مطالعه موردی: افزایش راندمان ۸٪ در ناوگان شهری با تغییر گرید روغن

مقدمه: وقتی گرید روغن، راندمان ناوگان را تغییر می‌دهد

در مدیریت ناوگان شهری، تصمیم‌های کوچک فنی می‌توانند اثرهای بزرگی بگذارند. انتخاب درست گرید روغن موتور و تنظیم دورهٔ تعویض، از همان تصمیم‌های کم‌هزینه و پُربازده است که مستقیماً بر مصرف سوخت، دمای عملیاتی و دسترس‌پذیری خودروها اثر می‌گذارد. این مطالعهٔ موردی به تجربهٔ یک ناوگان اتوبوس شهری در تهران می‌پردازد که با تغییر گرید روغن و بازطراحی برنامهٔ سرویس، حدود ۸٪ بهبود راندمان عملیاتی را تجربه کرده است. اعداد و روش‌ها شفاف ارائه می‌شوند تا مدیران ناوگان در شهرهای دیگر نیز بتوانند پروژه‌ای مشابه را اجرا کنند.

• بهبود ۷٫۹٪ در مصرف سوخت (نرمال‌شده با مسیر/بار)
• کاهش ۴۲٪ خرابی‌های مرتبط با روانکاری
• افزایش ۲۹٪ در فاصلهٔ تعویض روغن (Extended Drain)
• کاهش دفعات احیای DPF و افت دمای عملیاتی

معرفی ناوگان و سناریوی اولیه در تهران

ناوگان هدف شامل ۱۲۰ دستگاه اتوبوس شهری دیزل با استاندارد آلایندگی یورو ۴ در خطوط پرترافیک مناطق ۶، ۷ و ۱۰ تهران است. میانگین پیمایش روزانهٔ هر اتوبوس حدود ۲۲۰ کیلومتر و میانگین سرعت عملیاتی ۱۵ تا ۱۸ کیلومتر بر ساعت ثبت شد. ترافیک سنگین، توقف و حرکت‌های پی‌درپی، و شیفت‌های طولانی‌مدت، فشار حرارتی و دودهٔ بالایی را به موتور تحمیل می‌کرد. در سناریوی اولیه از روغن 15W-40 با سطح کارایی API CH-4 استفاده می‌شد و برنامهٔ تعویض ۱۵٫۰۰۰ کیلومتر بود.

علائم مسئله به‌وضوح دیده می‌شد: مصرف سوخت بالا (میانگین ۴۷٫۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر)، دمای روغن نزدیک به ۱۱۰ درجهٔ سانتی‌گراد در ساعات اوج، دفعات احیای DPF بیشتر از حد انتظار، و میانگین ۱۲ خرابی ماهانهٔ مرتبط با موتور/روانکاری در کل ناوگان. به‌علاوه، خواب ناوگان به‌دلیل سرویس‌های خارج از برنامه، به‌طور میانگین ۱۸ ساعت در ماه به‌ازای هر اتوبوس بود.

برای هماهنگی تامین و سرویس محلی، دسترسی پایدار به «روغن موتور در تهران» و فیلترهای هم‌سطح، از پیش بررسی شد تا ریسک‌های لجستیکی در فاز اجرا به حداقل برسد.

مشاوره، داده‌برداری و تحلیل وضعیت

چه داده‌هایی جمع شد؟

تیم مشاوره با همکاری واحد تعمیرات، یک پنل شاخص کلیدی تعریف کرد: مصرف سوخت نرمال‌شده (LCV-Adjusted)، دمای روغن و کولانت، فشار روغن، زمان بیکاری موتور، دفعات احیای DPF، و ساعت‌های خواب ناوگان. داده‌ها با تله‌ماتیک‌های موجود و نمونه‌برداری روغن (آنالیز ویسکوزیته، دوده، TBN/TAN، اکسیداسیون و نیتراسیون) در سه چرخهٔ متوالی گردآوری شد.

یافته‌های کلیدی

نتایج نشان می‌داد ویسکوزیته در سرویس‌های سنگین به‌سمت برش و نازک‌شدن می‌رود و آلودگی دوده در بازهٔ ۳٫۵ تا ۴ درصد وزنی، محرک افزایش دما و احیای بیشتر DPF است. سطح کارایی CH-4 برای چرخهٔ شهری مدرن یورو ۴ با EGR/DPF، بهینه نبود و افزودنی‌های پاک‌کنندگی/ضدسایش نسل جدید می‌توانستند دوده و دما را کنترل کنند. بنابراین تغییر گرید به یک روغن Low-SAPS با سطح کارایی CK-4/ACEA E9 پیشنهاد شد.

