تفاوت روغن موتور کامیون‌های یورو ۵ با یورو ۲؛ خطای رایجی که هزینه می‌سازد

تفاوت روغن موتور کامیون‌های یورو ۵ با یورو ۲؛ خطای رایجی که هزینه می‌سازد

صبح‌های تعمیرگاه در ایران اغلب شلوغ است: چند کشنده قدیمی یورو ۲ کنار چند دستگاه تازه‌وارد یورو ۵ پارک شده‌اند، و سرویس‌کار باید با «یک بشکه روغن» همه را راه بیندازد. نتیجه این میان‌بُر خطرناک، گرفتگی زودرس DPF، افزایش مصرف سوخت، کاهش توان و حتی خرابی توربو در کامیون‌های جدید است. این مقاله به زبان ساده و کاربردی، برای مدیران ناوگان و سرویس‌کاران توضیح می‌دهد چرا استفاده از روغن نامتناسب در موتورهای یورو ۵ (و بالاتر) یکی از پرهزینه‌ترین اشتباهات رایج است و چگونه می‌توان با انتخاب درست روغن موتور از این خسارت‌ها جلوگیری کرد.

• کلیدواژه کانونی: تفاوت روغن موتور کامیون یورو ۵ با یورو ۲
• موضوعات کلیدی: روغن Low SAPS برای DPF، استانداردهای ACEA/API، نگهداری ناوگان دیزلی مدرن
• پیام اصلی: روغن نامناسب = خاکستر بیشتر = DPF گرفتگی + مصرف سوخت بالاتر + ریسک خرابی توربو

چرا موتور یورو ۵ با یورو ۲ فرق می‌کند؟ طراحی، دما و آلایندگی

موتورهای یورو ۲ نسل قدیمی‌تری هستند که برای کار با روغن‌های Full SAPS و گریدهای رایج مانند 15W-40 طراحی شده‌اند. در مقابل، موتورهای یورو ۵ به‌طور ساختاری به راندمان بالاتر احتراق، فشار بوست بیشتر و کنترل آلایندگی پس از احتراق متکی‌اند. بنابراین دمای موضعی بالاتر، بار حرارتی روی روغن و حساسیت به افزودنی‌های دارای خاکستر (SAPS) بیشتر است.

تزریق سوخت، EGR و حرارت

در یورو ۵، سامانه‌های تزریق چندمرحله‌ای و EGR نرخ بازگشت گازهای داغ را افزایش می‌دهد. این یعنی اکسیداسیون سریع‌تر روغن، نیاز به پایداری برشی بهتر و کنترل دقیق خاکستر سولفاته. روغن‌هایی که برای یورو ۲ فرمول شده‌اند، معمولاً خاکستر بالاتری دارند و با DPF سازگار نیستند.

توربوشارژر و یاتاقان‌ها

توربو در یورو ۵ تحت بار و دمای بیشتری کار می‌کند. اگر روغن با استاندارد نامتناسب انتخاب شود، رسوب روی بوش و شفت توربو شکل می‌گیرد؛ راه افتادن ذرات و خاکستر به‌همراه گازهای خروجی نیز DPF را سریع‌تر پُر می‌کند. نتیجه، افت توان، افزایش فشار پشتی و مصرف سوخت بالاتر است.

DPF، SCR، EGR؛ سه بازیگر اصلی و نقش روغن در دوام آن‌ها

سیستم‌های پس‌پردازش گازهای خروجی در یورو ۵ شامل DPF برای به‌دام انداختن ذرات، SCR برای کاهش NOx با عامل کاهنده (اوره) و EGR برای بازگردانی بخشی از دود هستند. هر سه سیستم به «ترکیب شیمیایی» روغن حساس‌اند. فسفر و گوگرد می‌توانند کاتالیست‌ها را مسموم کنند و خاکستر سولفاته در زمان سوختن روغن به‌صورت ذرات غیرقابل‌سوز باقی می‌ماند و در DPF انباشته می‌شود.

