روغن مناسب خودروهای دوگانه‌سوز؛ کاهش استهلاک در دمای بالا

روغن مناسب خودروهای دوگانه‌سوز؛ کاهش استهلاک در دمای بالا

خودروهای دوگانه‌سوز در ایران به‌خاطر مزیت اقتصادی سوخت گاز (CNG/LPG) بسیار رایج شده‌اند؛ هزینه هر کیلومتر پیمایش پایین‌تر است، آلودگی دودی کمتر می‌شود و در ناوگان شخصی و سازمانی محبوبیت بالایی دارند. در مقابل، چالش‌های فنی خاصی هم دارند: دمای موضعی بالاتر در محفظه احتراق، سوخت «خشک‌تر» نسبت به بنزین، و حساسیت بیشتر سوپاپ و سرسیلندر به استهلاک. نتیجه؟ انتخاب درست روغن موتور برای خودروهای دوگانه‌سوز، از یک انتخاب ساده مصرفی به یک تصمیم فنی حیاتی تبدیل می‌شود.

این مقاله به‌صورت کاربردی و مطابق اقلیم و سبک رانندگی ایرانی تدوین شده است تا با درک اثرات واقعی سوخت گاز بر موتور، ویسکوزیته، سطح کارایی API/ACEA، و دوره تعویض مناسب را انتخاب کنید و استهلاک سوپاپ و سرسیلندر را کاهش دهید.

• کلیدواژه کانونی: روغن مناسب خودروهای دوگانه‌سوز
• چالش اصلی: دمای موضعی بالاتر اگزوز و خشکی سوخت که فیلم روغن را نازک می‌کند.
• راه‌حل: روغن با پایداری حرارتی و ضد‌اکسیداسیون قوی، ویسکوزیته متناسب با اقلیم، و دوره تعویض واقع‌بینانه.
• مخاطب هدف: مالکین خودروهای دوگانه‌سوز، سرویس‌کاران، و مدیران ناوگان شهری.

چرا گاز داغ‌تر و خشک‌تر است؟

ماهیت احتراق CNG/LPG در موتور بنزینی

گاز طبیعی و LPG عدد اکتان بالاتری نسبت به بنزین دارند و مصرف آن‌ها در حالت‌های رقیق‌تر یا بار سنگین می‌تواند به افزایش دمای موضعی در ناحیه سوپاپ‌های دود و محفظه احتراق منجر شود. از طرفی، ماهیت «خشک» سوخت گاز باعث می‌شود خبری از بخشی از «اثر روانکاری جزئی» که تبخیر بنزین روی جداره سیلندر ایجاد می‌کند نباشد. نتیجه ترکیب این دو ویژگی، حساسیت بیشتر به نازک‌شدن فیلم روغن در نقاط پرفشار و پرفرکشن است.

پیامدها برای سوپاپ و سرسیلندر

وقتی دمای موضعی سوپاپ و نشیمنگاه بالا می‌رود، ریسک «ریستشن نشیمنگاه سوپاپ»، تاب‌برداشتن سوپاپ، و میکروجوشکاری در کاسه‌سوپاپ افزایش می‌یابد. خشکی سوخت هم به‌معنای مرطوب‌نشدن رینگ‌ها و دیواره سیلندر است؛ لذا اگر ویسکوزیته یا فرمولاسیون روغن متناسب انتخاب نشود، فیلم روغن نازک شده و تماس فلز با فلز تشدید می‌شود. این اثر در رانندگی داغ و ترافیک تابستانی ایران محسوس‌تر است.

تأثیر سوخت گاز بر فیلم روغن و پایداری شیمیایی

نازک‌شدن فیلم روغن در رینگ‌ها و راهنمای سوپاپ

در کارکرد روی گاز، بخار سوخت کمتر به دیواره‌ها می‌نشیند و کمک جانبی به روانکاری وجود ندارد. بنابراین دو پارامتر اهمیت مضاعف پیدا می‌کند: ویسکوزیته در دمای کاری (گرید دوم SAE مثل 30، 40) و شاخص HTHS. روغن‌هایی با HTHS بالاتر (اغلب در ACEA A3/B4) فیلم پایدارتری در دمای بالا حفظ می‌کنند و برای موتورهایی که عمدتاً در گاز و ترافیک سنگین کار می‌کنند منطقی‌ترند. اگر موتور شما فاصله حرارتی سوپاپ‌ها را تنگ گرفته باشد، نازکی فیلم روغن می‌تواند سریع به استهلاک هدایت کند.

