خودروهای دوگانه‌سوز (بنزین + گاز CNG/LPG) در ایران به‌دلیل قیمت سوخت و پوشش گسترده جایگاه‌ها بسیار رایج‌اند؛ از تاکسی‌های شهری گرفته تا خانواده‌هایی که با پژو ۴۰۵، سمند EF7، پراید CNG یا دنا به سفرهای بین‌شهری می‌روند. اما انتخاب روغن موتور مناسب خودرو دوگانه‌سوز، به‌ویژه در دمای بالای کاری و گرمای تابستان ایران، چالشی است که اگر جدی گرفته نشود به کاهش عمر روغن، صدای سوپاپ و حتی استهلاک زودرس منجر می‌شود.
کلیدواژه این راهنما «روغن موتور مناسب خودرو دوگانه‌سوز» است و تمرکز ما بر ویژگی‌های احتراق گاز، خشکی سوخت، دمای بالاتر و فشار بیشتر روی سوپاپ‌ها، سیت‌ها و خودِ روغن است. با رویکرد میدانی و تجربه ناوگان، قدم‌به‌قدم می‌گوییم چه گرید، چه نوع پایه و چه فاصله تعویضی برای سناریوهای مختلف ایران مناسب‌تر است.
اگرچه دفترچه اغلب خودروها ویسکوزیته‌های عمومی را پیشنهاد می‌کند، اما کارکرد طولانی‌مدت روی گاز، ترافیک سنگین، بار یا کولر دائمی و شیب‌های طولانی جاده‌ای، انتخاب را دقیق‌تر می‌طلبد. هدف این مقاله ارائه معیارهای عملی است تا با خیال راحت بین 5W-40، 10W-40، حتی 10W-50 در گرما، بهترین گزینه را برگزینید.
موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تامین و توزیع روغن موتور و روانکار صنعتی در سراسر ایران، این راهنما را با تاکید بر دوام روغن در دمای بالا و سرویس صحیح دوگانه‌سوزها تدوین کرده است.
تفاوت احتراق گاز و بنزین و تاثیر آن روی دمای موتور
احتراق گاز طبیعی فشرده (CNG) یا LPG نسبت به بنزین، تمایل به مخلوط‌های رقیق‌تر و شعله‌ای «خشک‌تر» دارد. این موضوع در عمل دو پیامد مهم دارد: اول، گرمای ویژه خروجی و دمای گازهای اگزوز عموماً بالاتر می‌رود؛ دوم، چون سوخت گازی فاقد حلالیت و شست‌وشوی بنزین است، فیلم روغن روی سیت و ساق سوپاپ‌ها کمتر تقویت می‌شود. در نتیجه احتمال افزایش دمای موضعی در ناحیه سوپاپ و مانیفولد اگزوز بالا می‌رود و فشار حرارتی بیشتری به روغن وارد می‌شود.
در خودروهای دوگانه‌سوز ایرانی مثل سمند EF7 و تاکسی‌های CNG، این ویژگی‌ها خود را به صورت «صدای بیشتر سوپاپ در حالت گاز»، «تمایل موتور به داغ‌تر کار کردن زیر بار» و «سخت‌گیرتر شدن شرایط روغن نسبت به بنزین» نشان می‌دهد. لذا معیارهای انتخاب باید حول پایداری اکسیداسیون، مقاومت در برابر نیتراسیون و حفظ شاخص ویسکوزیته در دمای بالا تنظیم شود.
تاثیر دمای بالاتر روی عمر روغن و ویسکوزیته
وقتی موتور روی گاز کار می‌کند، دمای متوسط کارکرد و دمای نقطه‌ای قطعات گرم‌تر می‌شود. این افزایش دما سرعت «اکسیداسیون» و «نیتراسیون» روغن را بالا می‌برد؛ پدیده‌هایی که موجب تیره‌شدن روغن، افزایش ویسکوزیته در درازمدت (غلیظ‌شدن اکسیداتیو)، تشکیل لاک و وارنیش و در نهایت کاهش عمر مفید می‌گردد. در چنین شرایطی انتخاب روغنی با پایه سنتتیک گروه III یا بالاتر، پکیج آنتی‌اکسیدانت قوی و HTHS مناسب، اهمیت ویژه دارد.
