PM سردخانه و روغن کمپرسور: انتخاب روغن، مدیریت نشتی و فواصل سرویس

وقتی کمپرسور سردخانه می‌خوابد، بار خواب نمی‌بیند

در سردخانه‌های مواد غذایی، دارویی و پتروشیمی، توقف کمپرسور یعنی از دست رفتن محصول، افزایش مصرف برق پس از راه‌اندازی مجدد و نقض SLA با کارفرما. کلید پیشگیری، PM سردخانه با تمرکز بر روغن کمپرسور سردخانه است؛ چون روغن، هم خنک‌کاری و روانکاری را تضمین می‌کند و هم به‌عنوان حامل آلودگی‌ها (رطوبت، اسید و ذرات) عمل می‌کند. انتخاب روغن صحیح، کنترل رطوبت و اسیدیته (TAN Test) و مدیریت نشتی مبرد، مستقیم روی ضریب عملکرد (COP)، طول عمر کمپرسور و هزینه‌های سرویس اثر می‌گذارد.

در اقلیم ایران از رطوبت بندرعباس تا گردوغبار اهواز و استارت/استاپ‌های پرتکرار در شهرک‌های صنعتی، فواصل سرویس روی کاغذ جواب نمی‌دهد؛ باید شرایط واقعی را در نظر گرفت. این راهنما، با نگاه اجرایی برای پیمانکاران نگهداری و مدیران تاسیسات تهیه شده است.

انواع کمپرسور سردخانه و نیاز روغنی آن‌ها

سه پلتفرم رایج در سردخانه‌ها: پیستونی، اسکرو و اسکرال. هر کدام رفتار متفاوتی در مصرف و گردش روغن دارند و به ویسکوزیته، افزودنی‌ها و سازگاری اختصاصی نیاز دارند.

• پیستونی (Reciprocating): حساس به بازگشت روغن و رقیق‌شدن در تماس با مبرد. برای HFC/HFO معمولاً POE با ویسکوزیته ISO VG 32/46 و پکیج ضد‌کف و ضد‌سایش مناسب است. در واحدهای قدیمی با آمونیاک (NH3)، روغن‌های غیرقطبی و نامحلول با مبرد ترجیح دارند تا جداسازی ساده‌تر باشد.
• اسکرو (Screw): وابسته به کیفیت فیلم روغن زیر فشار برشی بالا. ویسکوزیته پایدار، شاخص گرانروی بالا و کنترل کف حیاتی است. در سامانه‌های آمونیاک صنعتی، PAO یا روغن‌های سنتتیک غیرقطبی با تمایل کم به جذب رطوبت انتخاب‌های رایج هستند.
• اسکرال (Scroll): عموماً هرمتیک و کم‌نشتی، اما نسبت به آلودگی رطوبت/اسید حساس. برای مبردهای GWP پایین (R448A/R449A/R513A) از POE با پایداری هیدرولیتیکی بهتر استفاده می‌شود.

ویسکوزیته را طبق توصیه سازنده تعیین کنید. تغییر از ISO VG 46 به 68 بدون استناد سازنده می‌تواند بازگشت روغن را مختل و COP را کاهش دهد. به سازگاری روغن با اورینگ‌ها و الاستومرهای سیستم نیز توجه نمایید.

انتخاب روغن کمپرسور برای مبردهای امروزی (مینرال، PAO یا POE؟)

با مهاجرت صنایع به مبردهای کم‌GWP، انتخاب «Refrigeration Compressor Oil» باید بر پایه سازگاری شیمیایی، بازگشت روغن و مدیریت رطوبت باشد.

• مینرال (Mineral): اقتصادی، مناسب بخشی از سیستم‌های قدیمی و برخی کاربردهای آمونیاک. اما پایداری اکسیداتیو و عملکرد در دماهای پایین از POE/PAO ضعیف‌تر است. با بسیاری از HFO/HFCهای جدید سازگاری محدود دارد.
• PAO (Polyalphaolefin): پایداری حرارتی بالا، تمایل بسیار کم به جذب رطوبت، شاخص گرانروی مناسب. گزینه‌ای مطلوب برای کمپرسورهای اسکرو آمونیاکی و شرایط سخت عملیاتی. با HFC/HFOها معمولاً از POE بهتر جواب می‌گیرند از نظر پایداری، اما بحث برگشت روغن و سازگاری را باید با سازنده چک کرد.
• POE (Polyol Ester): استاندارد طلایی برای HFC/HFO و جایگزین‌های R404A مانند R448A/R449A؛ بهبود در تبادل حرارتی و بازگشت روغن، اما «هیدروسکوپیک» است و به کنترل رطوبت بسیار حساس. در بازار به‌عنوان «POE Oil» شناخته می‌شود.