اکسیداسیون و نیتراسیون؛ چه باید کرد؟

احتراق تمیزتر گاز دوده کمتری تولید می‌کند، اما دمای بالاتر می‌تواند سرعت اکسیداسیون و نیتراسیون روغن را افزایش دهد. این فرآیندها ویسکوزیته را تغییر می‌دهند، لاک (وارنیش) و رسوب ایجاد می‌کنند و خاصیت ضدسایش را کاهش می‌دهند. راه‌حل عملی: انتخاب روغن‌هایی با پایداری حرارتی و بسته افزودنی ضد‌اکسیداسیون قوی، تبخیرپذیری پایین (NOACK کم)، و پایه‌های سنتتیک با شاخص ویسکوزیته بالا. در کنار آن، دوره تعویض باید بر مبنای شرایط واقعی کارکرد تنظیم شود، نه صرفاً اعداد آرمانی دفترچه.

ویسکوزیته و سطح کارایی API/ACEA برای دوگانه‌سوز

انتخاب ویسکوزیته بر اساس اقلیم و بار حرارتی

در شهرهای گرم و پرترافیک (مثل اهواز، بوشهر، بندرعباس)، گریدهای 5W-40 یا 10W-40 با پایه سنتتیک یا هیدروکراکند و استاندارد ACEA A3/B4 معمولاً انتخاب مطمئن‌تری برای خودروهای دوگانه‌سوزند؛ این روغن‌ها HTHS بالاتری دارند و فیلم پایدارتری در دمای بالا می‌سازند. در اقلیم‌های معتدل و استفاده ترکیبی بنزین/گاز، 5W-30 با API SP/GF-6 یا ACEA A5/B5 برای بسیاری از موتورهای جدید قابل توصیه است، به‌شرطی که بار حرارتی خیلی بالا نباشد و سازنده موتور چنین گریدی را تأیید کند.

API/ACEA مناسب؛ به‌ویژه برای سوخت گاز

به‌طور کلی API SP یا حداقل SN Plus برای موتورهای مدرن (به‌خصوص توربوشارژ) به‌دلیل کنترل بهتر رسوبات و محافظت در برابر پدیده‌هایی مثل LSPI توصیه می‌شود. اگر موتور شما قدیمی‌تر است، SM یا SL با کیفیت بالای برند معتبر می‌تواند کفایت کند. برای دوگانه‌سوزهای تحت بار و گرما، ACEA A3/B4 با HTHS بالاتر و پایداری دمایی مناسب‌تر است. توجه به تبخیرپذیری پایین (NOACK ترجیحاً پایین) و پکیج‌های ضد‌اکسیداسیون قوی اهمیت ویژه دارد.

در جنوب کشور، مثلاً رانندگی روزانه در بندرعباس با کولر روشن و توقف‌وحرکت مداوم، به‌راحتی دمای عملیاتی روغن را بالا می‌برد. اگر الگوی رانندگی شما چنین است، سراغ 5W-40 یا 10W-40 سنتتیک با ACEA A3/B4 بروید؛ در ضمن اطمینان از اصالت کالا و کیفیت فیلتر را جدی بگیرید. برای آشنایی با پوشش خدمات ما در این شهر، راهنمای پوشش بندرعباس را ببینید.

جدول سرویس پیشنهادی برای سناریوهای واقعی ایران

این جدول برای سرویس‌کار و مالک طراحی شده تا به‌سرعت مطابق سناریوی استفاده، ویسکوزیته، سطح کارایی و دوره تعویض منطقی را انتخاب کند. لازم است دفترچه خودروی شما همواره مرجع اول باشد؛ اما در خودروهای دوگانه‌سوز، شرایط واقعی (گرما، ترافیک، کارکرد روی گاز) باید در اولویت تنظیم سرویس قرار گیرد.

اگر موتور با گاز تحت بار زیاد کار می‌کند یا سابقه افزایش حرارت دارد، به سمت روغن‌های با HTHS بالاتر و پایداری دمایی قوی‌تر بروید. در مقابل، استفاده ترکیبی در هوای معتدل می‌تواند از مزایای گرانروی پایین‌تر برای صرفه‌جویی سوخت بهره ببرد، به‌شرط عدم افزایش دمای موضعی و تأیید سازنده.

