در صنایع غذایی، حفظ بهداشت و ایمنی مواد خوراکی در تمامی مراحل تولید، اولویت نخست است. این مسئله تنها به انتخاب مواد اولیه سالم یا کنترل دمای فرآیندها محدود نمی‌شود؛ بلکه روانکارهایی که برای ماشین‌آلات مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز باید ویژگی‌هایی منطبق با استانداردهای بهداشتی داشته باشند. روانکارهای غذایی (Food Grade Lubricants) نقشی حیاتی در حفظ عملکرد روان ماشین‌آلات و جلوگیری از آلودگی ناخواسته محصولات دارند.

در این مقاله، به‌صورت تخصصی و کاربردی ۵ ویژگی مهم روانکارهای بهداشتی را بررسی می‌کنیم که هر مدیر فنی یا مهندس نگهداری در صنایع غذایی باید با آن آشنا باشد.

اهمیت روانکارهای بهداشتی در صنایع غذایی

چرا روانکار معمولی قابل استفاده نیست؟

روانکارهای صنعتی معمولی، هرچند ممکن است از نظر مکانیکی مناسب باشند، اما ترکیباتی دارند که در صورت تماس با مواد غذایی می‌توانند باعث مسمومیت، تغییر طعم، بو یا ظاهر محصول شوند. از این‌رو، استفاده از روانکارهایی که دارای گواهی‌نامه‌های بهداشتی هستند، یک الزام قانونی و اخلاقی در کارخانه‌های تولید مواد غذایی، لبنیات، نوشیدنی، کنسرو، داروسازی و بسته‌بندی به شمار می‌آید.

دسته‌بندی NSF برای روانکارهای غذایی

استاندارد NSF (National Sanitation Foundation) روانکارهای غذایی را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند:

• NSF H1: قابل استفاده در مکان‌هایی که امکان تماس تصادفی با غذا وجود دارد
• NSF H2: قابل استفاده در مکان‌هایی که هیچ‌گونه تماس با غذا ندارند
• NSF 3H: روانکارهایی که می‌توانند به‌صورت مستقیم با غذا تماس داشته باشند (مثل روغن‌های قالب‌گیری نان)

ویژگی ۱ – غیر سمی بودن (Non-Toxic)

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روانکارهای بهداشتی، غیر سمی بودن آن‌هاست. این روانکارها نباید حاوی فلزات سنگین، مواد شیمیایی مضر، یا ترکیبات سرطان‌زا باشند. در بسیاری از برندهای معتبر مانند پترونول، بهران رانا یا فول پرایم، روانکارهای H1 و 3H با ترکیبات کاملاً خنثی تولید می‌شوند که در صورت تماس تصادفی با مواد خوراکی، مشکلی ایجاد نمی‌کنند.

ویژگی ۲ – مقاومت بالا در برابر شست‌وشو و پاک‌کننده‌ها

اهمیت مقاومت در خطوط شست‌وشوی CIP

در صنایع غذایی، دستگاه‌ها به‌طور مرتب با محلول‌های قوی شست‌وشو می‌شوند (Clean-In-Place). روانکار باید در برابر این شوینده‌ها مقاومت داشته باشد و به راحتی شسته نشود تا از اصطکاک و فرسایش قطعات جلوگیری شود.

روانکارهای مقاوم به شست‌وشو در بازار ایران

برندهایی مثل نفت پارس، ردلوب و فلو مکس روانکارهایی تولید می‌کنند که خاصیت ضد شست‌وشوی بالایی دارند و در برابر محلول‌های قلیایی و اسیدی پایداری خوبی نشان می‌دهند.

ویژگی ۳ – پایداری حرارتی و اکسیداسیونی بالا

در دستگاه‌هایی مانند خشک‌کن‌ها، نوار نقاله‌های حرارتی، یا تجهیزات پخت، دمای عملکرد می‌تواند به بیش از ۱۵۰ درجه سانتی‌گراد برسد. روانکارهای غذایی باید پایداری حرارتی بالایی داشته باشند تا:

• تجزیه نشوند
• تولید دود یا بوی نامطبوع نکنند
• ویسکوزیته خود را حفظ کنند

برندهای ایرانول، سوپرپیشتاز و پارس کلاس در این زمینه محصولات قابل اطمینانی عرضه می‌کنند که با استانداردهای بین‌المللی مانند USDA H1 همخوان هستند.

ویژگی ۴ – سازگاری با مواد خوراکی و بی‌اثر بودن روی طعم و بو

حتی تماس تصادفی یک قطره روغن با ماده غذایی، در صورت عدم سازگاری شیمیایی، می‌تواند منجر به تغییر رنگ، طعم یا حتی فساد محصول شود. روانکارهای غذایی باید از موادی تولید شوند که:

• خنثی و بدون بو باشند
• اثرگذاری شیمیایی نداشته باشند
• آلرژی‌زا یا حساسیت‌زا نباشند

رونیا و ریسینگ در این حوزه روغن‌های H1 و H2 با تست‌های سنسوری موفق دارند.

