ASTM روغن و ISO روانکار؛ کدام تست‌ها مهم‌اند؟

مقدمه: چرا همه تست‌ها یکسان مهم نیستند؟

وقتی پای انتخاب روغن موتور یا روانکار صنعتی به میان می‌آید، سیلی از استانداردها و نتایج آزمایش‌ها روبه‌رویتان قرار می‌گیرد: ASTM روغن، ISO روانکار، TBN، NOACK چیست و ده‌ها اصطلاح دیگر. اما واقعیت این است که همه تست‌ها اثر یکسانی بر عمر موتور و تصمیم خرید ندارند. برخی آزمایش‌ها برای کنترل کیفیت داخلی سازنده حیاتی‌اند، اما برای مصرف‌کننده نهایی، چند تست کلیدی مستقیماً به کارایی، دوام و هزینه نگه‌داری مربوط می‌شود.

در این راهنما، مهم‌ترین آزمون‌های تاثیرگذار بر عمر موتور را ساده و کاربردی مرور می‌کنیم، استاندارد ویسکوزیته ISO 3448 را توضیح می‌دهیم و در نهایت، یک نمونه گزارش QC موتورازین را به‌صورت قدم‌به‌قدم می‌خوانیم تا بدانید قبل از خرید، دقیقا دنبال چه اعدادی باشید.

ASTM D2896 (TBN)، D5800 (NOACK)، D92 (Flash)

NOACK چیست و این سه تست چه می‌گویند؟

•  D2896 TBN: عدد بازی کل (Total Base Number) توان روغن برای خنثی‌سازی اسیدها را نشان می‌دهد. هرچه TBN تازه بالاتر باشد، ظرفیت مقابله با اسیدی‌شدن دیرتر تمام می‌شود و روند خوردگی و اکسیداسیون کندتر می‌گردد.
•  D5800 NOACK: فرّاریت در دمای بالا را می‌سنجد. عدد NOACK کمتر به‌معنای تبخیر کمتر، افت ویسکوزیته کمتر، و مصرف روغن پایین‌تر است؛ در نتیجه رسوب و لَک کمتری روی رینگ و سوپاپ‌ها تشکیل می‌شود.
•  D92 Flash Point: دمای فلش شاخصی از پایداری در برابر اشتعال بخارات است و به‌صورت غیرمستقیم با فرّاریت مرتبط می‌شود. هرچه بالاتر، ایمن‌تر.

مقایسه سریع

• TBN (D2896): هدف: ظرفیت خنثی‌سازی اسید. تاثیر: تاخیر در خوردگی و افزایش طول عمر روغن. برداشت اشتباه: «هرچه بالاتر، همیشه بهتر.» واقعیت: باید با نوع سوخت، بسته افزودنی و توصیه سازنده هم‌راستا باشد.
• NOACK (D5800): هدف: اندازه‌گیری تبخیرپذیری. تاثیر: کنترل مصرف روغن و پایداری ویسکوزیته. برداشت اشتباه: «فقط برای پیست‌ها مهم است.» واقعیت: در ترافیک داغ شهری ایران هم کاملا اثرگذار است.
• Flash (D92): هدف: حداقل دمای اشتعال بخارات. تاثیر: شاخص ایمنی و نشانه‌ای از فرّاریت. برداشت اشتباه: «به‌تنهایی کیفیت را نشان می‌دهد.» واقعیت: باید کنار NOACK و ویسکوزیته خوانده شود.

نکته: اعداد مطلوب به گرید روغن، نوع موتور و سیاست سازنده بستگی دارد. ارزیابی را همیشه نسبی و در کنار سایر شاخص‌ها انجام دهید.

ISO 3448: کلاس‌های ویسکوزیته صنعتی

استاندارد ISO 3448، روانکارهای صنعتی را بر اساس ویسکوزیته سینماتیک در 40°C به کلاس‌هایی مانند ISO VG 32، 46، 68 و… تقسیم می‌کند. برخلاف سیستم SAE که بیشتر برای روغن موتورهای خودرویی و چنددرجه‌ای (مانند 5W-30) شناخته می‌شود، ISO VG عمدتا تک‌گرید و برای هیدرولیک‌ها، گیربکس‌های صنعتی، توربین‌ها و کمپرسورها به‌کار می‌رود.

• انتخاب درست ISO VG به گپ‌های داخلی، سرعت، بارگذاری، دمای کار و طراحی پمپ بستگی دارد.
• تغییر یک پله‌ای (مثلا از 46 به 68) می‌تواند بر فشار، تلفات انرژی، و فرسایش اثر محسوسی بگذارد.
• برای آب‌وهوای ایران، پایداری برشی و شاخص گرانروی مناسب، در کنار تمیزی (ISO 4406 برای تمیزی ذرات) اهمیت زیادی دارد.

