نیروگاه نکا، یکی از بزرگ‌ترین واحدهای تولید برق در شمال ایران، به دلیل اقلیم مرطوب و عملیات پیوسته، نیازمند روانکارهایی با کیفیت و پایداری فوق‌العاده است. توربین‌های بخار، پمپ‌های فرایندی، گیربکس‌های انتقال قدرت و سامانه‌های هیدرولیک در این نیروگاه روزانه تحت دمای بالا و فشار مداوم فعالیت می‌کنند. کوچک‌ترین خطا در انتخاب یا نگهداری روغن صنعتی، می‌تواند موجب کاهش راندمان و آسیب جدی به تجهیزات شود.
در چنین شرایطی، تأمین روغن صنعتی نکا صرفاً به‌معنای خرید یک محصول نیست؛ بلکه یک فرآیند تخصصی شامل انتخاب فرمولاسیون مناسب، اطمینان از اصالت، حمل و نگهداری استاندارد در محیط مرطوب شمال است.
سال ۲۰۲۵، هم‌زمان با افزایش عمر عملیاتی توربین‌های بخار نیروگاه و توسعه بخش سیکل ترکیبی، نیاز به روغن‌های توربینی با پایداری اکسیداسیون بالا و کنترل دقیق آلودگی بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
از سوی دیگر، پمپ‌های فرایندی در خطوط انتقال سیال، چیلرها و سیستم‌های خنک‌کننده به روانکارهایی نیاز دارند که ضمن روانکاری مداوم، مقاومت بالایی در برابر آب، زنگ‌زدگی و کف داشته باشند. در این مقاله، ضمن مرور فنی خواص موردنیاز، به فرآیند تأمین مطمئن روغن صنعتی برای نیروگاه نکا از دیدگاه مهندسی و لجستیک خواهیم پرداخت.
شرایط کاری نیروگاه نکا و نیاز به روغن صنعتی پایدار
نیروگاه نکا با ظرفیت بیش از ۲ هزار مگاوات، از توربین‌های بخار، گازی و تجهیزات کمکی متعدد تشکیل شده است. در این سیستم‌ها، روغن صنعتی نقش حیاتی در خنک‌کاری، روانکاری و محافظت از قطعات دوّار دارد. با این حال، ترکیب شرایط اقلیمی، حرارتی و عملیاتی، چالش‌های ویژه‌ای را برای انتخاب روغن ایجاد می‌کند.
۱. دمای بالا و اکسیداسیون روغن
در توربین‌های بخار، دمای کاری روغن به بیش از ۸۰ تا ۹۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در چنین دمایی، اکسیژن موجود در هوا با مولکول‌های روغن واکنش داده و ترکیبات اسیدی و لجن ایجاد می‌کند. این فرآیند موجب افزایش عدد اسیدی (TAN) و کاهش طول عمر روغن می‌شود. بنابراین، روغن‌های توربینی مورد استفاده در نکا باید دارای افزودنی‌های پایدارکننده اکسیداسیون (Antioxidant) بر پایه آمین یا فنول باشند تا از تجزیه حرارتی جلوگیری شود.
۲. آلودگی آب و رطوبت
یکی از مشکلات اصلی نیروگاه‌های ساحلی، نفوذ بخار آب به سیستم روغن است. رطوبت باعث جدا شدن افزودنی‌ها و تشکیل امولسیون در روغن می‌شود. نتیجه آن، افت فشار، زنگ‌زدگی در پمپ‌ها و افزایش سایش است. به همین دلیل، در نیروگاه نکا باید از روغن‌های دارای خاصیت Demulsibility بالا (قابلیت جداسازی سریع آب) استفاده شود.
۳. پایداری در برابر کف و هواگیری
در سیستم‌های توربین و پمپ، گردش مداوم روغن می‌تواند منجر به تشکیل کف شود که عملکرد یاتاقان‌ها را مختل می‌کند. وجود افزودنی ضدکف (Antifoam Agent) سیلیکونی در فرمولاسیون روغن ضروری است. روغن‌هایی که فاقد این ویژگی‌اند، در مدت کوتاه موجب لرزش و نوسان فشار در سیستم می‌شوند.
