شهر گلوگاه، در مرز شرقی مازندران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی بین جنگل و دریا، یکی از مراکز مهم صنایع غذایی و ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی در شمال کشور محسوب می‌شود. سردخانه‌های مرکبات، کارخانه‌های بسته‌بندی مواد غذایی و واحدهای فرآوری میوه در این منطقه، به شبکه‌ای از تجهیزات برودتی، پمپ‌های خلأ، نوارهای انتقال و کمپرسورهای تبرید متکی هستند.
در چنین محیطی، که ترکیبی از رطوبت بالا، دمای متغیر و تماس غیرمستقیم با مواد غذایی وجود دارد، استفاده از روغن صنعتی گلوگاه باید دو معیار کلیدی را برآورده سازد:
۱. ایمنی بهداشتی (Food Grade) در تماس غیرمستقیم با مواد غذایی،
۲. پایداری عملکردی در دماهای پایین و محیط مرطوب سردخانه‌ای.
روغن‌های صنعتی معمولی، به‌دلیل وجود افزودنی‌های فلزی و ترکیبات گوگردی، برای صنایع غذایی خطرناک‌اند. در مقابل، روغن‌های بهداشتی (Food Grade) با پایه سنتتیک و افزودنی‌های بی‌اثر شیمیایی طراحی شده‌اند تا ضمن روانکاری مؤثر، ایمنی مواد غذایی را تضمین کنند.
در این مقاله، ابتدا نقش روغن صنعتی در سیستم‌های سردخانه و بسته‌بندی غذایی گلوگاه را بررسی می‌کنیم و سپس به ویژگی‌های فنی و استانداردهای لازم برای روغن‌های برودتی و بهداشتی خواهیم پرداخت.
نقش روغن صنعتی در عملکرد سردخانه‌ها و صنایع غذایی گلوگاه
در سردخانه‌های مرکبات، پایداری دمایی و جلوگیری از آلودگی مواد غذایی اهمیت حیاتی دارد. سیستم‌های برودتی شامل کمپرسورهای تبرید، پمپ‌های فشار، نقاله‌ها و یاتاقان‌های موتور، برای عملکرد مطمئن نیاز به روانکاری مداوم دارند.
۱. روغن در سیستم‌های تبرید
کمپرسورهای سردخانه، قلب سیستم تبرید هستند. روغن صنعتی مورد استفاده در این تجهیزات باید:
- در دماهای پایین (تا منفی ۴۰°C) جریان‌پذیری خود را حفظ کند،
- با گازهای مبرد مانند آمونیاک (NH₃) یا R404A سازگار باشد،
- و خاصیت ضد‌کف (Anti-Foam) داشته باشد تا از نوسانات فشار جلوگیری کند.
روغن‌های برودتی بر پایه پلی‌الفاولفین (PAO) یا پلی‌الکلیل‌گلیکول (PAG) بهترین گزینه برای این سیستم‌ها هستند. این روغن‌ها در سرمای زیاد منجمد نمی‌شوند و مانع از تشکیل کریستال‌های موم در مسیر روغن می‌گردند.
۲. روانکاری در نوارهای بسته‌بندی
در خطوط بسته‌بندی مرکبات، نقاله‌ها و بلبرینگ‌ها به‌صورت پیوسته کار می‌کنند. روغن صنعتی این بخش باید کاملاً بی‌بو، بی‌رنگ و غیرسمی باشد و در برابر بخار و شوینده‌های بهداشتی مقاومت داشته باشد. به همین دلیل، روغن‌های دارای گواهی NSF H1 به‌عنوان استاندارد جهانی در صنایع غذایی به کار می‌روند.
۳. جلوگیری از خوردگی و زنگ‌زدگی
هوای مرطوب شمال و بخار ناشی از سیستم‌های تبرید، خطر خوردگی قطعات فلزی را افزایش می‌دهد. افزودنی‌های Anti-Rust و Corrosion Inhibitor در روغن صنعتی، با ایجاد لایه‌ای محافظ روی سطح فلز، از تماس مستقیم رطوبت جلوگیری می‌کنند.