ویژگی ۵ – قابلیت زیست‌تجزیه‌پذیری و ایمنی زیست‌محیطی

چرا روانکارهای غذایی باید زیست‌تجزیه‌پذیر باشند؟

در محیط‌های تولید غذا، نشت روغن به کف کارخانه یا سیستم فاضلاب اجتناب‌ناپذیر است. روغن‌های سنتزی سازگار با محیط زیست، اثر منفی بر اکوسیستم نمی‌گذارند و در بسیاری از کشورها الزامی شده‌اند.

نمونه روانکارهای Food Grade با قابلیت تجزیه

روانکارهای زیست‌تجزیه‌پذیر برند فول مکس و فول لایف در بازار ایران در اختیار شرکت‌های غذایی قرار گرفته‌اند و در صنایع لبنی و نوشیدنی کاربرد وسیعی دارند.

کاربردهای اصلی روانکارهای بهداشتی در کارخانه‌های غذایی

• بلبرینگ‌ها و یاتاقان‌های دستگاه بسته‌بندی
• زنجیرهای نقاله پخت و سردکن
• موتورهای الکتریکی در محیط‌های رطوبتی
• پمپ‌های انتقال مواد غذایی
• تجهیزات پرکن نوشیدنی و محصولات لبنی

نکات کلیدی در خرید روانکار بهداشتی مناسب

• بررسی گواهی NSF یا FDA روی بسته‌بندی
• انتخاب برند معتبر با سابقه در صنعت غذایی
• مشاوره با تأمین‌کنندگان تخصصی مثل موتور آرا رازین
• توجه به شرایط دمایی و نوع تجهیزات
• عدم خرید روانکار فله‌ای یا بدون برچسب

 بررسی استانداردها و گواهینامه‌های بین‌المللی روانکارهای غذایی

چرا تأییدیه‌های رسمی اهمیت دارند؟

در صنایع حساس مانند غذا، دارو و نوشیدنی، استفاده از روانکار بدون گواهی معتبر به‌منزله به خطر انداختن ایمنی مصرف‌کننده و برند کارخانه است. استانداردهای بین‌المللی توسط نهادهایی نظیر NSF، FDA و ISO تدوین شده‌اند تا مشخص کنند کدام روانکارها برای تماس مستقیم یا غیرمستقیم با غذا بی‌خطر هستند.

مهم‌ترین گواهینامه‌های جهانی در حوزه روانکار بهداشتی

• NSF H1 و H2: پرکاربردترین دسته‌بندی برای روانکارهای قابل استفاده در محیط‌های فرآوری مواد غذایی
• NSF 3H: روانکارهایی که می‌توانند در تماس مستقیم با غذا باشند (مثلاً روغن قالب‌گیری)
• FDA CFR 21: فهرست ترکیبات تأییدشده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای تماس با مواد خوراکی
• ISO 21469: استاندارد تخصصی برای فرآیند تولید روانکارهایی که با غذا تماس دارند
• Halal و Kosher: برای شرکت‌هایی که محصولات آن‌ها باید از نظر مذهبی نیز مورد تأیید باشد

نمونه روانکارهای دارای تأییدیه در بازار ایران

برخی برندهای همکار موتور آرا رازین که روانکارهای دارای گواهینامه‌های بین‌المللی عرضه می‌کنند، عبارتند از:

• پترونول Foodlube Series – دارای گواهینامه NSF H1 و ISO 21469
• فول لایف H1 Safe Lube – دارای گواهی FDA و تأییدیه Halal
• نفت بهران (بهران فودماکس) – فرموله‌شده برای صنایع لبنی با گواهی NSF
• پارس کلاس Clean Oil – مقاوم به حرارت با گواهی‌نامه NSF و ISO

اشتباهات رایج در انتخاب و استفاده از روانکارهای بهداشتی

استفاده از روانکارهای صنعتی عمومی

برخی کارخانه‌ها به دلیل قیمت پایین‌تر، به اشتباه از روغن‌های صنعتی غیر غذایی در بخش‌هایی از فرآیند استفاده می‌کنند. این کار می‌تواند منجر به آلودگی محصول، تخریب برند، جریمه‌های قانونی و حتی خطر برای سلامت مصرف‌کننده شود.

عدم بررسی سازگاری شیمیایی

حتی روغن‌های دارای تأییدیه، اگر با متریال دستگاه یا مواد اولیه سازگار نباشند، ممکن است باعث خوردگی، رسوب، یا کاهش کیفیت محصول شوند. برای مثال، استفاده از روغن سیلیکونی در نوارهای PVC حرارتی می‌تواند باعث شل شدن یا لغزش تسمه شود.