ویسکوزیته نامناسب در گرما، خود را به صورت «افت فشار روغن در دورهای بالا»، «کاهش لایه محافظ در یاتاقان» یا برعکس «چسبندگی و کشش زیاد پمپ در استارت سرد» نشان می‌دهد. بنابراین انتخاب صحیح بازه SAE (مثلاً 5W-40 یا 10W-40 برای اغلب خودروهای داخلی) باید همراه توجه به شرایط واقعی کارکرد باشد. کنترل تبخیرپذیری (NOACK پایین)، شاخص ویسکوزیته بالا و پایداری برشی از معیارهای کلیدی برای خودرو گازسوز در گرما است.
انتخاب گرید مناسب برای خودرو دوگانه‌سوز شهری و بین‌شهری
کارکرد شهری (ترافیک، ایست و حرکت، کولر دائم)
برای ترافیک‌های سنگین تهران، کرج، اصفهان یا تبریز، که کولر تقریباً دائماً روشن است و توقف و حرکت پی‌درپی رخ می‌دهد، «روغن موتور مناسب خودرو دوگانه‌سوز» معمولاً یک 5W-40 یا 10W-40 سنتتیک/نیمه‌سنتتیک با API SN/SM یا بالاتر (ترجیحاً SP) است. این بازه تعادل خوبی میان روانروی استارت سرد و ضخامت فیلم در دمای عملیاتی ایجاد می‌کند. برای موتورهای فرسوده‌تر (مثلاً 405 و پراید با کارکرد بالا)، 10W-40 با HTHS بالاتر می‌تواند پایداری بیشتری در گرما بدهد.
رانندگی بین‌شهری و جاده‌ای (دور پایدار، شیب‌های طولانی)
در سفرهای جاده‌ای با دور پایدار، فشار گرمایی روی سوپاپ و یاتاقان‌ها در حالت گاز پیوسته است. اگر خودرو نو یا سالم است، 5W-40 تمام‌سنتتیک با شاخص ویسکوزیته بالا و NOACK پایین گزینه ایده‌آل است. برای ناوگان‌های با بار سبک تا متوسط (خانوادگی با صندوق پر) یا مناطق گرم‌تر جنوب و جنوب‌شرق کشور، در تابستان می‌توان به 10W-40 با پایه قوی یا حتی 10W-50 (در صورت مجاز بودن در دفترچه) فکر کرد تا در دماهای اوج تابستان ضخامت فیلم حفظ شود.
بررسی مصرف روغن، صدای سوپاپ و امکان افزایش ضخامت روغن
صدای سوپاپ در حالت گاز (به‌خصوص پس از چند هزار کیلومتر کارکرد شهری) یک شکایت رایج است. قبل از تغییر ویسکوزیته، سه اقدام کم‌هزینه را بررسی کنید: 1) تنظیم یا بازبینی خلاصی سوپاپ/هیدرولیک لیفتر طبق برنامه، 2) اطمینان از کیفیت فیلتر روغن و فیلتر هوا، 3) بررسی کارکرد صحیح سیستم گاز (تنظیم رگلاتور و مخلوط). اگر با وجود سرویس صحیح، صدای تق‌تق ریز باقی بود و مصرف روغن کمی مشاهده شد، گاهی ارتقاء یک پله‌ای گرید داغ (مثلاً از 40 به 50) در تابستان می‌تواند صدای مکانیکی را کاهش دهد.