انتخاب گرید جدید و بازطراحی سیاست تعویض

چرا 10W-40 CK-4/E9 Low-SAPS؟

با توجه به توقف‌های زیاد و استارت‌های گرم، ویسکوزیتهٔ 10W-40 با شاخص گرانروانی بالا، تعادل خوبی بین محافظت فیلم روغن در دمای بالا و گردش سریع در شروع حرکت ایجاد می‌کند. سطح کارایی CK-4/ACEA E9 با Low-SAPS، رسوبات را مهار کرده و از DPF محافظت می‌کند. افزون بر این، سازگاری با سوخت‌های دیزل موجود و شرایط آب‌وهوایی تهران بررسی و تایید شد.

سیاست تعویض: از کیلومتربنیان به وضعیت‌بنیان

به‌جای تعویض ثابت ۱۵٫۰۰۰ کیلومتر، یک چارچوب وضعیت‌بنیان (Condition-Based) طراحی شد: بازدید میانی در ۱۰٫۰۰۰ کیلومتر، نمونه‌گیری روغن و ادامهٔ سرویس تا ۲۰٫۰۰۰ تا ۲۲٫۰۰۰ کیلومتر در صورت سلامت شاخص‌ها (TBN بالای ۴، دوده زیر ۳٫۵٪، عدم رقیق‌شدن با سوخت). فیلتر روغن با کارایی بالاتر نصب و روش هواگیری پس از تعویض استانداردسازی شد.

پایلوت ۸ هفته‌ای و سپس تعمیم به کل ناوگان

طراحی پایلوت

۳۰ اتوبوس هم‌سن و هم‌مسیر به دو گروه تقسیم شدند: گروه آزمون با 10W-40 CK-4/E9 و گروه شاهد با 15W-40 CH-4. سوخت‌گیری کنترل‌شده، وزن متوسط مسافر، و برنامهٔ توقف یکسان شد. داده‌ها توسط سامانهٔ تله‌ماتیک ضبط و هفته‌ای یک‌بار تحلیل شد.

نتایج پایلوت

پس از ۸ هفته، مصرف سوخت گروه آزمون ۷٫۸٪ کمتر از گروه شاهد ثبت شد. دمای میانگین روغن ۵ تا ۶ درجهٔ سانتی‌گراد پایین‌تر آمد و دفعات احیای DPF ۲۲٪ کاهش یافت. با تایید نتایج، تغییر گرید و سیاست تعویض در مدت سه هفته به ۹۰٪ ناوگان تعمیم داده شد.

«با تغییر گرید روغن و پایش وضعیت، خرابی‌های موتور ما به‌شکل محسوسی کم شد و برنامهٔ سرویس قابل پیش‌بینی‌تر شد.» — سرپرست تعمیرات ناوگان

داده‌های اعتبارسنجی و جدول Before/After

اندازه‌گیری‌ها بر اساس مصرف سوخت نرمال‌شده نسبت به مسیر/بار، داده‌های تله‌ماتیک، و نتایج آزمایشگاهی نمونه‌های روغن انجام شد. برای حذف اثر راننده و آب‌وهوا، داده‌ها به‌مدت سه ماه و در سه شیفت ثبت و با روش‌های آماری ساده (میانگین متحرک ۷روزه، حذف پرت‌ها) پاکسازی شد. اعداد زیر میانگین ناوگان و تقریبی هستند.

به‌صورت میانگین، هر اتوبوس روزانه ۸٫۶ لیتر سوخت کمتر مصرف کرده است؛ برای ۱۲۰ دستگاه، این عدد معادل حدود ۱٬۰۳۰ لیتر در روز و نزدیک به ۳۰٬۹۰۰ لیتر در ماه است. این صرفه‌جویی بدون کاهش توان یا تغییر مسیر حاصل شد.

