیفی اکسیداسیون را مشخص می‌کند.
• برند نفت پارس در سری روانسازهای توربینی خود، از آنتی‌اکسیدان‌های قوی برای افزایش پایداری استفاده می‌کند.

۴. سازگاری با الاستومرها و فلزات سبک (Material Compatibility)

روغن‌هایی که با قطعاتی از جنس آلومینیوم، منیزیم یا لاستیک‌های سیلیکونی تماس دارند، باید کاملاً خنثی باشند تا باعث خورندگی یا تورم نشوند.

• استانداردهای SAE و MIL هریک، تست‌هایی مانند elastomer immersion test و corrosion test  را الزامی می‌دانند.
• برند بهران رانا محصولات ویژه‌ای برای سیستم‌هایی با قطعات آلومینیومی عرضه کرده است.

۵. عملکرد در برابر فشار و بار مکانیکی (Load Carrying & Anti-Wear Performance)

در چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌های پرسرعت، روانساز باید تحمل فشار و بار را بدون افت عملکرد داشته باشد.

• استاندارد MIL-PRF-81322 در گریس‌های هوایی دقیقاً این موضوع را هدف قرار داده است.
• گریس‌های هوایی برند سوپرپیشرو و ردلوب با افزودنی‌های ضدسایش و فشار بالا (EP) ساخته شده‌اند و مورد استفاده در ارابه‌های فرود هستند.

۶. خاصیت ضدکف و پایداری برشی (Foam Resistance & Shear Stability)

در سیستم‌های هیدرولیک و توربین، ایجاد کف باعث کاهش راندمان و آسیب به پمپ‌ها می‌شود. همچنین، افت ویسکوزیته در اثر برش‌های مداوم می‌تواند عملکرد روانکار را تضعیف کند.

• تست‌های foam tendency و shear stability در هر سه استاندارد بررسی می‌شوند.
• برند رونیا با بهره‌گیری از مهندسی افزودنی ضدکف، محصولاتی مطابق با استاندارد AS5780 تولید کرده است.

۷. عمر مفید و پایداری در شرایط عملیاتی طولانی (Service Life)

در بسیاری از کاربردهای نظامی یا پروازهای بین‌قاره‌ای، امکان تعویض سریع روانکار وجود ندارد. بنابراین، طول عمر بالا یکی از ویژگی‌های کلیدی است.

• MIL-PRF-23699  و DEF STAN 91-100 روی فاکتور Time on Wing تأکید دارند.
• برندهایی مانند سوپر پیشتاز و فلو مکس در این زمینه محصولات با بازه سرویس‌دهی ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت پرواز ارائه می‌کنند.

چالش‌ها و راهکارهای تأمین در بازار داخلی

چالش‌ها

• محدودیت واردات روغن‌های دارای تاییدیه MIL
• نبود تولیدکنندگان داخلی دارای مجوز رسمی از مراجع بین‌المللی
• دشواری در بررسی اصالت گواهی‌نامه‌ها

راهکارها

• همکاری با شرکت‌هایی نظیر موتور آرا رازین برای تأمین تخصصی
• خرید از برندهای داخلی با آزمون‌های معادل
• تحلیل نتایج تست‌های عملکردی برای انطباق غیرمستقیم

سوالات متداول

1.آیا روغن‌های دارای تاییدیه MIL-PRF فقط در تجهیزات نظامی استفاده می‌شوند؟

خیر، این روانکارها در هواپیماهای غیرنظامی با شرایط عملیاتی شدید نیز استفاده می‌شوند.

2.آیا روانکار مطابق با SAE برای هواپیماهای نظامی قابل قبول است؟

بله، بسیاری از هواپیماهای نظامی و غیرنظامی از روغن‌های تایید شده توسط SAE بهره می‌برند، به‌ویژه اگر گواهی‌های مضاعف مانند AS5780 را داشته باشند.

3.چه برندی در ایران روغن توربینی مطابق با MIL-PRF تولید می‌کند؟

برندهایی مانند فول پرایم و پارس کلاس محصولات نزدیک به استاندارد MIL-PRF-23699 تولید می‌کنند، اما بررسی گواهی‌نامه‌ها ضروری است.

4.تفاوت MIL-PRF-5606 و MIL-PRF-83282 در چیست؟

5606 مقاومت دمایی پایین‌تر دارد و بیشتر در هواپیماهای سبک استفاده می‌شود، در حالی‌که 83282 محدوده دمایی وسیع‌تر و کاربردهای سنگین‌تری دارد.

نتیجه‌گیری:

روانسازهای هوانوردی که مطابق با استانداردهای MIL-PRF، SAE و DEF STAN تولید شده‌اند، نه تنها تضمینی برای عملکرد بهینه تجهیزات پروازی هستند، بلکه نقش مهمی در افزایش ایمنی پرواز و کاهش هزینه‌های تعمیراتی دارند. انتخاب برندهایی مانند پترونول، نفت بهران یا فلو مکس که تطابق خوبی با استانداردهای بین‌المللی دارند، می‌تواند تصمیمی هوشمندانه برای خریداران تجهیزات هوایی، شرکت‌های تعمیرات تخصصی و نهادهای دولتی و خصوصی باشد.

تحلیل استانداردها و انتخاب روانکار مناسب برای سیستم‌های پروازی، نیازمند دانش فنی به‌روز و دسترسی به منابع معتبر است. شرکت‌هایی مانند موتور آرا رازین، با تجربه در حوزه تأمین روانسازهای صنعتی و هوایی، نقش موثری در مشاوره و انطباق نیازهای عملیاتی با استانداردهای بین‌المللی ایفا می‌کنند.