اگرچه ISO 3448 نام «استاندارد ویسکوزیته» است، اما تصمیم نهایی باید با درنظرگرفتن سازگاری با آب‌بندها، تمایل به کف‌کردن (ASTM D892) و ویژگی ضدسایش (مثلا محتوا و نوع افزودنی) اتخاذ شود.

چه تست‌هایی برای عمر موتور حیاتی‌اند؟ اولویت‌بندی کاربردی

تست‌های پیشنهادی برای انتخاب آگاهانه

• ویسکوزیته (ASTM D445): پایه انتخاب. در 40/100°C خوانده شود تا تصویر بهتری از رفتار سرد/گرم بدست آید.
• NOACK (D5800): برای کنترل تبخیر و مصرف روغن، کاهش رسوب در دمای بالا و حفظ گرید.
• TBN (D2896 یا D4739): ظرفیت قلیایی برای مقابله با اسیدها، به‌ویژه در سوخت‌های گوگرددار یا سیکل‌های توقف/روشن مکرر.
• نقطه ریزش (Pour Point): شاخص راه‌اندازی سرد؛ برای مناطق سردسیر ایران مهم است.
• CCS/MRV (D5293/D4684): پمپ‌پذیری در سرما؛ جلوگیری از گرسنگی روغن هنگام استارت سرد.
• خاکستر سولفاته (D874) و فسفر/روی (ICP): اثر بر سازگاری با مبدل کاتالیستی و ضدسایش (ZDDP).

در اتومبیل‌های مدرن، تعادل بین پایداری دمای بالا (NOACK پایین‌تر) و سازگاری با آلایندگی (ملاحظات SAPS) کلیدی است. برای ناوگان‌های دیزلی، TBN و کنترل دوده در اولویت بالاتر قرار می‌گیرند.

چالش‌های رایج در تفسیر نتایج و تحمل خطا

چرا اعداد کمی بالا و پایین می‌شوند؟

• تلورانس آزمایشگاهی: هر روش ASTM دامنه عدم قطعیت دارد؛ دو آزمایشگاه معتبر ممکن است نتایج کمی متفاوت گزارش کنند.
• اختلاف بین روش‌ها: مثلا TBN با D2896 معمولاً عددی بالاتر از D4739 می‌دهد؛ مقایسه را هم‌روش انجام دهید.
• تفاوت بچ تولید: در چارچوب مشخصات فنی، تغییرات جزئی طبیعی است و با کنترل کیفیت سازنده مدیریت می‌شود.

برای تصمیم خرید، به‌جای تمرکز وسواسی روی یک عدد، بازه قابل‌قبول سازنده و روند کلی ویژگی‌ها را بسنجید. اگر شاخص کلیدی خارج از مشخصات اعلامی برند بود، از تامین‌کننده گزارش QC معتبر و توضیح رسمی بخواهید.

راهنما: مقایسه میان دو محصول را بر اساس بسته افزودنی، گرید ویسکوزیته، و الزامات OEM انجام دهید؛ مقایسه تک‌به‌تک اعداد بدون زمینه، گمراه‌کننده است.

نمونه گزارش QC موتورازین و نحوه خواندن آن

بخش‌های معمول در گزارش QC

• مشخصات محصول: نام، گرید (مثلاً 5W-30 یا ISO VG 68)، شماره بچ/تاریخ تولید.
• ویسکوزیته D445: در 40/100°C + شاخص گرانروی (VI)؛ تطبیق با محدوده گرید.
• NOACK D5800، Flash D92: تصویر از رفتار دمای بالا و ایمنی.
• TBN D2896/D4739: ظرفیت قلیایی اولیه؛ همراه با TAN در برخی محصولات صنعتی.
• Pour Point/CCS/MRV: راه‌اندازی سرد در اقلیم‌های سرد کشور.
• آب (Karl Fischer) و ظاهر: رطوبت و آلودگی‌های بصری.
• فلزات افزودنی (ICP): سطوح Zn/P/Mo برای شناخت نوع بسته افزودنی.

چطور بخوانیم؟ ترتیب پیشنهادی

1. اول گرید و ویسکوزیته را تایید کنید.
2. NOACK و Flash را کنار هم بخوانید تا رفتار دمای بالا را بسنجید.
3. TBN را با نوع کاربرد (بنزینی/دیزلی/صنعتی) تطبیق دهید.
4. برای مناطق سرد، CCS/MRV و Pour Point را بررسی کنید.
5. در نهایت، رطوبت و فلزات را برای کیفیت عمومی چک کنید.

گزارش QC موتورازین به‌صورت شفاف همین شاخص‌های کاربردی را ارائه می‌کند تا انتخاب شما سریع و مستند باشد.

مقایسه فنی سریع برای تصمیم خرید

• کاربری شهری داغ: تمرکز بر NOACK پایین‌تر، Flash بالاتر، پایداری برشی مناسب.
• کاربری سردسیر: CCS/MRV پایین‌تر، Pour Point مناسب، حفظ ویسکوزیته در استارت سرد.
• ناوگان دیزلی: TBN بالاتر (مطابق توصیه سازنده)، کنترل خاکستر و دوده.
• هیدرولیک صنعتی (ISO VG): انتخاب دقیق ISO 3448، تمیزی ذرات، خواص ضدکف (D892).