۴. کاهش مصرف انرژی
تحقیقات فنی در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که استفاده از روغن‌های سنتتیک در سیستم‌های برودتی تا ۶٪ مصرف برق کمتر نسبت به روغن‌های معدنی ایجاد می‌کند. دلیل آن، کاهش اصطکاک داخلی و حفظ پایداری ویسکوزیته در دماهای پایین است.
تحلیل فنی موتورازین: در سردخانه‌های گلوگاه، روغن برودتی با پایه سنتتیک و افزودنی ضد‌رطوبت، عمر کمپرسور را تا دو برابر افزایش می‌دهد و خطر یخ‌زدگی مسیر برگشت را از بین می‌برد.
ویژگی‌های فنی روغن بهداشتی و برودتی مناسب اقلیم گلوگاه
روغن صنعتی در صنایع غذایی نباید صرفاً نقش روانکاری داشته باشد، بلکه باید بخشی از سیستم ایمنی تولید نیز باشد. روغن‌های بهداشتی (Food Grade) در کنار روغن‌های برودتی، دو دسته اصلی روانکارهای حیاتی در واحدهای غذایی گلوگاه هستند.
۱. روغن‌های Food Grade با گواهی NSF H1 و H2
سازمان NSF International دو سطح از استاندارد بهداشتی برای روانکارها معرفی کرده است:
- NSF H1: برای تماس تصادفی با مواد غذایی (در ماشین‌آلات بسته‌بندی و نقاله‌ها).
- NSF H2: برای تجهیزات غیرتماسی در محیط تولید مواد غذایی.
روغن‌های H1 بر پایه ترکیبات خنثی مانند PAO، PAG و سفیدکننده‌های معدنی تصفیه‌شده تولید می‌شوند تا در صورت تماس غیرمستقیم با مواد غذایی، خطری ایجاد نکنند.
۲. نقطه ریزش پایین و پایداری در سرمای شدید
در سردخانه‌های مرکبات، دمای محیط تا منفی ۳۰ درجه کاهش می‌یابد. روغن‌های معمولی در این شرایط سفت شده و روانی خود را از دست می‌دهند. روغن صنعتی مناسب باید دارای نقطه ریزش (Pour Point) پایین‌تر از منفی ۴۵°C باشد تا عملکرد سیستم تبرید پایدار بماند.
۳. سازگاری شیمیایی با مبرد
روغن‌های برودتی باید با مبردهای متداول در شمال ایران (آمونیاک، R22، R404A) سازگار باشند. در غیر این صورت، احتمال تشکیل لجن و اسید در مسیر تبرید وجود دارد که می‌تواند به سوپاپ‌های کمپرسور آسیب بزند. روغن‌های مبتنی بر پلی‌الکلیل‌گلیکول (PAG) به‌دلیل پایداری بالا، برای سیستم‌های آمونیاکی بسیار مناسب‌اند.
۴. مقاومت در برابر بخار و شوینده‌ها
در کارخانه‌های غذایی، دستگاه‌ها به‌صورت روزانه شست‌وشو می‌شوند. روغن بهداشتی باید در برابر هیدرولیز مقاوم باشد تا خاصیت روانکاری خود را از دست ندهد. ترکیب پایه سنتتیک با افزودنی Anti-Emulsion مانع از جدا شدن روغن در اثر تماس با آب می‌شود.
۵. الزامات محیطی و سلامت
روغن‌های صنعتی مورد استفاده در صنایع غذایی باید فاقد ترکیبات گوگرد، فسفر، روی و فلزات سنگین باشند. این الزامات طبق استانداردهای FDA CFR 178.3570 و ISO 21469 تعریف شده‌اند و در محصولات صادراتی رعایت آن‌ها الزامی است.
تحلیل موتورازین: روغن‌های Food Grade دارای گواهی NSF H1 با پایه PAO، انتخاب ایده‌آل برای واحدهای بسته‌بندی مواد غذایی و نقاله‌های سردخانه‌ای گلوگاه هستند. این روغن‌ها در دماهای منفی تا مثبت ۱۵۰ درجه پایدار مانده و در برابر رطوبت و شوینده‌ها مقاومت فوق‌العاده‌ای دارند.