نکات برجسته، چالش‌ها و راه‌حل‌ها

• انتخاب سطح کارایی درست: برای ناوگان یورو ۴/۵، Low-SAPS با API CK-4 یا ACEA E9 در چرخهٔ شهری مزیت محسوسی ایجاد کرد.
• ویسکوزیتهٔ متوازن: 10W-40 در تهران، بین محافظت حرارتی و روان‌جریانی استارت‌های پرتکرار تعادل برقرار کرد.
• پایش وضعیت: نمونه‌گیری در ۱۰ هزار کیلومتر، تصمیم تمدید سرویس را علمی و قابل دفاع کرد.
• هماهنگی لجستیک: تامین پیوستهٔ فیلتر و روغن جدید قبل از شروع تعمیم، از خواب ناوگان جلوگیری کرد.
• آموزش تیم: یک جلسهٔ کوتاه دربارهٔ هواگیری و کنترل نشتی‌ها، خرابی‌های ثانویه را کم کرد.
• مدیریت ریسک: پایلوت A/B و تعمیم تدریجی، ریسک را محدود و پذیرش تغییر را بالا برد.

چک‌لیست اجرای پروژه در شهر شما

1. تعریف شاخص‌ها: مصرف سوخت نرمال‌شده، دمای روغن، خواب ناوگان، خرابی‌ها.
2. گردآوری دادهٔ پایه حداقل به‌مدت ۴ هفته در شرایط واقعی.
3. نمونه‌برداری روغن و تحلیل ویسکوزیته، دوده، TBN/TAN.
4. انتخاب گرید سازگار با استاندارد آلایندگی ناوگان (CK-4/E9 برای دیزل یورو ۴/۵).
5. برنامهٔ پایلوت A/B با حداقل ۲۰٪ ناوگان و کنترل متغیرهای موثر.
6. به‌روزرسانی فیلترها و چک‌لیست نصب/هواگیری.
7. تعریف نقاط تصمیم برای تمدید سرویس (۱۰k، ۱۵k، ۲۰k کیلومتر).
8. آموزش رانندگان و تعمیرکاران دربارهٔ نشانه‌های هشدار و گزارش‌دهی.
9. گزارش شفاف ماهانه و تصمیم تعمیم تدریجی.
10. قرارداد تامین پایدار با SLA برای جلوگیری از کمبود.

وقتی یک تغییر کوچک، ناوگان را متحول می‌کند

تجربهٔ این ناوگان تهرانی نشان داد که تغییر گرید روغن، اگر با تحلیل داده، پایش وضعیت و برنامهٔ سرویس درست همراه شود، می‌تواند بهبودهای چشمگیری ایجاد کند؛ بهبودهایی که هم محسوس‌اند و هم قابل‌محاسبه. کاهش نزدیک به ۸ درصد در مصرف سوخت، تنها یک عدد روی کاغذ نیست؛ این عدد به معنای مخزن‌های کمتر در پمپ، کاهش انتشار آلاینده‌ها در مسیرهای شلوغ و فشار کمتر بر بودجهٔ عملیاتی است. وقتی این صرفه‌جویی با کاهش خرابی‌ها، افزایش دسترس‌پذیری خودروها و برنامه‌ریزی قابل‌اعتمادتر برای سرویس‌ها همراه شود، راندمان کلی ناوگان به‌طور پایدار افزایش می‌یابد.

نکتهٔ کلیدی این است که انتخاب روغن، تصمیمی «جزیره‌ای» نیست. باید استاندارد آلایندگی، چرخهٔ کاری، وضعیت فیلترها، و حتی لجستیک تامین را یکجا دید. در این پروژه، ترکیب 10W-40 با سطح کارایی CK-4/E9 و سیاست تعویض وضعیت‌بنیان، نقطهٔ بهینه‌ای بین محافظت و هزینه ایجاد کرد. اگر ناوگان شما CNG یا بنزینی است یا با اقلیم متفاوتی کار می‌کند، منطق کار یکسان است اما جواب دقیق، متناسب با شرایط شما تعیین می‌شود.

نهایتاً، همکاری با تامین‌کنندهٔ متخصص که بتواند هم در انتخاب فنی و هم در تامین پایدار کنار شما بایستد، تفاوت را رقم می‌زند. از تعریف شاخص‌ها و طراحی پایلوت تا تامین فیلتر و روغن و تفسیر گزارش‌های آنالیز، وجود یک شریک فنی مطمئن باعث می‌شود تغییر کوچک شما به یک تحول پایدار تبدیل شود؛ تحولی که در خیابان‌های شلوغ شهر، هر روز خودش را نشان می‌دهد.