هر واحد خاکستر کمتر در روغن، یعنی چرخه احیای DPF دیرتر فعال می‌شود، افت فشار اگزوز کمتر است و مصرف سوخت پایین‌تر می‌ماند.

به‌همین دلیل روغن موتور کامیون یورو ۵ باید Low SAPS یا در برخی پلتفرم‌ها Mid SAPS باشد تا با DPF/SCR/EGR سازگار بماند. استفاده از روغن‌های یورو ۲ با خاکستر بالا، چرخه‌های احیا را افزایش داده و در نهایت به تعویض زودهنگام فیلتر می‌انجامد.

Low SAPS یا Mid SAPS؟ معنای خاکستر سولفاته در عمل

SAPS خلاصه Sulfated Ash, Phosphorus, Sulfur است. روغن‌های Low SAPS خاکستر سولفاته پایین‌تری (مثلاً حدود 0.6–1.0 درصد وزنی) دارند تا DPF دیرتر پُر شود. روغن‌های Mid SAPS معمولاً نزدیک 1.0–1.2 درصد هستند و در برخی موتورهای یورو ۵ مجازند. Full SAPS در محدوده بالاتر (حدود 1.3–1.5) قرار دارد که برای یورو ۲ رایج است و با DPF ناسازگار.

• اگر ناوگان شما یورو ۵/۶ با DPF فعال دارد: در اولویت Low SAPS (یا بر اساس توصیه سازنده Mid SAPS).
• اگر ناوگان قدیمی یورو ۲ بدون DPF است: Full SAPS یا E7/CI-4 متداول است.
• نکته مهم ناوگان‌های ترکیبی: یک روغن برای همه موتور‌ها معمولاً راه‌حل درستی نیست.

تجربه‌های میدانی نشان می‌دهد کاهش SAPS به‌تنهایی کافی نیست؛ ویسکوزیته درست، کنترل تبخیر (Noack)، و پایداری برشی نیز حیاتی‌اند تا مصرف روغن و تشکیل رسوب مدیریت شود.

استانداردهای ACEA و API؛ از E7 و CI-4 تا E6/E9 و CJ-4/CK-4

برای انتخاب علمی روغن موتور کامیون یورو ۵، استاندارد روی بشکه مهم‌ترین سرنخ است. در اروپا، ACEA E6 و E9 نشان‌دهنده سازگاری با سیستم‌های پس‌پردازش (DPF/SCR) هستند؛ E6 معمولاً Low SAPS سخت‌گیرانه‌تری دارد و برای فواصل سرویس طولانی و سوخت کم‌سولفور طراحی شده است. E9 نیز با DPF سازگار است و در بسیاری پلتفرم‌ها Mid SAPS به‌شمار می‌رود. در مقابل، ACEA E7 برای موتورهای قدیمی‌تر (یورو ۱ تا ۳ و برخی ۴ بدون DPF) تعریف شده است.

در سیستم API، CI-4/CH-4 به نسل‌های پیش از DPF تعلق دارد؛ CJ-4 و سپس CK-4 برای موتورهای مجهز به EGR/DPF/SCR بهینه‌سازی شده‌اند. برخی سازندگان نیز برای بهره‌وری سوخت از API FA-4 استفاده می‌کنند که ویسکوزیته HTHS پایین‌تری دارد و حتماً باید با تاییدیه سازنده خودرو همخوانی داشته باشد.

• برای یورو ۲: ACEA E7، API CI-4/CH-4 رایج.
• برای یورو ۵: ACEA E6/E9، API CJ-4/CK-4، و تاییدیه‌های OEM مانند MB 228.51/228.52، MAN M 3677/M 3477، Volvo VDS-4/VDS-4.5 (طبق دفترچه سازنده).

یادآوری: تاییدیه سازنده بر استاندارد عمومی اولویت دارد. همیشه برچسب روغن را با دفترچه موتور تطبیق دهید.