مقایسه کاربردی:

• سازگاری با مبردهای کم‌GWP: POE عالی، PAO وابسته به طراحی، مینرال محدود.
• بازگشت روغن در اواپراتورهای سرد: POE معمولاً بهتر، به‌ویژه در خطوط طولانی.
• مقاومت در برابر رطوبت: PAO برتر، POE حساس؛ مینرال میانی.
• هزینه مالکیت: POE/PAO گران‌تر از مینرال، اما با کاهش خرابی و صرفه‌جویی انرژی توجیه‌پذیر.

قاعده سرانگشتی: اگر مبرد شما HFC/HFO است، از POE مطابق گرید پیشنهادی OEM استفاده کنید؛ اگر آمونیاک است، گزینه‌های PAO و روغن‌های غیرقطبی را طبق دستور سازنده بسنجید.

رطوبت، اسیدیته و نشتی: مدیریت سلامت روغن

کنترل رطوبت

POE به‌شدت رطوبت‌دوست است؛ بخار آب از طریق سرویس‌های مکرر، نشتی‌های ریز و حتی شارژ نامناسب مبرد وارد مدار می‌شود. رطوبت موجب هیدرولیز POE و افزایش اسید می‌شود. برای کنترل:

• خشک‌کن خط مایع را طبق ظرفیت واقعی انتخاب و به‌موقع تعویض کنید.
• رنگ نشانگر رطوبت شیشه رؤیت را ثبت روزانه ثبت کنید.
• پس از هر بازکردن مدار، خلأ عمیق و طولانی‌مدت انجام دهید.

TAN Test؛ چرا و چگونه؟

تست اسیدیته یا TAN Test میزان اسید تجمع‌یافته در روغن را نشان می‌دهد. روند افزایشی TAN نشانه اکسیداسیون، رطوبت یا تجزیه افزودنی‌ها است. نمونه‌گیری باید در دمای کاری پایدار، از نقطه تخلیه توصیه‌شده و در ظروف تمیز انجام شود. بهترین رویکرد «ترندینگ» است: مقدار پایه را در شروع بهره‌برداری ثبت و سپس دوره‌ای مقایسه کنید. افزایش محسوس نسبت به خط پایه پیام هشدار برای تعویض روغن/فیلتر و بررسی منشأ آلودگی است.

مدیریت نشتی مبرد

نشتی مبرد، روغن را رقیق کرده و فیلم روغن را می‌شکند؛ همچنین با حمل آلودگی و رطوبت، اسیدزایی را تشدید می‌کند. راهکار عملی:

• پایش با دتکتور الکترونیکی و کف صابونی در اتصالات پرتکرار.
• تست فشار با نیتروژن و گاز ردیاب در خاموشی برنامه‌ریزی‌شده.
• پس از رفع نشتی: تعویض درایر، پایش رنگ نشانگر، نمونه‌گیری TAN طی 24–72 ساعت و ثبت نتایج.

ثبت مستندات (لوگ‌بوک) پس از هر رویداد نشتی، برای اثبات انجام PM و تحلیل ریشه‌ای ضروری است.

فواصل سرویس واقعی در ایران

دفترچه سازنده مبناست، اما شرایط ایران ایجاب می‌کند فواصل سرویس را تطبیق دهید:

• اسکرو با POE/PAO: بررسی دوره‌ای هر 1000–1500 ساعت (آنالیز روغن، فیلتر)، تعویض روغن معمولاً 4000–8000 ساعت یا سالانه بسته به بار و نتایج آنالیز.
• پیستونی با POE/مینرال: بازرسی هر 700–1000 ساعت؛ تعویض روغن 2000–3000 ساعت یا بر اساس ترند TAN/ویسکوزیته.
• اسکرال: اغلب هرمتیک و کم‌دسترس؛ تمرکز بر تمیزی مدار، رطوبت پایین و پایش جریان/دما. تعویض روغن تنها در رخدادهای ویژه (بازکردن مدار، سوختن کمپرسور).

تعدیل بومی:

• رطوبت بالای شمال و جنوب کشور: فواصل تعویض درایر را کوتاه‌تر و آزمایش TAN را فشرده‌تر کنید.
• استارت/استاپ زیاد و قطعی برق: پایش کف‌کردن روغن و حمل روغن در خط مکش؛ بازبینی تله‌های روغن و شیب‌بندی.
• گردوغبار و آلودگی: سرویس کندانسور و فیلتر هوای اتاق کمپرسور برای حفظ COP و دمای روغن.