جدول مقایسه روغن‌های برودتی و بهداشتی (Feature Matrix)
| ویژگی فنی / نوع روغن | روغن برودتی سردخانه (Refrigeration Oil) | روغن بهداشتی صنایع غذایی (Food Grade Oil) |
| پایه روغن | سنتتیک (PAG / PAO) | سنتتیک (PAO / White Mineral) |
| ویسکوزیته (ISO VG) | 32 تا 68 | 46 تا 100 |
| نقطه ریزش (Pour Point) | تا °C -45 | تا °C -35 |
| گواهی بهداشتی | ندارد | NSF H1 / H2 |
| مقاومت در برابر رطوبت | بسیار بالا | بالا |
| سازگاری با مبرد | دارد (آمونیاک، R404A) | ندارد (غیرمبردی) |
| افزودنی ضد‌کف و ضد‌رطوبت | بله | بله |
| ترکیبات فلزی | ندارد | ندارد |
| عمر مفید (ساعت کارکرد) | حدود ۴۰۰۰ ساعت | حدود ۵۰۰۰ ساعت |
| کاربرد اصلی | کمپرسور، پمپ تبرید | نقاله‌ها، بسته‌بندی، یاتاقان‌ها |
تحلیل فنی: روغن برودتی با تمرکز بر عملکرد در سرمای شدید طراحی شده است، درحالی‌که روغن Food Grade بر ایمنی غذایی و پایداری شیمیایی تأکید دارد. در واحدهای سردخانه مرکبات گلوگاه، هر دو نوع باید به‌صورت مجزا اما مکمل مورد استفاده قرار گیرند.
نگهداری و پایش روغن در محیط‌های مرطوب و سرد
در صنایع سردخانه‌ای شمال ایران، شرایط اقلیمی (رطوبت، بخار و نوسان دما) بیشترین اثر را بر طول عمر روغن دارد. رعایت چند اصل کلیدی در نگهداری و پایش روغن می‌تواند کارایی تجهیزات را تا دو برابر افزایش دهد.
۱. شرایط نگهداری
- بشکه‌ها در انبار خشک و با تهویه دائم نگهداری شوند.
- درب ظرف پس از هر بار استفاده فوراً بسته شود تا بخار آب وارد نشود.
- بشکه‌ها نباید مستقیم روی زمین سرد قرار گیرند؛ حداقل ۱۰ سانتی‌متر فاصله لازم است.
- روغن‌های برودتی و بهداشتی باید جدا از یکدیگر ذخیره شوند تا آلودگی متقاطع ایجاد نشود.
۲. پایش دوره‌ای کیفیت روغن
در سردخانه‌ها، روغن باید هر ۱۰۰۰ ساعت کارکرد آزمایش شود. مهم‌ترین شاخص‌ها عبارت‌اند از:
- TAN (عدد اسیدی): افزایش آن نشانه تخریب حرارتی و نیاز به تعویض روغن است.
- ویسکوزیته: تغییر بیش از ۱۰٪ از مقدار اولیه نشانگر نفوذ رطوبت یا آلودگی است.
- آزمون رنگ و شفافیت: تیره‌شدن بیش از حد نشان‌دهنده اکسیداسیون و کاهش افزودنی‌هاست.
۳. پیشگیری از آلودگی در سیستم‌های برودتی
برای جلوگیری از ورود آب یا مبرد به مدار روغن:
- فیلترهای خشک‌کن (Dry Filter) باید هر شش ماه تعویض شوند.
- سیستم تهویه باید از روغن جدا باشد تا بخار مبرد به روغن نرسد.
- هنگام شارژ مجدد، باید از شیرهای مخصوص ضد‌بخار استفاده شود.
۴. رعایت استانداردهای ایمنی در صنایع غذایی
روغن‌های بهداشتی نباید با دست باز یا پمپ‌های غیر‌استریل انتقال داده شوند. موتورازین توصیه می‌کند برای واحدهای غذایی گلوگاه از پمپ‌های استیل با شیلنگ Food Grade استفاده شود تا خطر آلودگی از بین برود.