این تفاوت‌ها در عمل یعنی چه؟ از کارگاه تا جاده

در کار روزمره، تفاوت روغن یورو ۲ و یورو ۵ یعنی نمی‌توان هر دو موتور را با یک روغن پوشش داد. روغن مناسب یورو ۵ باید خاکستر کمتری تولید کند، در برابر اکسیداسیون مقاوم‌تر باشد و با DPF/SCR سازگار بماند. در غیر این‌صورت احیای DPF زیاد می‌شود، فشار اگزوز بالا می‌رود و مصرف سوخت افزایش می‌یابد. در مقابل، موتور یورو ۲ معمولاً به TBN بالاتر برای جبران گوگرد سوخت و آلودگی احتراق نیاز دارد و محدودیت DPF ندارد.

نکته مدیریتی: اگر به‌دلیل لجستیک، یک گرید ویسکوزیته می‌خواهید، حتماً استاندارد شیمیایی و سازگاری با DPF را مبنا قرار دهید؛ ویسکوزیته تنها بخشی از پاسخ است.

چک‌لیست جلوگیری از اشتباه در انتخاب روغن برای ناوگان ترکیبی

1. دفترچه سازنده را مبنا قرار دهید: به‌ویژه ACEA/API و تاییدیه‌های OEM. اگر دفترچه در دسترس نیست، شماره موتور/شاسی و سال ساخت را یادداشت کنید.
2. کد موتور و سطح یورو را ثبت کنید: روی پلاک موتور یا شناسنامه خودرو. این اطلاعات را در نرم‌افزار نگهداری ناوگان ذخیره کنید.
3. برچسب روی بشکه/گالن را دقیق بخوانید: به عبارت‌هایی مانند ACEA E6/E9، API CK-4/CJ-4، DPF compatible توجه کنید. مراقب تشابه اسمی با محصولات یورو ۲ باشید.
4. آموزش پرسنل سرویس: تفاوت Low/Mid/Full SAPS را با مثال‌های تصویری آموزش دهید. پوسترهای ساده در کارگاه نصب کنید.
5. تفکیک رنگی/مکانی روغن‌ها: مخازن روغن یورو ۵ را از یورو ۲ جدا و رنگ‌بندی کنید تا خطای انسانی کم شود.
6. آنالیز دوره‌ای روغن: اکسیداسیون، دوده، فلزات سایش و TBN/TAN را پایش کنید تا فواصل سرویس بر اساس داده واقعی تنظیم شود.
7. کنترل سوخت: سوخت کم‌گوگرد برای یورو ۵ حیاتی است؛ در صورت تردید، فواصل سرویس را محافظه‌کارانه تنظیم کنید.

مدیریت نگهداری ناوگان دیزلی مدرن در ایران؛ از برنامه‌ریزی تا تامین

برای ناوگان‌های ترکیبی (قدیمی/جدید)، سیاست «یک تامین‌کننده، چند استاندارد» کارآمد است. با همکاری یک مرجع تخصصی تامین مانند موتورازین، می‌توان سبدی شامل روغن ACEA E7 برای یورو ۲ و روغن Low/Mid SAPS مطابق E6/E9 برای یورو ۵ تعریف کرد. سپس با اجرای برنامه سرویس استاندارد روغن موتور، آموزش پرسنل و پایش مصرف، هزینه توقف و خرابی کاهش می‌یابد.

• تحویل سریع و پوشش شهری: درخواست سرویس میدانی در پوشش شهری ناوگان تهران، کرج و اصفهان.
• پشتیبانی فنی: تطبیق استانداردها با دفترچه OEM، تعریف بازه سرویس، و انتخاب فیلتر سازگار با DPF.
• بهینه‌سازی هزینه: با تحلیل داده آنالیز روغن، تعویض به‌موقع و کاهش احیای DPF، هزینه سوخت و قطعه پایین می‌آید.