قاعده تصمیم‌گیری: اگر هر کدام از شاخص‌ها (ویسکوزیته خارج از بازه پیشنهادی، افزایش TAN، تغییر رنگ/بوی روغن، وجود ذرات فلزی) مشاهده شد، تعویض پیش‌دستانه را انتخاب کنید—هزینه روغن کمتر از ریسک خوابیدن سردخانه است.

چک‌لیست PM ماهانه کمپرسور سردخانه

در سیستم‌های تبرید و کمپرسورهای صنعتی، پایش منظم روغن و عملکرد تجهیزات جانبی کلید حفظ راندمان و جلوگیری از خرابی‌های پرهزینه است. روغن، نه‌فقط نقش روانکار بلکه نقش انتقال‌دهنده حرارت و محافظ اجزا را دارد. بی‌توجهی به کیفیت، سطح یا بازگشت روغن، می‌تواند باعث سایش، کاویتاسیون، افزایش دما و حتی خرابی کامل کمپرسور شود.

جدول زیر، یک چک‌لیست دوره‌ای جامع برای کنترل وضعیت روغن، فیلتر، خشک‌کن، سنسورها و عملکرد سیستم تبرید ارائه می‌کند. این دستورالعمل با هدف کاهش توقف اضطراری، افزایش عمر تجهیز و انطباق با استانداردهای نگهداری ۱۴۰۴ موتورازین تدوین شده است.

سوالات متداول

1.می‌توان از روغن موتور معمولی استفاده کرد؟

خیر. روغن موتور برای احتراق طراحی شده و افزودنی‌ها، سازگاری شیمیایی و رفتار در حضور مبرد را ندارد. در سیستم تبرید، روغن باید با مبرد سازگار، با بازگشت مناسب و پایدار در دما/فشارهای تبرید باشد. استفاده از روغن نامرتبط، باعث رقیق‌شدن فیلم روغن، کاهش COP، تشکیل لجن و خرابی زودرس یاتاقان‌ها می‌شود. همیشه از «روغن کمپرسور تبرید» تاییدشده OEM استفاده کنید.

2.هر چند وقت یک‌بار باید TAN بگیریم؟

بهترین روش، پایش مبتنی بر وضعیت است. یک مقدار پایه پس از راه‌اندازی ثبت کنید، سپس هر 1000 ساعت یا فصلی آزمایش را تکرار کنید. در اقلیم‌های مرطوب (شمال/جنوب) یا پس از هر رویداد نشتی/بازکردن مدار، آزمایش را جلو بیندازید. مهم‌تر از عدد، روند TAN است؛ افزایش محسوس نسبت به خط پایه نشانه نیاز به تعویض روغن و بررسی منبع آلودگی است.

3.آیا روغن سنتتیک همیشه بهتر است؟

نه لزوماً. PAO و POE پایداری بهتری دارند، اما انتخاب به مبرد، طراحی کمپرسور و نیاز بازگشت روغن بستگی دارد. برای HFC/HFOها معمولاً POE توصیه می‌شود؛ در آمونیاک، PAO یا روغن‌های غیرقطبی ترجیح داده می‌شود. روغن «بهتر» یعنی روغنی که با مبرد شما سازگار، بازگشت مطمئن دارد و توسط سازنده تأیید شده است.

4.بعد از نشتی و شارژ گاز، لازم است روغن تعویض شود؟

بسته به شدت نشتی و نتایج آنالیز. اگر TAN افزایش یافته، روغن کدر یا کف‌آلود است یا رطوبت‌گیر تغییر رنگ داده، تعویض روغن و فیلتر توصیه می‌شود. پس از رفع نشتی، یک چرخه کار 24–72 ساعته اجرا و مجدداً TAN/رنگ نشانگر رطوبت را بررسی و ثبت کنید.

5.چه ویسکوزیته‌ای برای کمپرسور من مناسب است؟

ویسکوزیته (ISO VG 32/46/68 و …) باید مطابق دمای تخلیه، کلیرنس‌ها و توصیه سازنده انتخاب شود. ویسکوزیته زیاد می‌تواند بازگشت روغن را مختل و مصرف انرژی را بالا ببرد؛ ویسکوزیته کم، فیلم روغن را در بارهای بالا می‌شکند. به دفترچه OEM و تجربیات عملیاتی سایت رجوع کنید.

مدیریت هوشمند روغن در سرویس سردخانه؛ از انتخاب POE تا پایش TAN و کنترل نشتی

در نگهداری سردخانه‌های صنعتی، «روشن بودن کمپرسور» نشانه سلامت سیستم نیست؛ بلکه نتیجه هماهنگی میان روغن، مبرد، دما، فشار و نظم اجرایی است. هر تصمیم اشتباه در انتخاب یا نگهداری روغن، مستقیماً روی راندمان انرژی، طول عمر کمپرسور و پایداری SLA شما اثر می‌گذارد.

