ویسکوزیته روغن موتور یعنی چه؟ راهنمای ساده SAE و انتخاب در اقلیم ایران

ویسکوزیته روغن موتور چیست؟ معنی اعداد 10W-40 و 5W-30

ویسکوزیته روغن موتور یعنی میزان مقاومت روغن در برابر جاری‌شدن؛ هرچه ویسکوزیته بالاتر باشد، روغن غلیظ‌تر و حرکتش کندتر است. استاندارد SAE (انجمن مهندسان خودرو) برای بیان گران‌روی روغن از اعدادی مانند 10W-40 یا 5W-30 استفاده می‌کند. حرف W مخفف Winter است و عدد قبل از آن نشان می‌دهد روغن در سرما چقدر رقیق می‌ماند. عدد دوم رفتار روغن را در دمای کارکرد موتور (حدود 100 درجه سانتی‌گراد) توصیف می‌کند. مثلاً 5W-30 یعنی روغن در هوای سرد همچون یک گرید 5 عمل می‌کند و در دمای کار، معادل گرید 30 پایداری دارد. انتخاب درست گران‌روی روغن روی استارت سرد، مصرف سوخت، محافظت از قطعات و طول عمر موتور اثر مستقیم می‌گذارد.

• عدد پایین‌تر قبل از W = جریان‌پذیری بهتر در سرما و استارت آسان‌تر.
• عدد دوم بالاتر = پایداری بیشتر فیلم روغن در دمای بالا و زیر بار.
• همیشه توصیه سازنده خودرو معیار اصلی انتخاب است؛ SAE فقط زبان مشترک مقایسه است.

برای تعیین سریع گرید مناسب خودروتان، از محاسبه‌گر انتخاب روغن موتورازین استفاده کنید.

رفتار روغن در دماهای سرد و گرم

در هوای سرد

در دماهای پایین، روغن غلیظ‌تر می‌شود و سخت‌تر پمپ می‌شود. اگر گران‌روی سرد مناسب نباشد، استارت طولانی، صدای لق‌لق قطعات و سایش لحظه‌ای در ثانیه‌های نخست رخ می‌دهد. روغن‌های با گرید 0W یا 5W در سرما سریع‌تر می‌چرخند و سریع‌تر به یاتاقان‌ها می‌رسند. این مزیت به‌ویژه برای رانندگی صبحگاهی در شهرهای سردسیر ایران مانند اردبیل و همدان مهم است.

در کارکرد گرم

وقتی موتور به دمای کاری می‌رسد، روغن رقیق‌تر می‌شود. اگر عدد دوم SAE خیلی پایین باشد، فیلم روغن در دورهای بالا و ترافیک سنگین ممکن است ناپایدار شود. گران‌روی داغ مناسب (مثلاً 40 در 10W-40) کمک می‌کند فشار روغن حفظ شود. شاخص ویسکوزیته (VI) و پایداری برشی افزودنی‌ها تعیین می‌کند که روغن در برابر برش مکانیکی و گرما چقدر ثابت می‌ماند. برای موتورهای توربوشارژ، پارامتر HTHS (گران‌روی در برش و دمای بالا) اهمیت ویژه‌ای دارد؛ روغن‌های با HTHS مناسب از یاتاقان‌های توربو بهتر محافظت می‌کنند.

• هوای سرد: عدد قبل از W را مطابق شرایط اقلیمی پایین‌تر انتخاب کنید.
• بار و گرمای بالا: عدد دوم مناسب (۳۰، ۴۰ یا ۵۰) را با توجه به توصیه سازنده برگزینید.
• کاربری شهری و ترافیک: نیاز به پایداری حرارتی و برشی بالاتر، تعویض به‌موقع را جدی بگیرید.

انتخاب گران‌روی بر اساس شرایط اقلیمی ایران

ایران اقلیم‌های متنوعی دارد؛ از زمستان‌های سرد کوهستانی تا تابستان‌های بسیار گرم جنوبی. به همین دلیل انتخاب یک گرید واحد برای همه کاربردها ایده‌آل نیست. در تهران و شهرهای معتدل، 5W-30 یا 5W-40 برای اغلب خودروهای جدید مناسب است. در مناطق سردسیر مانند تبریز، اردبیل و همدان، 0W-20 یا 0W-30 (مطابق دفترچه خودرو) استارت سرد را بهبود می‌دهد. در نواحی گرم مانند اهواز و بندرعباس، بسته به توصیه سازنده، 10W-40 یا 15W-40 انتخاب‌های رایج هستند.