۴. فشار مکانیکی در پمپ‌های فرایندی
پمپ‌های فرایندی نیروگاه نکا (به‌ویژه پمپ‌های سانتریفیوژ و جابه‌جایی مثبت) تحت فشار مداوم و کارکرد طولانی قرار دارند. روغن مورد استفاده باید مقاومت بالایی در برابر Shear Stability (برش مولکولی) داشته باشد تا در گذر زمان ویسکوزیته آن تغییر نکند. در تست‌های انجام‌شده در شمال کشور، روغن‌های با شاخص ویسکوزیته بالای ۱۰۰ بهترین عملکرد را داشته‌اند.
اقلیم مرطوب نکا و شرایط کاری خاص توربین‌ها و پمپ‌ها، استفاده از روغن‌های صنعتی با پایه سنتتیک، افزودنی ضد‌اکسیداسیون و خاصیت جداسازی سریع آب را ضروری کرده است.
ویژگی‌های فنی روغن توربین و پمپ‌های فرایندی
روغن توربین و روغن پمپ، گرچه هر دو در دسته‌ی روانکارهای صنعتی قرار می‌گیرند، اما از نظر ترکیب شیمیایی و افزودنی‌ها تفاوت‌هایی اساسی دارند. در تأمین روغن صنعتی نکا باید این تفاوت‌ها دقیقاً در نظر گرفته شود تا هر سیستم روانکاری مطابق نیاز فنی خود روغن دریافت کند.
۱. روغن توربین
روغن‌های توربین برای توربین‌های بخار، گازی و سیکل ترکیبی طراحی می‌شوند. ویژگی‌های اصلی آن‌ها شامل:
- پایداری اکسیداتیو بالا: مقاومت در برابر حرارت و جلوگیری از تشکیل لجن و لاک در مسیر روغن.
- خواص ضدزنگ و ضدکف: جلوگیری از خوردگی سطوح و حفظ روانکاری پیوسته.
- ویسکوزیته پایین و جریان‌پذیری بالا: برای تضمین عملکرد سریع در استارت سرد و حفظ فشار روغن.
- سازگاری با متریال آب‌بند و فیلترها: روغن‌های ناسازگار ممکن است موجب تورم لاستیک‌های آب‌بند شوند.
معمولاً روغن‌های توربین نکا در گرید ISO VG 32 یا VG 46 انتخاب می‌شوند. این گریدها توازن مناسبی بین ویسکوزیته و جریان‌پذیری در دمای کاری بالا فراهم می‌کنند.
۲. روغن پمپ‌های فرایندی
پمپ‌های فرایندی (Process Pumps) در سامانه‌های خنک‌کننده و خطوط انتقال سیالات صنعتی کاربرد دارند. ویژگی‌های فنی روغن مورد نیاز آن‌ها عبارت است از:
- پایه معدنی تصفیه‌شده یا سنتتیک: برای پایداری حرارتی و مقاومت در برابر تجزیه در تماس با سیالات فرایندی.
- شاخص ویسکوزیته بالا (≥95): برای ثابت ماندن ضخامت فیلم روغن در دماهای متغیر.
- افزودنی ضد‌خوردگی و ضد‌امولسیون: جلوگیری از تماس آب با فلزات حساس.
- فیلترپذیری بالا (High Filterability): تا ذرات و آلودگی به‌سرعت از سیستم خارج شوند.
در آزمایش‌های انجام‌شده بر روی روغن‌های صنعتی در سال ۲۰۲۵، ترکیبات سنتتیک بر پایه پلی‌آلفاولفین (PAO) توانسته‌اند تا ۲۵٪ طول عمر بیشتری نسبت به روغن‌های معدنی نشان دهند، مخصوصاً در محیط‌های مرطوب نظیر نکا.
مقایسه انواع روغن توربین و هیدرولیک (جدول فنی)
در جدول زیر، ویژگی‌های کلیدی سه نوع روغن صنعتی مورد استفاده در نیروگاه نکا (توربینی، پمپ فرایندی و هیدرولیک) آورده شده است:
| ویژگی فنی | روغن توربین (ISO VG 32) | روغن پمپ فرایندی (VG 46) | روغن هیدرولیک صنعتی (VG 68) |
| پایه روغن | سنتتیک / پارافینی تصفیه‌شده | نیمه‌سنتتیک | معدنی پایدار |
| پایداری اکسیداتیو | بسیار بالا | بالا | متوسط |
| مقاومت در برابر آب | عالی | عالی | خوب |
| خواص ضدزنگ و ضدکف | بله (سیلیکونی) | بله | بله |
| شاخص ویسکوزیته (VI) | ≥110 | ≥100 | ≥95 |
| عمر سرویس در دمای بالا | 5000 ساعت | 4000 ساعت | 3000 ساعت |
| کاربرد اصلی | توربین بخار و گازی | پمپ‌های سانتریفیوژ و جابه‌جایی مثبت | سیستم‌های هیدرولیک نیروگاهی |
روغن توربین و پمپ فرایندی، هر دو باید دارای پایه روغنی با پایداری حرارتی بالا و خاصیت Demulsibility قوی باشند. روغن‌های هیدرولیک نیز باید به‌صورت دوره‌ای پایش شوند تا از آلودگی رطوبت جلوگیری شود.