با این حال افزایش ضخامت بی‌ضابطه، ریسک افت روانروی در استارت سرد و کاهش گردش روغن به نقاط دور را دارد. راهکار پیشنهادی میدانی: 1) ابتدا به یک 5W-40 یا 10W-40 با کیفیت بالاتر (پایه سنتتیک قوی‌تر، استاندارد API SP، ACEA A3/B4 یا C3) سوئیچ کنید؛ 2) اگر بهبود ناکافی بود و دفترچه اجازه می‌دهد، در «تابستان و کارکرد سنگین» 10W-50 را به‌طور موقت امتحان کنید؛ 3) نتیجه را از روی صدای سوپاپ، فشار روغن و رنگ روغن پایش کنید.
استانداردهای روغن پیشنهادی برای CNG/LPG و نقش افزودنی‌ها
برای خودروهای سبک دوگانه‌سوز، پیروی از استانداردهای API و ACEA اهمیت زیادی دارد. API SN یا SP (برای موتورهای جدیدتر، به‌ویژه توربو/تزریق مستقیم) همراه با ACEA A3/B4 یا C3 معمولاً پوشش مناسبی می‌دهد. روغن‌هایی که روی لیبل به «CNG/LPG» اشاره می‌کنند معمولاً روی پایداری اکسیداسیون، کنترل نیتراسیون و مدیریت رسوبات سوپاپ تاکید بیشتری دارند. در عین حال، توجه به خاکستر سولفاته (SAPS) اهمیت دارد؛ خاکستر بیشتر می‌تواند باعث تشکیل رسوب روی سوپاپ یا آسیب به کاتالیست شود، لذا انتخاب روغن‌های Mid-SAPS متوازن در بسیاری از خودروهای داخلی نتیجه خوبی می‌دهد.
افزودنی‌های ضدسایش (مانند ZDDP در سطح مجاز)، دیترجنت/دیسپرسنت‌های باکیفیت و آنتی‌اکسیدانت‌های نسل جدید، رکن‌های اصلی حفاظت در کارکرد گازی هستند. اگر خودروی شما توربو است (مثل برخی نمونه‌های دنا یا پژو تقویت‌شده)، API SP با کنترل LSPI و 5W-40 تمام‌سنتتیک انتخاب ایمن‌تری است.
فاصله تعویض روغن در کارکرد گازی؛ از تجربه تاکسی‌ها تا ناوگان
به‌طور عمومی، کار روی گاز به‌دلیل دمای بالاتر، عمر روغن را نسبت به بنزین محافظه‌کارانه‌تر می‌کند. در شرایط «شهری سنگین»، تاکسی‌ها و خودروهای با کولر مداوم، بازه ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر برای 10W-40 باکیفیت و ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلومتر برای 5W-40 تمام‌سنتتیک رویکرد معقولی است. در «بین‌شهری متوسط» با دور پایدار و سوخت باکیفیت، می‌توان تا ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ کیلومتر پیش رفت، مشروط به اینکه فشار روغن و رنگ/بوی روغن عادی باشد.
همیشه دفترچه سازنده ملاک اول است. اگر ناوگان دارید، پایش وضعیت روغن از طریق نمونه‌گیری دورهای، بهترین راه برای تعیین دقیق «Extended Drain» امن است. شاخص‌هایی مانند عدد TAN/TBN، ویسکوزیته در ۱۰۰°C و وجود سوخت/سایش فلزی، تصویر واقعی از سلامت روغن در کارکرد گازی می‌دهند.
جدول سناریوهای کارکرد دوگانه‌سوز و پیشنهاد فنی
قبل از تعویض بعدی، سناریوی کارکرد خود را مشخص کنید. روغن واحد برای همه شرایط وجود ندارد؛ انتخاب درست یعنی توازن میان ویسکوزیته، نوع پایه و بازه تعویض متناسب با دمای محیط، بار، ترافیک و سلامت موتور.