• شهرهای سرد و ارتفاعات: گریدهای 0W-20، 0W-30، 5W-30 برای استارت سرد بهتر.
• شهرهای معتدل: 5W-30 و 5W-40 با ترافیک شهری سازگار و اقتصادی.
• شهرهای بسیار گرم یا با بار سنگین: 10W-40، 15W-40 و در برخی موتورهای قدیمی 20W-50.
• سن موتور و کارکرد: موتورهای فرسوده ممکن است با 10W-40 یا 15W-40 مصرف روغن کمتری داشته باشند.
• توربوشارژ و رانندگی پرفشار: روغن‌های با استاندارد به‌روز (مثلاً API SP) و گران‌روی داغ مناسب را در اولویت قرار دهید.

چالش رایج رانندگان ایرانی: «زمستان سرد، تابستان داغ، ترافیک همیشگی». راه‌حل: انتخاب گران‌روی چندگرید مطابق SAE و تعویض دوره‌ای متناسب با شرایط رانندگی.

راهنمای تطبیق SAE با دما

راهنمای زیر، بازه‌های دمایی معمول را به گریدهای پرکاربرد SAE ربط می‌دهد. این «راهنما» جنبه عمومی دارد؛ همیشه دفترچه سازنده خودرو معیار نهایی است.

• کمتر از منفی ۳۰ تا منفی ۲۰ درجه: 0W-20، 0W-30
• منفی ۲۵ تا منفی ۱۰ درجه: 5W-20، 5W-30
• منفی ۱۵ تا مثبت ۲۰ درجه: 10W-30، 10W-40
• ۰ تا مثبت ۳۵ درجه: 15W-40، 15W-50
• مثبت ۲۰ تا مثبت ۵۰ درجه: 20W-50

توضیحات کاربردی:

1. رانندگی شهری پرترافیک و بار حرارتی بالا ممکن است نیاز به عدد دوم بالاتر را توجیه کند.
2. برای خودروهای جدید با تلرانس‌های تنگ، گران‌روی‌های پایین‌تر مطابق توصیه سازنده به کاهش مصرف سوخت کمک می‌کند.
3. برای خودروهای قدیمی‌تر یا با مصرف روغن، گران‌روی‌های بالاتر می‌تواند پایدارتر باشد.

محصولات موتورازین مناسب هر بازه دمایی

موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و فروش روغن موتور در ایران، سبدی کامل از گریدها و استانداردها را عرضه می‌کند تا مطابق شرایط اقلیمی و نوع خودروی شما انتخاب شود. نمونه دسته‌بندی پیشنهادی:

• هوای بسیار سرد تا معتدل سرد: روغن‌های تمام‌سنتتیک 0W-20 و 0W-30 با استانداردهای به‌روز (مانند API SP یا معادل) مناسب استارت سرد و صرفه‌جویی سوخت.
• هوای معتدل شهری: 5W-30 و 5W-40 تمام‌سنتتیک یا سنتتیک‌بلند، مناسب طیف وسیعی از خودروهای ایرانی و وارداتی.
• هوای گرم و بار حرارتی بالا: 10W-40 و 15W-40 با پایداری برشی بهتر، گزینه‌ای مطمئن برای تابستان‌های داغ جنوب و غرب کشور.
• موتورهای قدیمی یا با مصرف روغن: 20W-50 معدنی یا نیمه‌سنتتیک، مطابق توصیه سازنده، برای کنترل نشت و حفظ فشار روغن.

در موتورازین می‌توانید با فیلترهای جست‌وجو، گرید SAE، سطح کارایی، نوع پایه (معدنی، نیمه‌سنتتیک، تمام‌سنتتیک) و سازگاری با خودروهای توربو/تنفس طبیعی را مقایسه کنید.

برای انتخاب سریع، محاسبه‌گر انتخاب روغن موتورازین را اجرا کنید و بر اساس شهر محل زندگی، نوع کاربری و مدل خودرو، پیشنهاد شخصی‌سازی‌شده بگیرید.

نشانه‌های انتخاب گران‌روی نامناسب و راه‌حل‌ها

اگر گران‌روی درست نباشد، موتور با علائمی هشدار می‌دهد. چند نشانه رایج:

• استارت سرد سخت یا صدای تق‌تق اولیه: گران‌روی سرد خیلی بالا؛ راه‌حل: گریدی با عدد قبل از W پایین‌تر (مثلاً از 10W به 5W).
• کاهش فشار روغن در گرما یا صدای یاتاقان در دور بالا: گران‌روی داغ پایین است؛ راه‌حل: ارتقا از 30 به 40 طبق دفترچه.
• مصرف روغن غیرعادی یا دود آبی: ممکن است گران‌روی پایین برای موتور فرسوده مناسب نباشد؛ راه‌حل: بررسی سلامت موتور و انتخاب گرید بالاتر.
• افزایش مصرف سوخت پس از تعویض روغن: گران‌روی بیش‌ازحد بالا؛ راه‌حل: بازگشت به گرید توصیه‌شده.