فرآیند تأمین و کنترل کیفیت روغن صنعتی در نکا
تأمین روغن صنعتی برای نیروگاه نکا فراتر از یک فعالیت بازرگانی است؛ این فرایند نیازمند هماهنگی دقیق بین تأمین‌کننده، حمل‌ونقل، انبار و بخش فنی نیروگاه است تا از سلامت روغن تا لحظه مصرف اطمینان حاصل شود.
۱. انتخاب تأمین‌کننده معتبر
در نکا، تنها شرکت‌هایی می‌توانند به نیروگاه‌ها روانکار تحویل دهند که گواهی اصالت و کنترل کیفی (COA) ارائه کنند. موتورازین در این حوزه، فهرست تأمین‌کنندگان تأیید‌شده را معرفی می‌کند که شامل روغن‌های توربین، پمپ و هیدرولیک با استاندارد ISO 6743-5 است.
۲. حمل و نگهداری در شرایط مرطوب
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در نکا، جلوگیری از نفوذ رطوبت به بشکه‌های روغن است. در سال‌های اخیر، بسیاری از تأمین‌کنندگان از بسته‌بندی چندلایه پلی‌اتیلنی و درب‌های ضد‌نشت استفاده می‌کنند. همچنین، انبارها باید مجهز به تهویه و دمای کنترل‌شده (کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد) باشند تا اکسیداسیون قبل از مصرف اتفاق نیفتد.
۳. نمونه‌گیری قبل از مصرف
در نیروگاه‌ها، پیش از تزریق هر محموله روغن به سیستم، نمونه‌ای از آن برای آزمایش پارامترهایی نظیر ویسکوزیته، نقطه اشتعال، عدد اسیدی (TAN) و رطوبت ارسال می‌شود. تنها در صورت تأیید آزمایشگاه، روغن به سیستم وارد می‌گردد. این کار از ترکیب روغن‌های ناسازگار و کاهش طول عمر تجهیزات جلوگیری می‌کند.
۴. پشتیبانی فنی تأمین‌کننده
تأمین‌کننده معتبر تنها فروشنده نیست؛ باید بتواند خدمات مشاوره فنی ارائه دهد، از جمله تفسیر نتایج آنالیز روغن، تعیین زمان تعویض و ارائه راهکار نگهداری. موتورازین در این بخش به عنوان حلقه اتصال میان تولیدکننده و مصرف‌کننده صنعتی عمل می‌کند.
راهنمای انتخاب و نگهداری روغن برای تجهیزات نیروگاهی
انتخاب و نگهداری صحیح روغن صنعتی در نیروگاه نکا می‌تواند تا ۴۰٪ هزینه تعمیرات را کاهش دهد. بر اساس مطالعات میدانی در سال ۲۰۲۵، رعایت نکات زیر برای افزایش عمر روغن توصیه می‌شود:
راهنمای انتخاب:
- برای توربین‌ها، از روغن‌های سنتتیک با گواهی DIN 51515 Part 1/2 (L-TD / L-TG) استفاده شود.
- برای پمپ‌های فرایندی، روغن با خاصیت ضد‌امولسیون بالا و پایه نیمه‌سنتتیک پیشنهاد می‌شود.
- روغن هیدرولیک باید دارای شاخص تمیزی مطابق ISO 4406 باشد تا از انسداد سوپاپ‌ها جلوگیری کند.
- در شرایط رطوبت بالا، استفاده از روغن‌های دارای افزودنی Rust Inhibitor الزامی است.
راهنمای نگهداری:
- نمونه‌گیری دوره‌ای هر ۱۰۰۰ ساعت کارکرد برای اندازه‌گیری TAN، ویسکوزیته و رطوبت.