۵. نقش آموزش و بازرسی داخلی
بیش از ۶۰٪ خرابی‌های سردخانه‌ها به‌علت خطای انسانی در نگهداری روغن رخ می‌دهد. تدوین دستورالعمل داخلی و آموزش اپراتورهای بخش نگهداری، ساده‌ترین راه افزایش عمر روغن است.
نکته تخصصی موتورازین: در اقلیم شرجی گلوگاه، حتی مقدار کمی رطوبت (۰٫۱٪) می‌تواند باعث یخ‌زدگی در مدار کمپرسور شود. استفاده از روغن‌های ضد‌هیدرولیز و انجام تست TAN منظم، کلید حفظ پایداری سیستم است.
نتیجه‌گیری
در صنایع غذایی و سردخانه‌های مرکبات گلوگاه، روغن صنعتی تخصصی و بهداشتی نقش حیاتی در عملکرد ایمن و پایدار تجهیزات دارد.
روغن‌های سنتتیک با گواهی NSF H1 برای خطوط بسته‌بندی و روغن‌های برودتی بر پایه PAG برای سیستم‌های تبرید، ترکیبی ایده‌آل در این منطقه محسوب می‌شوند.
انتخاب درست روغن، نگهداری اصولی و پایش منظم، از آلودگی مواد غذایی جلوگیری کرده و هزینه انرژی و تعمیرات را کاهش می‌دهد.
برای انتخاب و تأمین روغن صنعتی مناسب سردخانه یا کارخانه غذایی خود در گلوگاه، با کارشناسان موتورازین تماس بگیرید.
موتورازین تأمین‌کننده تخصصی روغن‌های برودتی و Food Grade در شرق مازندران است و خدمات مشاوره فنی و پخش عمده منطقه‌ای ارائه می‌دهد.
پرسش‌های پرتکرار
۱. چه نوع روغنی برای کمپرسور سردخانه مرکبات گلوگاه مناسب است؟
روغن بر پایه سنتتیک (PAO یا PAG) با نقطه ریزش پایین‌تر از °C -۴۰ و مقاومت در برابر هیدرولیز. این روغن‌ها با مبردهای آمونیاکی و R404A سازگارند.
۲. آیا روغن‌های معمولی می‌توانند در صنایع غذایی استفاده شوند؟
خیر. روغن‌های صنعتی عمومی حاوی افزودنی‌های فلزی و گوگردی‌اند که می‌توانند باعث آلودگی مواد غذایی شوند. تنها روغن‌های دارای گواهی NSF H1 یا H2 برای تماس غیرمستقیم مجازند.
۳. هر چند وقت باید روغن برودتی تعویض شود؟
در شرایط کاری گلوگاه، هر ۴۰۰۰ ساعت کارکرد یا هر سال یک‌بار، بسته به نتایج آزمایش TAN. در صورت مشاهده تغییر رنگ یا بوی اسیدی، تعویض فوری توصیه می‌شود.
۴. چگونه می‌توان از آلودگی روغن جلوگیری کرد؟
با جداسازی انبار روغن‌های برودتی و بهداشتی، استفاده از پمپ‌های استیل مخصوص، و جلوگیری از تماس مستقیم اپراتور با سطح روغن. همچنین باید ظروف خالی به‌صورت بهداشتی دفع شوند.
۵. چرا استفاده از روغن Food Grade در سردخانه‌های مرکبات حیاتی است؟
زیرا در این سردخانه‌ها، بخار روغن ممکن است به‌صورت غیرمستقیم با مرکبات تماس پیدا کند. روغن‌های معمولی می‌توانند باعث آلودگی سطح میوه و رد شدن محموله‌های صادراتی شوند. روغن‌های Food Grade دارای پایه سنتتیک بی‌اثر و افزودنی‌های تأیید‌شده توسط NSF و FDA هستند. استفاده از این روغن‌ها ضمن تضمین سلامت محصول، از خوردگی تجهیزات در محیط مرطوب جلوگیری می‌کند. موتورازین با تأمین این نوع روغن‌ها در گلوگاه، به پایداری صنعت سردخانه و صادرات مرکبات شمال کمک می‌کند.