| سناریو | نمونه کارکرد | گرید پیشنهادی | نوع روغن | API/ACEA | فاصله تعویض پیشنهادی | توضیح |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شهری سنگین | تاکسی، ترافیک + کولر | 5W-40 یا 10W-40 | سنتتیک/نیمه‌سنتتیک با NOACK پایین | API SN/SP، ACEA A3/B4 یا C3 | ۵۰۰۰–۸۰۰۰ کیلومتر | تمرکز بر پایداری اکسیداسیون و HTHS مناسب در گرما |
| بین‌شهری متوسط | خانوادگی، بار سبک | 5W-40 | تمام‌سنتتیک گروه III | API SN/SP | ۷۰۰۰–۹۰۰۰ کیلومتر | دور پایدار + خنک‌کاری بهتر، امکان افزایش بازه |
| بار/شیب سنگین تابستان | جاده کوهستانی، دما بالا | 10W-40 یا 10W-50 (در صورت مجاز بودن) | سنتتیک مقاوم به برش | API SN/SP، ACEA A3/B4 | ۵۰۰۰–۷۰۰۰ کیلومتر | حفظ ضخامت فیلم در دمای اوج؛ مراقب استارت سرد باشید |
| توربو دوگانه‌سوز | کارکرد مخلوط شهر/جاده | 5W-40 | تمام‌سنتتیک با کنترل LSPI | API SP، ACEA C3 | ۶۰۰۰–۸۰۰۰ کیلومتر | پایداری حرارتی بالا + سازگاری با کاتالیست/DPF |
چک‌لیست کاربردی ویژه دوگانه‌سوزها
- هفته‌ای یک‌بار سطح روغن را صبح سرد، روی سطح صاف، چک کنید؛ در گازسوزها افت سطح را جدی بگیرید.
- به تغییر رنگ و بوی روغن توجه کنید؛ تیرگی سریع و بوی تند نشانه اکسیداسیون/نیتراسیون است.
- به صدای سوپاپ در حالت گاز گوش دهید؛ تق‌تق پایدار پس از گرم شدن را بررسی فنی کنید.
- فیلتر روغن و هوا را مطابق برنامه و با کیفیت مناسب تعویض کنید؛ گردش روغن حیاتی است.
- در تابستان و بار سنگین، بازه تعویض را کمی کوتاه‌تر از بنزین در نظر بگیرید.
- برای ناوگان، نمونه‌گیری دورهای روغن راه هزینه-فایده‌ای برای افزایش اطمینان است.
نکات تکمیلی میدانی و مثال‌های ایرانی
برای سمند EF7 کارخانه‌ای CNG با کارکرد عمده شهری، 5W-40 تمام‌سنتتیک API SP انتخابی ایمن است. برای پژو ۴۰۵ تبدیل‌شده با کارکرد بالای ۲۰۰ هزار کیلومتر و مصرف جزئی روغن، در تابستان 10W-40 با HTHS بالاتر به کاهش صدای تاپت‌ها کمک می‌کند. در تاکسی‌های پراید CNG، کوتاه‌کردن بازه تعویض به ۵ تا ۶ هزار کیلومتر در گرما معمولاً هزینه استهلاک را پایین می‌آورد. اگر خودروی شما توربو است، از 5W-30 کم‌سودا (C3) فقط زمانی استفاده کنید که دفترچه توصیه کرده؛ در غیر این‌صورت 5W-40 پایدارتر است.
قاعده طلایی: همیشه از دفترچه شروع کنید، سپس با توجه به گرمای محیط، سبک رانندگی و صدای موتور، روغنی با پایه قوی‌تر و HTHS مناسب را انتخاب کنید. تغییر یک‌پله‌ای گرید داغ در تابستان، اگر مجاز باشد، می‌تواند هوشمندانه باشد.
چالش‌ها و راه‌حل‌ها در یک نگاه
چالش: گرمای بالاتر و اکسیداسیون سریع
راه‌حل: انتخاب روغن تمام‌سنتتیک با آنتی‌اکسیدانت قوی، NOACK پایین و ACEA A3/B4 یا C3. در شهرهای گرم، بازه تعویض محافظه‌کارانه‌تر.
چالش: صدای سوپاپ و سایش سیت
راه‌حل: سرویس دقیق سوپاپ/تنظیم خلاصی، فیلتر باکیفیت، سپس در صورت نیاز ارتقاء یک‌پله‌ای گرید داغ در تابستان با توجه به دفترچه.