- تخلیه کامل روغن مصرف‌شده و شست‌وشوی مخزن پیش از شارژ روغن جدید.
- پایش دمای کارکرد روغن: هر افزایش ۱۰ درجه دما، عمر روغن را نصف می‌کند.
- فیلتر منظم سیستم‌های روغن‌کاری: استفاده از فیلترهای با راندمان β≥200 توصیه می‌شود.
- عدم اختلاط برندها یا پایه‌های روغنی مختلف: ترکیب نامناسب می‌تواند افزودنی‌ها را خنثی کند.
یادآوری: در اقلیم نکا، کنترل رطوبت از همه چیز مهم‌تر است. حتی روغن‌های باکیفیت، اگر در معرض بخار نمک قرار گیرند، در مدت کوتاهی خاصیت خود را از دست می‌دهند.
نتیجه‌گیری
در اقلیم مرطوب و پر‌فشار نکا، تأمین روغن صنعتی مناسب برای نیروگاه، توربین و پمپ‌های فرایندی یک ضرورت حیاتی است. انتخاب روغن اشتباه می‌تواند منجر به کاهش راندمان و توقف سیستم‌های حیاتی تولید برق شود. روغن‌های با پایه سنتتیک یا نیمه‌سنتتیک، دارای افزودنی ضد‌اکسیداسیون و خاصیت جداسازی سریع آب، بهترین عملکرد را در این منطقه ارائه می‌دهند.
تأمین روغن صنعتی نکا باید با محوریت کنترل کیفیت، انبارداری استاندارد و مشاوره فنی انجام شود. موتورازین در این مسیر، به‌عنوان مرجع تأمین و پخش مطمئن روانکارهای صنعتی، راهکارهایی دقیق و متناسب با شرایط نیروگاهی ارائه می‌دهد.
برای انتخاب روغن مناسب توربین یا پمپ‌های فرایندی خود، با کارشناسان موتورازین تماس بگیرید و از خدمات تأمین و پایش تخصصی روغن در نکا بهره‌مند شوید.
پرسش‌های پرتکرار
۱. چه نوع روغنی برای توربین نیروگاه نکا مناسب است؟
روغن توربین با پایه سنتتیک و گواهی DIN 51515 Part 2 (L-TG) بهترین گزینه است. این نوع روغن مقاومت حرارتی بالا، جداسازی سریع آب و پایداری در برابر اکسیداسیون دارد.
۲. آیا روغن پمپ‌های فرایندی با روغن توربین قابل جایگزینی است؟
خیر. روغن توربین برای دما و چرخش بالا طراحی شده، اما روغن پمپ فرایندی باید مقاومت مکانیکی بیشتری در برابر فشار و تماس با سیالات داشته باشد. استفاده اشتباه از یکی به‌جای دیگری، باعث افت ویسکوزیته و افزایش سایش می‌شود.
۳. دوره تعویض روغن توربین در نیروگاه نکا چقدر است؟
در شرایط نرمال حدود ۵۰۰۰ ساعت، اما در اقلیم مرطوب شمال بهتر است هر ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ ساعت با نمونه‌گیری آزمایشگاهی تأیید شود. عمر روغن به دمای کاری و کیفیت افزودنی‌ها بستگی دارد.
۴. چگونه از آلودگی آب در سیستم روغن جلوگیری کنیم؟
با پایش منظم میزان رطوبت، استفاده از فیلترهای رطوبت‌گیر و تعویض فوری روغن آلوده. نگهداری بشکه‌های روغن در انبار خشک و دربسته نیز ضروری است.
۵. چرا تأمین روغن صنعتی در نکا نیازمند کنترل دقیق لجستیک است؟
زیرا رطوبت بالا و مسیرهای طولانی انتقال، خطر آلودگی، تبخیر و تخریب افزودنی‌ها را افزایش می‌دهد. حمل‌ونقل در مسیر نیروگاه باید با مخازن دربسته و ضد‌نشت انجام شود. علاوه بر این، نگهداری در انبارهای با تهویه کنترل‌شده از اکسیداسیون جلوگیری می‌کند. بسیاری از تأمین‌کنندگان معتبر مانند موتورازین، با سیستم توزیع سرد و نظارت مستمر بر کیفیت، از حفظ عملکرد روغن در تمام مراحل تا لحظه مصرف اطمینان حاصل می‌کنند.