در فضای رقابتی امروز، جایی که هر ساعت توقف، معادل ضرر مستقیم در زنجیره سرد است، روغن کمپرسور تبدیل به محور اصلی مدیریت فنی شده است. روغن صحیح، با گرید و سازگاری شیمیایی مناسب، علاوه بر روانکاری، نقش حیاتی در انتقال حرارت، آب‌بندی و محافظت در برابر خوردگی دارد.

در مطالعات میدانی موتورازین، سه عامل بیش از سایر موارد باعث خرابی‌های زودرس در سیستم‌های برودتی شده‌اند:

1. استفاده از روغن ناسازگار با نوع مبرد (به‌ویژه در تغییر از آمونیاک به HFC/HFO)،

2. بی‌توجهی به شاخص TAN و افزایش تدریجی اسیدیته،

3. و تأخیر در واکنش به نشتی مبرد که موجب آلودگی و رقیق‌شدن فیلم روغن می‌شود.

رویکرد علمی در مدیریت روغن سردخانه

۱. انتخاب دقیق نوع روغن متناسب با مبرد و شرایط محیطی

• POE (Polyol Ester): انتخاب اول برای سیستم‌های HFC/HFO؛ دارای قطبیت بالا، جذب رطوبت سریع، انتقال حرارت عالی.

• PAO یا روغن‌های سنتتیک غیرقطبی: مناسب برای آمونیاک (NH₃) و سیستم‌های سنگین.

• مینرال (Mineral): تنها برای کاربردهای قدیمی یا محدود با مبردهای HCFC مجاز است.

۲. کنترل سلامت شیمیایی و فیزیکی روغن

• انجام TAN Test فصلی و مقایسه روند آن در طول سال، نشانه‌ای از اکسیداسیون یا ورود اسید است.

• افزایش ناگهانی TAN باید با تعویض فیلتر درایر، نمونه‌گیری مجدد و بررسی منبع آلودگی همراه شود.

• همزمان، آنالیز ویسکوزیته و محتوای رطوبت (Karl Fischer) باید انجام شود تا سلامت فیلم روانکاری تأیید گردد.

۳. مدیریت واکنشی و مستندسازی پس از نشتی

نشتی مبرد = تغییر ترکیب روغن، افت ویسکوزیته و کاهش COP.

پس از هر نشتی، انجام این چهار اقدام حیاتی است:

• تعویض درایر و فیلتر،
• اندازه‌گیری TAN جدید،
• ثبت در Logbook به‌همراه عکس و تاریخ،
• تحلیل روند با داده‌های پیشین برای جلوگیری از تکرار.

۴. تطبیق برنامه سرویس با شرایط واقعی ایران

شرایط اقلیمی ایران رطوبت بالا در جنوب، گردوغبار در مرکز و سرمای شدید در شمال‌غرب، الزام می‌آورد تا از فواصل سرویس تطبیقی (Adaptive PM) به‌جای برنامه ثابت استفاده شود. این یعنی تصمیم‌گیری بر پایه تحلیل روند داده‌ها (TAN، دما، فشار، ویسکوزیته) نه صرفاً زمان تقویمی.

مدیریت هوشمند روغن در سیستم‌های سردخانه‌ای، ترکیبی از انتخاب فنی، پایش داده‌محور و مستندسازی شفاف است.

وقتی روغن به‌درستی انتخاب و پایش شود:

• ضریب عملکرد (COP) بالا می‌ماند،

• هزینه برق و توقف اضطراری کاهش می‌یابد،

• و طول عمر کمپرسور و فیلتر درایر دو تا سه برابر افزایش می‌یابد.

به همین دلیل، در قراردادهای PM سال ۱۴۰۴، کنترل روغن و مستندسازی شاخص‌هایی چون TAN، ISO 4406 و رطوبت نسبی به یکی از معیارهای رسمی ممیزی تبدیل شده است.

اگر قصد دارید برنامه نگهداری سردخانه خود را استانداردسازی کنید، موتورازین مجموعه‌ای از راهکارهای آماده شامل:

• فرم‌های لاگ سرویس و چک‌لیست روغن کمپرسور،

• کیت‌های فیلتراسیون و نمونه‌برداری،

را در اختیار واحدهای تعمیر و نگهداری قرار می‌دهد تا با هزینه‌ای کم، بیشترین اطمینان از پایداری سیستم و کیفیت محصول به‌دست آید.