شهر بابل به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید لبنیات و صنایع غذایی شمال کشور، جایگاه ویژه‌ای در تأمین محصولات پرمصرف برای بازار ایران دارد. با ده‌ها کارخانه فعال در حوزه لبنیات، بسته‌بندی مواد غذایی و نوشیدنی، بابل در مسیر صنعتی‌سازی به‌سوی فناوری‌های نوین گام برداشته است. اما در پشت این چرخه تولید، تجهیزات و ماشین‌آلاتی وجود دارند که عملکرد آن‌ها بدون روغن صنعتی بهداشتی ممکن نیست.
در صنایع غذایی، هر خط تولید شامل مجموعه‌ای از پمپ‌ها، زنجیرها، کمپرسورها، گیربکس‌ها و بلبرینگ‌هایی است که باید با دقت بالا کار کنند. اما چون این قطعات در محیط تماس مستقیم یا غیرمستقیم با مواد خوراکی قرار دارند، روغن مورد استفاده باید ایمن، بی‌بو، غیرسمی و دارای گواهی بهداشتی (NSF) باشد.
در سال ۲۰۲۵، با افزایش الزامات استانداردهای جهانی و نظارت سازمان غذا و دارو، کارخانه‌های لبنیات و بسته‌بندی در شمال کشور، به‌ویژه در بابل، ملزم به استفاده از روغن‌های صنعتی بهداشتی شده‌اند. این تغییر نه‌تنها برای حفظ سلامت مصرف‌کننده، بلکه برای افزایش طول عمر دستگاه‌ها و کاهش هزینه‌های تعمیرات حیاتی است.
وضعیت صنایع لبنی و غذایی بابل در سال ۲۰۲۵
شهر بابل به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع دامی و کشاورزی، و زیرساخت صنعتی، یکی از مراکز اصلی تولید مواد غذایی شمال ایران به‌شمار می‌رود. طبق گزارش وزارت صمت در سال ۲۰۲۵، بیش از ۷۵ واحد صنعتی فعال در زمینه لبنیات، بسته‌بندی و فرآوری مواد غذایی در این منطقه فعالیت می‌کنند.
شاخص‌های کلیدی صنعت لبنیات و غذا در بابل:
- تولید سالانه بیش از ۳۵۰ هزار تن محصولات لبنی
- رشد ۱۲٪ در خطوط تولید بسته‌بندی مواد غذایی نسبت به سال ۲۰۲۳
- افزایش تقاضا برای روغن‌های صنعتی بهداشتی به میزان ۲۸٪
- حضور برندهای ملی در شهرک صنعتی بابل‌کنار
صنایع فعال شامل تولید شیر پاستوریزه، دوغ و ماست، خامه، کره، مواد اولیه بستنی، نوشیدنی‌های گیاهی و بسته‌بندی مواد غذایی خشک است.
در تمامی این خطوط، استفاده از روان‌کننده‌های صنعتی، از کمپرسورهای تبریدی تا زنجیرهای نقاله و پمپ‌های انتقال ضروری است. با این تفاوت که روغن به‌کاررفته باید مطابق با استانداردهای NSF H1 یا H2 باشد تا در صورت تماس اتفاقی با مواد خوراکی، خطری ایجاد نکند.
معرفی و نقش روغن صنعتی بهداشتی در صنایع غذایی
روغن صنعتی بهداشتی (Food Grade Lubricant) نوعی روان‌کننده مخصوص است که برای استفاده در تجهیزات صنایع غذایی، لبنی و دارویی طراحی شده است. این روغن‌ها باید ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی خاصی داشته باشند تا همزمان ایمنی غذایی و عملکرد فنی دستگاه‌ها را تضمین کنند.
انواع روغن‌های بهداشتی در صنایع غذایی:
- روغن NSF H1:
برای شرایطی استفاده می‌شود که احتمال تماس غیرمستقیم روغن با مواد غذایی وجود دارد. (مثلاً در گیربکس بسته‌بندی شیر یا پمپ دوغ). - روغن NSF H2:
برای بخش‌هایی که هیچ تماسی با مواد خوراکی ندارند، اما در محیط تولید استفاده می‌شوند. - روغن NSF 3H:
برای تماس مستقیم با غذا (مانند روان‌کننده قالب‌های پخت و بسته‌بندی مستقیم خوراکی‌ها).
نقش روغن بهداشتی در کارخانه‌های لبنیات و بسته‌بندی:
- روان‌کاری دقیق قطعات حساس مانند پمپ‌های خلأ و گیربکس‌های انتقال شیر
- کاهش اصطکاک و سایش در دماهای بالا یا سرد
- جلوگیری از آلودگی متقاطع (Cross Contamination)
- مقاومت بالا در برابر شست‌وشو و بخار داغ خطوط CIP
- جلوگیری از زنگ‌زدگی در محیط مرطوب کارخانه‌های لبنی
در سیستم‌های سردخانه و تبرید نیز از روغن‌های کمپرسور با پایه سنتتیک بهداشتی استفاده می‌شود که در دمای زیر صفر نیز خاصیت روان‌کنندگی خود را حفظ می‌کنند.