پرسش‌های متداول

اگر یورو ۵ دارم اما سوخت کم‌گوگرد همیشه در دسترس نیست، چه کنم؟

به هیچ‌وجه به روغن Full SAPSِ یورو ۲ برنگردید، چون DPF و کاتالیست را در معرض گرفتگی و مسمومیت قرار می‌دهد. راهکار عملی، استفاده از روغن مطابق ACEA E6/E9 یا API CK-4/CJ-4 با فواصل سرویس محافظه‌کارانه‌تر و پایش دوره‌ای TBN/TAN و فشار اختلافی DPF است. همچنین برنامه سوخت‌گیری از جایگاه‌های مطمئن و ترکیب سوخت را مدیریت کنید.

آیا می‌توانم برای کل ناوگان فقط 10W-40 بگیرم؟

گرید ویسکوزیته به‌تنهایی کافی نیست. 10W-40 می‌تواند هم برای E7 و هم E6/E9 وجود داشته باشد، اما تفاوت اصلی در SAPS و تاییدیه‌های سازنده است. اگر ناوگان ترکیبی دارید، حداقل دو روغن با استانداردهای شیمیایی متفاوت نیاز است؛ مگر آن‌که سازنده صراحتاً یک محصول سازگار برای همه موتورهای شما تایید کرده باشد.

روغن نامناسب چه نشانه‌هایی در یورو ۵ ایجاد می‌کند؟

افزایش دفعات احیای DPF، بالا رفتن فشار پشتی اگزوز، افت شتاب، افزایش مصرف سوخت، بالا رفتن سطح دوده و خاکستر در آنالیز روغن، و در موارد شدید رسوب روی توربو. مشاهده دمای بالاتر اگزوز و خطاهای مرتبط با سنسور فشار DPF نیز شایع است. در این حالت فوراً استاندارد روغن را بازبینی کنید.

تفاوت API CK-4 و FA-4 چیست و کدام برای من مناسب است؟

CK-4 برای طیف وسیعی از موتورهای دیزلی سنگین (با DPF/EGR/SCR) طراحی شده و HTHS بالاتری دارد. FA-4 برای بهره‌وری سوخت با HTHS پایین‌تر توسعه یافته و فقط در صورت ذکر صریح سازنده موتور باید استفاده شود. اگر مطمئن نیستید، CK-4 انتخاب ایمن‌تری است؛ اما همیشه دفترچه OEM معیار نهایی است.

چطور از مخلوط‌شدن تصادفی روغن یورو ۲ و یورو ۵ جلوگیری کنیم؟

تفکیک رنگی ظروف، برچسب‌گذاری درشت روی مخازن، قفل انباری، آموزش پرسنل شیفت شب، و ثبت الزامی شماره استاندارد هنگام حواله‌دهی. همچنین با خرید از تامین‌کننده‌ای که امکان ارسال برچسب و پوستر آموزشی دارد، خطاهای انسانی کاهش می‌یابد. موتورازین این فرآیند را برای ناوگان‌ها استانداردسازی می‌کند.

جمع‌بندی: انتخاب درست روغن، صرفه‌جویی پایدار برای ناوگان

«یک روغن برای همه» در ناوگان‌های ترکیبی ایران راه‌حل ارزانی نیست؛ هزینه پنهانش گرفتگی DPF، افزایش مصرف سوخت و خرابی توربو است. تفاوت روغن یورو ۲ و یورو ۵ در SAPS، سازگاری با DPF/SCR و استانداردهای ACEA/API خلاصه می‌شود. با اتکا به مرجع تخصصی تامین و مشاوره، می‌توانید چیدمان محصول درست، آموزش پرسنل و پایش روغن را پیاده کنید. موتورازین به‌عنوان مرجع تامین و توزیع در سراسر کشور، انتخاب و تامین سریع روغن موتور مناسب ناوگان یورو ۵ و یورو ۲ و هماهنگی سرویس در تهران، کرج و اصفهان را برای شما ساده می‌کند.