چالش: مصرف روغن در موتورهای کارکرده
راه‌حل: 10W-40 با HTHS بالاتر یا تمام‌سنتتیک پایدار؛ تست نشت، بررسی تهویه کارتر و انتخاب برند مطمئن با پایداری برشی مناسب.
پرسش‌های پرتکرار
برای خودرو دوگانه‌سوز در گرمای ایران 5W-40 بهتر است یا 10W-40؟
اگر موتور سالم و جدیدتر است، 5W-40 تمام‌سنتتیک به‌خاطر روانروی بهتر در استارت سرد و پایداری مناسب در داغ، گزینه پیش‌فرض خوبی است. برای موتورهای کارکرده، 10W-40 با HTHS بالاتر گاهی صدای مکانیکی را کاهش می‌دهد. در هر دو حالت کیفیت پایه و استاندارد API/ACEA مهم‌تر از صرفاً عدد SAE است.
آیا روغن‌های «CNG/LPG» تفاوت واقعی دارند؟
بله، معمولاً روی پایداری اکسیداسیون/نیتراسیون و کنترل رسوبات تمرکز دارند و برخی با SAPS مدیریت‌شده عرضه می‌شوند. با این حال اگر به چنین لیبلی دسترسی ندارید، یک روغن تمام‌سنتتیک API SN/SP با ACEA مناسب و NOACK پایین، در عمل نیازهای خودروی دوگانه‌سوز سبک را به‌خوبی پوشش می‌دهد.
آیا افزایش ویسکوزیته به 10W-50 برای تابستان توصیه می‌شود؟
فقط اگر دفترچه اجازه دهد و واقعاً تحت بار/گرمای سنگین هستید. ابتدا کیفیت روغن و استاندارد را ارتقاء دهید؛ اگر صدای سوپاپ و افت فشار در گرما باقی بود، یک‌پله افزایش گرید داغ (40 به 50) در تابستان می‌تواند کمک کند. در زمستان و مناطق سرد به گزینه‌های رقیق‌تر برگردید.
فاصله تعویض روغن روی گاز چقدر است؟
عمومی بگوییم، کوتاه‌تر از بنزین: ۵ تا ۸ هزار کیلومتر بسته به شهر/جاده، گرما، بار و کیفیت روغن. تاکسی‌های شهری معمولاً بازه ۵–۶ هزار کیلومتر را امن‌تر می‌دانند. بهترین راه تعیین دقیق، پایش وضعیت روغن و توجه به صدای موتور و رنگ/بوی روغن است.
برای توربو دوگانه‌سوز چه روغنی بگیرم؟
برای توربوهای مدرن، API SP با کنترل LSPI ضروری است. 5W-40 تمام‌سنتتیک یا در صورت توصیه سازنده 5W-30 با ACEA C3 می‌تواند مناسب باشد. روی NOACK پایین، HTHS مناسب و سازگاری با کاتالیست تمرکز کنید و بازه تعویض را محتاطانه‌تر انتخاب نمایید.
جمع‌بندی: چرا موتورازین؟
انتخاب «روغن برای خودرو گازسوز در گرما» باید بر واقعیت میدانی تکیه کند: دمای بالاتر، خشکی سوخت، فشار روی سوپاپ و حساسیت بیشترِ روغن. با انتخاب 5W-40 یا 10W-40 باکیفیت (API SN/SP، ACEA A3/B4 یا C3)، توجه به NOACK و HTHS، و تنظیم بازه تعویض بر اساس سناریو، هم صدای سوپاپ کمتر می‌شود، هم عمر موتور افزایش می‌یابد. موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تامین روغن موتور و روانکار صنعتی، آماده است تا برای ناوگان دوگانه‌سوز شما، از انتخاب ویسکوزیته تا برنامه تعویض، مشاوره کاربردی ارائه دهد. محصولات برندهای معتبر از جمله اکولایف و گزینه‌های اقتصادی/حرفه‌ای، با ارسال سراسری در دسترس شماست.
بدون نظر