اگر بین دو محصول تردید دارید، 4 شاخص را کنار هم مرور کنید: D445، D5800، D92، و TBN. این چهارپارامتر غالبا تصویری کافی برای غربال اولیه می‌دهند.

چک‌لیست خرید + درخواست گزارش

• مطابقت گرید با دفترچه سازنده یا دستورالعمل تجهیز.
• بررسی چهار شاخص کلیدی: ویسکوزیته، NOACK، Flash و TBN.
• توجه به اقلیم محل کارکرد (گرم/سرد/گردوغبار).
• نیازهای خاص: سازگاری با مبدل کاتالیستی، ضدسایش، تمیزی.

 برای شفافیت کامل، گزارش QC محصول خریداری‌شده را از موتورازین درخواست کنید. کافی است شماره سفارش یا بچ را اعلام کنید تا نسخه تأییدشده آزمایشگاهی برایتان ارسال شود. این گزارش، سند همراه خرید شماست.

جمع‌بندی

همه اعداد روی برچسب به یک اندازه در تصمیم خرید اثر ندارند. برای کاربر ایرانی، چهارگانه ویسکوزیته (D445)، NOACK (D5800)، Flash (D92) و TBN (D2896/D4739) بیشترین سرنخ را درباره دوام، مصرف روغن، و سلامت موتور می‌دهند. در بخش صنعتی نیز انتخاب دقیق ISO 3448 و کنترل تمیزی روغن، عامل کلیدی در کاهش استهلاک است. با خواندن هوشمند گزارش QC و درنظرگرفتن اقلیم، سبک رانندگی و الزامات تجهیز، می‌توانید انتخابی مقرون‌به‌صرفه و مطمئن داشته باشید. موتورازین با ارائه گزارش QC شفاف، این مسیر را برایتان کوتاه می‌کند.

پرسش‌های متداول

چرا نتایج آزمون‌ها بین بچ‌ها متفاوت است؟

در تولید صنعتی، تغییرات جزئی در ترکیب پایه یا افزودنی‌ها در محدوده مشخصات فنی مجاز است. علاوه‌بر این، هر آزمون ASTM دامنه عدم قطعیت دارد و حتی دو آزمایشگاه معتبر ممکن است اختلاف‌های کوچکی نشان دهند. معیار اصلی، انطباق با مشخصات اعلامی سازنده و ثبات کیفی است. اگر عددی خارج از محدوده باشد، از تامین‌کننده بخواهید گزارش QC و توضیح رسمی ارائه کند.

تلورانس/تحمل خطا در تست‌ها چقدر است؟

هر روش ASTM «تکرارپذیری» و «بازتولیدپذیری» خاص خود را دارد. مثلا ممکن است اختلاف 0.1 تا چند واحد (بسته به آزمون) طبیعی باشد. به‌جای تمرکز روی اختلاف‌های ریز، به بازه قابل‌قبول در برگه مشخصات محصول توجه کنید. مقایسه را فقط بین نتایج هم‌روش و شرایط یکسان انجام دهید تا قضاوت دقیق‌تری داشته باشید.

چطور از اصالت گزارش QC مطمئن شویم؟

گزارش معتبر باید شامل شماره بچ، تاریخ، نام آزمون‌ها با روش استاندارد (مثلا ASTM D5800)، مهر/امضای آزمایشگاه یا تایید دیجیتال و انطباق با مشخصات محصول باشد. از موتورازین بخواهید گزارش را مستقیم و قابل رهگیری ارسال کند. تطبیق شماره بچ روی ظرف با گزارش، ساده‌ترین گام برای احراز اصالت است.

اگر NOACK یا TBN با انتظارم هم‌خوان نبود چه کنم؟

ابتدا بررسی کنید عدد در محدوده اعلامی سازنده قرار دارد یا نه. سپس شرایط کارکرد (دمای محیط، سبک رانندگی، سرویس‌های قبلی) را بسنجید. اگر خارج از محدوده بود یا نگرانی باقی ماند، با موتورازین ارتباط بگیرید و گزارش QC و تحلیل تکمیلی بخواهید. گاهی انتخاب گرید/فرمولاسیون متفاوت، راه‌حل کم‌هزینه و موثرتری است.

آیا ISO 3448 همان SAE است؟

خیر. ISO 3448 سامانه رده‌بندی ویسکوزیته برای روانکارهای صنعتی (ISO VG) بر پایه ویسکوزیته در 40°C است. SAE عمدتاً برای روغن موتور خودرو و چنددرجه‌ای‌ها (مانند 5W-30) به‌کار می‌رود و رفتار سرد/گرم را نشان می‌دهد. برای تجهیزات صنعتی، به ISO VG رجوع کنید؛ برای موتور خودرو، به SAE و الزامات OEM.