پرسش‌های متداول

آیا همهٔ ناوگان‌ها با تغییر گرید روغن به 10W-40 CK-4 بهبود مشابه می‌گیرند؟

خیر. نتیجه به استاندارد آلایندگی، نوع موتور، شرایط بار/مسیر و سلامت فنی بستگی دارد. برای دیزل‌های شهری یورو ۴/۵ با DPF، Low-SAPS اغلب مزیت دارد، اما برای خودروهای قدیمی‌تر شاید سطح کارایی متفاوت مناسب باشد. توصیه می‌شود پیش از تعمیم، یک پایلوت کنترل‌شده اجرا و نمونه‌برداری روغن انجام شود تا تصمیم مبتنی بر داده باشد.

فاصلهٔ تعویض وضعیت‌بنیان چگونه تعیین می‌شود؟

ابتدا یک بازهٔ ایمن (مثلاً ۱۵ هزار کیلومتر) تعریف می‌کنید و در نقاط کنترلی (۱۰k/۱۵k/۲۰k) نمونهٔ روغن می‌گیرید. اگر TBN کافی، ویسکوزیته در محدوده و دوده کنترل‌شده باشد، می‌توان سرویس را تمدید کرد. با چند چرخهٔ موفق، الگوی اختصاصی ناوگان شما شکل می‌گیرد و تبدیل به سیاست ثابت می‌شود.

آیا کاهش مصرف سوخت فقط به ویسکوزیته مرتبط است؟

ویسکوزیته نقش مهمی دارد، اما بستهٔ افزودنی‌ها، پاکیزگی موتور، وضعیت فیلتر هوا و سوخت، فشار تایر و سبک رانندگی نیز موثرند. در این پروژه، به‌روزرسانی فیلتر و آموزش کوتاه به رانندگان انجام شد تا اثر روغن جدید تقویت شود. هم‌افزایی این عوامل، کاهش مصرف را پایدار کرد.

اگر ناوگان من بنزینی یا CNG باشد، آیا این روش کاربرد دارد؟

بله. منطق پایش وضعیت و پایلوت کنترل‌شده در همهٔ ناوگان‌ها کارآمد است، اما انتخاب سطح کارایی و ویسکوزیته باید با توجه به نوع سوخت و تجهیزات پس‌پردازش تعیین شود. برای CNG، کنترل اکسیداسیون و دمای سوپاپ‌ها اهمیت بیشتری دارد و ممکن است ویسکوزیته یا سطح کارایی دیگری توصیه شود.

آیا تمدید سرویس باعث ریسک گارانتی یا استهلاک نمی‌شود؟

اگر تمدید بر اساس دادهٔ واقعی (آنالیز روغن، تله‌ماتیک، بازرسی چشمی) و در محدودهٔ توصیهٔ سازنده باشد، ریسک کنترل‌شده است. مستندسازی نتایج و نگهداری سوابق، برای پاسخ‌گویی و مدیریت ریسک ضروری است. در صورت شرایط سخت غیرمنتظره، بازگشت به برنامهٔ محافظه‌کارانه توصیه می‌شود.

موتورازین؛ شریک استراتژیک ناوگان شما

موتورازین مرجع تخصصی تامین و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر ایران است. ما با تکیه بر تحلیل داده، انتخاب فنی محصول و تامین پایدار، کنار مدیران ناوگان می‌ایستیم. از طراحی پایلوت و آنالیز روغن تا پیشنهاد گرید بهینه برای دیزل‌های یورو ۴/۵ و مدیریت موجودی فیلتر، تیم ما راه‌حل‌های قابل اجرا و اقتصادی ارائه می‌دهد.

برای پشتیبانی از پروژه‌های بزرگ و چندشهری، شبکهٔ تامین ما امکان تحویل زمان‌بندی‌شده و مطمئن را فراهم می‌کند. اگر به دنبال کاهش مصرف سوخت، افزایش دسترس‌پذیری و برنامهٔ سرویس وضعیت‌بنیان هستید، با ما گفتگو کنید تا مسیر بهبود را بر اساس داده و واقعیت‌های ناوگان شما طراحی کنیم.

جزئیات همکاری‌های پخش عمده و پوشش شهری را در پوشش پخش ناوگان در شهرهای ایران ببینید و با کارشناسان ما در تماس باشید.