بی‌توجهی به دمای کاری و ویسکوزیته

برخی روانکارهای H1 در دمای بالا عملکرد مناسبی ندارند و ویسکوزیته آن‌ها کاهش می‌یابد. انتخاب صحیح گرید ویسکوزیته (مانند ISO VG 68 یا 100) بسته به شرایط کاری ضروری است.

نقش روانکارهای بهداشتی در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها

استفاده از روانکار مناسب فقط مسئله ایمنی نیست، بلکه از نظر اقتصادی نیز بسیار اهمیت دارد. روانکارهای تخصصی می‌توانند:

• عمر تجهیزات را تا ۳۰٪ افزایش دهند
• دوره‌های نگهداری و توقف خط تولید را کاهش دهند
• مصرف انرژی را به دلیل کاهش اصطکاک کاهش دهند
• از ایجاد ضایعات و محصولات معیوب جلوگیری کنند

شرکت‌هایی که به‌درستی از روانکارهای تاییدشده استفاده می‌کنند، معمولاً هزینه‌های عملیاتی پایین‌تری نسبت به رقبا دارند و کیفیت تولیدشان پایدارتر است.

سوالات متداول

1.آیا می‌توان از روغن موتور یا صنعتی معمولی در کارخانه‌های مواد غذایی استفاده کرد؟

خیر. روغن‌های معمولی فاقد استانداردهای بهداشتی هستند و می‌توانند باعث آلودگی محصول و بروز مشکلات بهداشتی و قانونی شوند.

2.آیا روانکارهای بهداشتی خاصیت ضدزنگ و ضدسایش هم دارند؟

بله. بسیاری از روانکارهای Food Grade دارای افزودنی‌های ضد خوردگی و محافظت سطحی هستند، بدون آنکه خاصیت بهداشتی خود را از دست دهند.

3.تفاوت روانکار H1 و H2 چیست؟

H1 برای تماس تصادفی با غذا مناسب است، درحالی‌که H2 برای مکان‌هایی است که با غذا تماس ندارند.

4.چه برندهایی روانکار غذایی با استاندارد معتبر تولید می‌کنند؟

در بازار ایران برندهایی چون پترونول، ردلوب، نفت بهران، فول لایف، پارس کلاس و رونیا گزینه‌های شناخته‌شده هستند.

جمع‌بندی نهایی: چرا انتخاب روانکار بهداشتی، یک تصمیم استراتژیک است؟

در صنعت مواد غذایی، انتخاب روانکار مناسب صرفاً یک تصمیم فنی نیست، بلکه یک انتخاب استراتژیک برای حفظ کیفیت، ایمنی و اعتبار برند شماست. روانکارهای غذایی باید فراتر از روان‌کنندگی عمل کنند: آن‌ها باید غیر سمی، مقاوم به شست‌وشو، پایدار در دماهای بالا، سازگار با مواد غذایی و ایمن برای محیط زیست باشند. با توجه به استانداردهای بین‌المللی مانند NSF، FDA و ISO، استفاده از روغن‌های تأییدشده نه‌تنها از خطرات بهداشتی و قانونی جلوگیری می‌کند، بلکه عمر تجهیزات شما را نیز افزایش می‌دهد و از بروز توقف‌های ناخواسته جلوگیری می‌نماید.  در بازار ایران، برندهایی مانند پترونول، ردلوب، نفت بهران، ایرانول، فول مکس، پارس کلاس و رونیا با همکاری تأمین‌کنندگان تخصصی نظیر موتور آرا رازین، روانکارهایی تولید می‌کنند که تمام الزامات فنی و بهداشتی مورد نیاز صنایع غذایی را پوشش می‌دهند. اگر به‌دنبال عملکرد بی‌نقص تجهیزات، کاهش هزینه‌های نگهداری، افزایش ایمنی محصول نهایی و رعایت اصول GMP و HACCP هستید، روانکار بهداشتی را باید نه به‌عنوان هزینه، بلکه سرمایه‌گذاری در کیفیت و اعتبار برند خود ببینید.

شرکت موتور آرا رازین با سال‌ها تجربه در تأمین و توزیع روانکارهای تخصصی، یکی از پیشگامان عرضه روغن‌های بهداشتی Food Grade در ایران است. این مجموعه با همکاری با برندهای معتبری مانند پترونول، نفت بهران، ردلوب، ایرانول، فول لایف و نفت پارس، مجموعه‌ای کامل از روانکارهای H1، H2 و 3H را به صنایع غذایی، لبنی، نوشیدنی و دارویی ارائه می‌دهد. کارشناسان این مجموعه، با دانش فنی بالا، مشاوره تخصصی جهت انتخاب دقیق روانکار بر اساس شرایط کاری، دمای عملیاتی و الزامات بهداشتی ارائه می‌کنند. با موتور آرا رازین، خیال‌تان از سلامت محصول، ایمنی تولید و کیفیت روانکاری آسوده خواهد بود.