1. همیشه سطح روغن و نشتی را چک کنید؛ مشکل مکانیکی را با تغییر گران‌روی پنهان نکنید.
2. تغییر گرید را تدریجی و مطابق دفترچه انجام دهید و رفتار موتور را رصد کنید.
3. کیفیت و استاندارد روغن (API/ACEA) به‌اندازه گران‌روی مهم است.

اشتباهات رایج در انتخاب روغن و چک‌لیست نگهداری

اشتباهات رایج:

• بی‌توجهی به دفترچه راهنمای خودرو و تکیه صرف به تجربه دیگران.
• مخلوط‌کردن گریدها و برندهای متفاوت بدون ضرورت و آگاهی.
• نادیده‌گرفتن کاربری واقعی (ترافیک، سرنشین کامل، بار روی سقف) در انتخاب گران‌روی.
• فاصله انداختن بیش از حد بین سرویس‌ها، مخصوصاً در هوای گرم و ترافیک.

چک‌لیست کوتاه نگهداری:

1. هر ۱۰۰۰ کیلومتر سطح روغن را در صبح سرد و سطح صاف چک کنید.
2. روغن را از فروشگاه معتبر با شناسه اصالت تهیه کنید.
3. در آغاز زمستان و تابستان، تطابق گرید با دما را بازبینی کنید.
4. فیلتر روغن باکیفیت هم‌رده با روغن انتخابی نصب کنید.
5. از محاسبه‌گر موتورازین برای تنظیم گرید بر اساس شهر و کاربری کمک بگیرید.

جمع‌بندی:

ویسکوزیته روغن موتور زبان مشترک انتخاب درست روغن است. عدد قبل از W رفتار در سرما و عدد دوم پایداری در گرما را نشان می‌دهد. با توجه به تنوع اقلیمی ایران، یک گرید برای همه فصل‌ها پاسخگو نیست. دفترچه سازنده معیار اصلی است و سپس شرایط رانندگی شما (ترافیک، بار، سن موتور) تصمیم را دقیق‌تر می‌کند. اگر میان چند گزینه مردد هستید، از محاسبه‌گر انتخاب روغن موتورازین استفاده کنید تا با چند پاسخ ساده، فهرست کوتاهی از گریدهای مناسب دریافت کنید و با اطمینان خرید کنید.

پرسش‌های متداول

1-آیا می‌توانم از 10W-40 به 5W-30 تغییر بدهم؟

اگر دفترچه سازنده هر دو را تأیید می‌کند، بله. 5W-30 در سرما جریان‌پذیرتر و عموماً اقتصادی‌تر است، اما در گرما و زیر بار ممکن است 10W-40 پایدارتری داشته باشد. شرایط اقلیمی، نوع رانندگی و سن موتور را بسنجید و پس از تعویض، صدا، فشار و مصرف روغن را پایش کنید.

2-برای مناطق بسیار گرم ایران چه گریدی بهتر است؟

در گرمای شدید، گریدهایی با عدد دوم بالاتر مانند 40 یا 50 می‌توانند پایداری فیلم روغن را حفظ کنند؛ نمونه‌های رایج 10W-40، 15W-40 و 20W-50 هستند. با این حال، توصیه دفترچه خودرو اولویت دارد؛ برخی موتورهای جدید حتی در گرما نیز به 5W-30 طراحی شده‌اند.

3-روغن رقیق‌تر آیا به موتور آسیب می‌زند؟

روغن «رقیق‌تر از حد مجاز» می‌تواند در دمای بالا فیلم محافظ کافی نسازد. اما روغن با گران‌روی پایینِ توصیه‌شده توسط سازنده، برای تلرانس‌های موتورهای جدید طراحی شده و ایمن است. مهم، رعایت استانداردها و کیفیت (API/ACEA) و شرایط رانندگی شماست.

4-چند وقت یک‌بار گرید روغن را تغییر بدهم؟

نیازی به تغییر مداوم نیست. اگر شهر، الگوی رانندگی یا وضعیت موتور تغییر کرده (مثلاً اسباب‌کشی به منطقه سردتر/گرم‌تر یا افزایش مصرف روغن)، در سرویس بعدی بازبینی کنید. همیشه از محاسبه‌گر موتورازین و دفترچه سازنده کمک بگیرید.

5-آیا مخلوط‌کردن 5W-30 با 10W-40 مجاز است؟

در حالت اضطراری ممکن است مخلوط‌کردن آسیب جدی ایجاد نکند، اما توصیه نمی‌شود؛ افزودنی‌ها و پایه‌ها ممکن است سازگار نباشند و نتیجه گران‌روی نهایی نامشخص است. بهترین کار، تخلیه و پرکردن با روغن یک‌دست و مطابق استاندارد و گرید پیشنهادی سازنده است.