تذکر: این بازه‌ها پیشنهادی و تابع سلامت سیستم خنک‌کاری، فیلتر، کیفیت سوخت و سبک رانندگی هستند. هر علامت غیرعادی (افزایش مصرف روغن، صدا، تغییر رنگ و بوی روغن) باید باعث کاهش فوری دوره تعویض شود.

چک‌لیست عملی نگهداری خودروهای دوگانه‌سوز

• کنترل حرارت: سلامت رادیاتور، ترموستات، واترپمپ و فن را هر فصل بررسی کنید. کارکرد روی گاز در گرما بدون کولینگ سالم = ریسک جدی سوپاپ.
• تنظیم سوخت و هوا: نسبت مخلوط (λ) در ECU گاز باید دقیق باشد؛ مخلوط خیلی رقیق یا غنی می‌تواند دمای اگزوز را بالا ببرد. کالیبراسیون دوره‌ای کیت CNG/LPG را فراموش نکنید.
• شمع مناسب: از شمع با رنج حرارتی توصیه‌شده و فاصله گپ صحیح استفاده کنید؛ جرقه ضعیف، احتراق ناقص و حرارت اضافی ایجاد می‌کند.
• انتخاب روغن: برای شهرهای گرم و کارکرد عمده روی گاز، ACEA A3/B4 با 5W-40/10W-40 و NOACK پایین را در اولویت بگذارید. در اقلیم معتدل و الگوی ملایم، 5W-30 SP کفایت می‌کند.
• فیلتر روغن: فیلتر با کیفیت و سوپاپ اطمینان سالم استفاده کنید؛ افت فشار و بای‌پس زودهنگام، محافظت را کم می‌کند.
• فاصله تعویض: بازه را به شرایط واقعی تطبیق دهید. گرما و ترافیک شدید = کاهش بازه. رانندگی یکنواخت بین‌شهری = امکان افزایش منطقی.
• بازرسی نشتی: اورینگ‌های کهنه رگلاتور گاز یا نشتی جزئی می‌تواند نسبت مخلوط و دما را به‌هم بزند.
• فواصل سوپاپ: در موتورهای بدون هیدرولیک، لقی سوپاپ را طبق برنامه سازنده تنظیم کنید تا از سوختن سوپاپ پیشگیری شود.
• نمونه‌برداری دوره‌ای: اگر ناوگان هستید یا پیمایش بالاست، آنالیز دوره‌ای روغن می‌تواند زودهنگام نیتراسیون/اکسیداسیون را نشان دهد.
• اصالت کالا: از کانال‌های مطمئن بخرید؛ روغن و فیلتر تقلبی در گرمای جنوب هزینه‌های سنگینی تحمیل می‌کنند.

پرسش‌های متداول

آیا هر روغن بنزینی برای خودروی دوگانه‌سوز مناسب است؟

در بسیاری از موارد بله، اما کافی نیست. دوگانه‌سوز به‌دلیل دمای موضعی بالاتر و خشکی سوخت، به روغنی نیاز دارد که پایداری دمایی و ضد‌اکسیداسیون قوی‌تری داشته باشد. API SP یا SN Plus و در کارکردهای داغ، ACEA A3/B4 با HTHS بالاتر، انتخاب‌های مطمئن‌تری هستند. همیشه به توصیه سازنده و شرایط اقلیمی/رانندگی خود توجه کنید.

5W-30 یا 5W-40 برای دوگانه‌سوز در ایران بهتر است؟

وابسته به اقلیم و بار حرارتی است. در شهرهای گرم و ترافیک سنگین، 5W-40 یا حتی 10W-40 با پایه باکیفیت برای حفظ فیلم روغن مناسب‌تر است. در شهرهای معتدل و استفاده ترکیبی ملایم، 5W-30 API SP می‌تواند هم محافظت کافی و هم صرفه‌جویی سوخت بهتری بدهد؛ مشروط به تأیید دفترچه خودرو.

آیا دوره تعویض روغن روی گاز باید کوتاه‌تر شود؟

نه لزوماً، اما در گرما و ترافیک شدید، افزایش اکسیداسیون/نیتراسیون محتمل است. اگر عمدتاً روی گاز در شهر داغ رانندگی می‌کنید، کاهش منطقی بازه تعویض (مثلاً ۱۰–۲۰٪) و پایش علائم (رنگ/بو/صدا/مصرف بیشتر روغن) توصیه می‌شود. در کارکرد بین‌شهری یکنواخت، می‌توان بازه استاندارد را حفظ کرد.