ویژگی‌های فنی روغن صنعتی بهداشتی
برای آنکه روغن صنعتی در محیط لبنی و غذایی قابل استفاده باشد، باید چند ویژگی کلیدی را همزمان داشته باشد:
۱. ترکیب شیمیایی ایمن
این روغن‌ها بر پایه پلی‌آلفااولفین (PAO) یا پلی‌الکل‌اتیلن گلیکول (PAG) ساخته می‌شوند و فاقد ترکیبات گوگرد، فسفر و روی هستند. این ویژگی باعث می‌شود در صورت تماس با مواد خوراکی، خطرات بهداشتی نداشته باشند.
۲. مقاومت حرارتی بالا
خطوط لبنیات و پاستوریزه در دمای بالا (تا ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد) کار می‌کنند. روغن بهداشتی باید در برابر حرارت پایدار باشد و تبخیر یا تغییر رنگ ندهد.
۳. مقاومت در برابر رطوبت و بخار
به‌دلیل شست‌وشوی روزانه تجهیزات با بخار و مواد شوینده قلیایی، روغن باید در برابر آب و قلیا مقاوم باشد تا از زنگ‌زدگی و تخریب قطعات جلوگیری کند.
۴. بی‌بو و بی‌طعم بودن
روغن نباید اثری بر طعم، رنگ یا بوی محصولات غذایی داشته باشد؛ به‌ویژه در صنایع لبنی که حساسیت طعمی بالاست.
۵. ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضد‌باکتریایی
برخی روغن‌های NSF H1 دارای افزودنی‌های ضد‌اکسیداسیون طبیعی هستند که از رشد میکروبی در روغن جلوگیری می‌کنند.
استانداردهای بین‌المللی در روغن صنعتی بهداشتی
کاربرد روغن در صنایع لبنی و غذایی فقط زمانی مجاز است که دارای گواهی‌های معتبر بین‌المللی باشد.
| استاندارد | نهاد صادرکننده | توضیح عملکرد |
| NSF H1 | National Sanitation Foundation | مجاز برای تماس غیرمستقیم با مواد غذایی |
| NSF H2 | NSF International | فقط برای تجهیزات بدون تماس با خوراک |
| 3H | FDA / NSF | مجاز برای تماس مستقیم (مانند روان‌کننده قالب) |
| ISO 21469 | International Organization for Standardization | تأیید فرآیند تولید روغن بهداشتی |
| HALAL / KOSHER | سازمان‌های بین‌المللی حلال | مجاز در صنایع لبنی و گوشتی |
داشتن حداقل یکی از مجوزهای فوق برای استفاده در خطوط تولید مواد غذایی الزامی است.
روند بازار روغن صنعتی بهداشتی در ایران و جهان (۲۰۲۵)
طبق گزارش موسسه Lubricant World Report 2025، بازار جهانی روغن‌های بهداشتی در سال ۲۰۲۵ به ارزش ۱.۲ میلیارد دلار رسیده است. این بازار سالانه با نرخ رشد ۶.۵٪ در حال گسترش است؛
عوامل اصلی این رشد عبارت‌اند از:
- سخت‌تر شدن مقررات بهداشتی در صنایع غذایی
- جایگزینی روغن‌های سنتی با روغن‌های Food Grade
- رشد صادرات صنایع لبنی در کشورهایی مانند ایران، ترکیه و هند
در ایران نیز بر اساس داده‌های انجمن تولیدکنندگان روان‌کننده، مصرف روغن صنعتی بهداشتی در سال ۲۰۲۵ حدود ۳۵ هزار تن برآورد شده است که نسبت به ۱۴۰۳، رشد ۲۴ درصدی داشته است.
سهم شمال کشور:
استان‌های مازندران، گیلان و گلستان به‌دلیل تمرکز کارخانه‌های لبنی، حدود ۳۰٪ از مصرف کل روغن‌های بهداشتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بابل، قائم‌شهر و آمل از مراکز اصلی تقاضا محسوب می‌شوند.
در بازار داخلی، روغن‌های پایه سنتتیک NSF H1 بیشترین سهم را دارند و در کارخانه‌های لبنی و نوشیدنی بیش از سایر انواع مورد استفاده‌اند.
جدول مقایسه انواع روغن صنعتی بهداشتی در صنایع غذایی
در این جدول ویژگی‌های فنی، نوع پایه و مجوز مصرف روغن‌های پرکاربرد در صنایع لبنی و بسته‌بندی مقایسه شده است.