برای جلوگیری از سوختن سوپاپ چه کارهایی مؤثر است؟

سه حوزه کلیدی را جدی بگیرید: ۱) کولینگ سالم و ضدیخ مناسب فصل، ۲) تیون دقیق کیت گاز و سلامت شمع/کویل‌ها برای احتراق کامل، ۳) روغن با پایداری دمایی بالا (ترجیحاً ACEA A3/B4 در گرما) و تنظیم دوره تعویض مطابق شرایط. تنظیم به‌موقع لقی سوپاپ هم برای موتورهای بدون تایپِت هیدرولیک حیاتی است.

آیا روغن‌های Low SAPS برای دوگانه‌سوز بهترند؟

در خودروهای شهری بنزینی/دوگانه‌سوز، انتخاب Low/Mid SAPS به سازنده موتور و وجود/نوع کاتالیست بستگی دارد. مزیت Low SAPS، محافظت بهتر از کاتالیست است؛ اما مهم‌تر از آن، پایداری دمایی و کیفیت کلی فرمول است. اگر دفترچه خودرو سطح خاصی را الزام کرده، همان را معیار قرار دهید.

جمع‌بندی: خودروی دوگانه‌سوز، مراقبت دوبرابر

دوگانه‌سوزها با صرفه اقتصادی و آلایندگی دوده کمتر، انتخاب محبوبی در ایران شده‌اند؛ اما هر انتخاب هوشمندانه‌ای، «مسئولیت هوشمندانه» هم می‌خواهد. سوخت گاز، تمیزتر ولی خشک‌تر است و در برخی شرایط، دمای موضعی سوپاپ و محفظه احتراق را بالاتر می‌برد. این یعنی حاشیه‌امن فیلم روغن باریک‌تر می‌شود و نقش روغن مناسب، حیاتی‌تر از همیشه است. اگر در اقلیم‌های گرم با ترافیک سنگین تردد دارید، به‌جای گریدهای صرفاً کم‌غلیظ، سراغ 5W-40/10W-40 با پایه باکیفیت و استانداردهایی مانند API SP و ACEA A3/B4 بروید تا فیلم روغن در دماهای بالا پایدار بماند. در الگوهای معتدل و استفاده ترکیبی، 5W-30 با استانداردهای روز می‌تواند مزایای اقتصادی و فنی را همزمان فراهم کند، به‌شرطی که دفترچه خودرو آن را تأیید کرده باشد.

فراموش نکنید دوره تعویض باید تابع «شرایط واقعی» باشد: گرما، ترافیک، بار، سلامت کولینگ و کیفیت فیلتر. هر نشانه غیرعادی را جدی بگیرید و بازه‌ها را تنظیم کنید. سرویس‌های منظم، تیون دقیق سیستم گاز، شمع مناسب و لقی صحیح سوپاپ‌ها، حلقه محافظت را کامل می‌کند. خودروهای دوگانه‌سوز اگر با این ذهنیت نگهداری شوند، نه‌تنها اقتصادی باقی می‌مانند، بلکه عمر موتور و قطعات داغ هم به‌طور محسوسی افزایش می‌یابد. انتخاب روغن را یک بار دیگر با نگاه به اقلیم و سبک رانندگی خود مرور کنید؛ نتیجه‌اش را در آرامش موتور، صدای کمتر و هزینه‌های تعمیراتی پایین‌تر خواهید دید.

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر کشور، کنار شماست. از مشاوره برای انتخاب گرید مناسب دوگانه‌سوز در اقلیم‌های گرم تا تأمین برندهای معتبر با اصالت کالا و فیلتر استاندارد، بر یک زنجیره مطمئن تکیه کنید. برای آشنایی با سبد محصولات و دریافت راهنمایی اختصاصی، وب‌سایت موتورازین را ببینید. تامین به‌موقع، بسته‌بندی امن و پوشش سراسری، تجربه خرید حرفه‌ای شما را کامل می‌کند. اگر پیمایش بالایی دارید یا در ناوگان شهری فعال هستید، برنامه‌ریزی دوره‌ای سرویس و انتخاب منطقی ویسکوزیته در گرما را جدی بگیرید تا هزینه کل مالکیت کاهش یابد.