| نوع روغن | نوع پایه | مجوز بهداشتی | دمای کاری (°C) | مقاومت در برابر آب | کاربرد اصلی |
| روغن NSF H1 سنتتیک | PAO | NSF H1 / ISO 21469 | -40 تا +120 | بسیار بالا | پمپ، زنجیر، گیربکس |
| روغن NSF H2 معدنی | مینرال | NSF H2 | -10 تا +100 | متوسط | موتورهای کم‌بار |
| روغن کمپرسور تبریدی | PAG | NSF H1 | -60 تا +80 | بالا | سردخانه و تبرید |
| گریس بهداشتی | آلومینیوم کمپلکس | NSF H1 | -20 تا +160 | بسیار بالا | بلبرینگ و یاتاقان |
| روغن زنجیر لمینیت | استر سنتتیک | 3H / H1 | -30 تا +150 | عالی | خطوط بسته‌بندی مستقیم |
چک‌لیست نگهداری و کنترل کیفی روغن صنعتی در صنایع غذایی
- بررسی سطح روغن هر هفته و قبل از شروع شیفت کاری
- تعویض روغن هر ۳ تا ۶ ماه بسته به نوع دستگاه
- عدم ترکیب روغن‌های با پایه متفاوت
- ثبت زمان تعویض و آنالیز روغن در دفتر نگهداری تجهیزات
- نمونه‌گیری از روغن برای آزمایش وجود فلزات و آب هر ۶ ماه
- نگهداری روغن در ظروف پلمب‌شده و محیط خشک
- استفاده از ظروف دارای برچسب مجوز NSF و تاریخ تولید معتبر
- آموزش اپراتورها برای پر کردن صحیح و جلوگیری از تماس روغن با مواد خوراکی
جمع‌بندی
صنایع لبنی و غذایی شهر بابل با رشد چشمگیر در سال‌های اخیر، نیاز فزاینده‌ای به استفاده از روغن صنعتی بهداشتی و دارای استاندارد جهانی پیدا کرده‌اند. این صنایع به‌دلیل تماس مستقیم یا غیرمستقیم تجهیزات با مواد خوراکی، تنها مجاز به استفاده از روغن‌هایی هستند که دارای گواهی‌های NSF، ISO 21469 و 3H باشند.
روغن‌های صنعتی بهداشتی، علاوه بر تضمین سلامت محصول نهایی، با کاهش سایش، مقاومت در برابر حرارت و بخار و پایداری طولانی‌مدت، نقش بسزایی در کاهش هزینه‌های نگهداری خطوط تولید دارند.
در میان گزینه‌های مختلف، روغن‌های NSF H1 سنتتیک و گریس‌های آلومینیومی بهداشتی برای محیط‌های مرطوب و خطوط شیر و ماست بهترین عملکرد را ارائه می‌دهند.
در سال ۲۰۲۵، با سخت‌تر شدن الزامات سازمان‌های بهداشتی ایران، استفاده از روان‌کننده‌های صنعتی مجاز دیگر تنها یک انتخاب فنی نیست، بلکه الزام قانونی است. در همین راستا، مجموعه موتورازین به‌عنوان تأمین‌کننده تخصصی روغن‌های Food Grade در شمال کشور، با پخش عمده و مشاوره فنی رایگان، به کارخانه‌های بابل در حفظ کیفیت و ایمنی تولید یاری می‌رساند.
اگر در بابل یا شهرهای اطراف در حوزه لبنیات، نوشیدنی، بسته‌بندی یا صنایع غذایی فعالیت می‌کنید و به‌دنبال روغن صنعتی بهداشتی استاندارد و مطمئن هستید، اکنون زمان آن است که با موتورازین همکاری کنید. همین حالا با کارشناسان فروش ما تماس بگیرید.
پرسش‌های پرتکرار
1. چرا استفاده از روغن صنعتی معمولی در صنایع لبنیات خطرناک است؟
روغن‌های معمولی حاوی افزودنی‌های شیمیایی و فلزات سنگین هستند که در صورت تماس با مواد غذایی، می‌توانند خطرناک و غیرقانونی باشند. فقط روغن‌های دارای مجوز NSF H1 یا 3H برای صنایع لبنی مجازند.
2. تفاوت بین روغن‌های NSF H1 و H2 چیست؟
روغن H1 برای بخش‌هایی از تجهیزات استفاده می‌شود که احتمال تماس تصادفی با غذا دارند،
در حالی‌که H2 برای قسمت‌هایی است که هیچ تماس مستقیمی با مواد غذایی ندارند.
3. هر چند وقت باید روغن‌های بهداشتی در کارخانه‌های لبنی تعویض شوند؟
بسته به نوع دستگاه و دمای کاری، تعویض روغن هر ۳ تا ۶ ماه یا پس از ۱۰۰۰ ساعت کارکرد توصیه می‌شود. در خطوط پاستوریزه یا بسته‌بندی داغ، بازه زمانی باید کوتاه‌تر باشد.
4. آیا روغن بهداشتی روی طعم یا رنگ محصولات لبنی تأثیر دارد؟
خیر. روغن‌های دارای مجوز NSF باید کاملاً بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌طعم باشند و هیچ اثری روی محصول نهایی نگذارند. هرگونه تغییر طعم یا بوی نامعمول، نشانه استفاده از روغن نامرغوب یا آلوده است.
5. از کجا می‌توان روغن صنعتی بهداشتی استاندارد در بابل تهیه کرد؟
مجموعه موتورازین با پخش عمده و تأمین روغن‌های Food Grade از برندهای دارای مجوز NSF، به کارخانه‌های لبنی، نوشیدنی و بسته‌بندی در بابل خدمات ارائه می‌دهد. تمام محصولات این مجموعه با کنترل کیفیت و تاریخ تولید معتبر عرضه می‌شوند.