استاندارد ISO و ASTM در صنعت روانکار؛ راهنمای تست روغن موتورازین

استاندارد ISO روغن و استانداردهای ASTM روانکار زبان مشترک کیفیت در صنعت روانکار ایران هستند. اگر دنبال شیوه‌ای مطمئن برای انتخاب یا پایش روغن هستید، تکیه بر تست روغن موتور مطابق استانداردهای جهانی تنها راه کاهش ریسک خرابی، توقف خط تولید و هزینه‌های تعمیر است. در این راهنما، با مهم‌ترین آزمون‌ها مثل ASTM D2896 و ISO 3448 آشنا می‌شوید، شاخص‌های کلیدی مانند TBN، NOACK و Flash Point را به‌صورت کاربردی می‌شناسید و در نهایت فرآیند کنترل کیفیت موتورازین را گام‌به‌گام می‌بینید.

چرا استاندارد ISO و ASTM در کیفیت روغن مهم است؟

در بازار متنوع روانکارها، نام‌ها، ادعاها و قیمت‌ها فراوان‌اند؛ اما آنچه قابلیت مقایسه واقعی ایجاد می‌کند، استاندارد است. استانداردهای ISO و ASTM با تعریف روش‌های آزمایش یکسان، امکان قضاوت عادلانه درباره کیفیت روغن را فراهم می‌کنند. وقتی ویسکوزیته، پایداری حرارتی، یا سطح قلیاییت یک روغن با همان دستورالعمل و همان تجهیزات اندازه‌گیری می‌شود، نتایج قابل اتکا هستند و تصمیم خرید، سرویس و نگهداشت منطقی‌تر خواهد بود.

برای مصرف‌کننده ایرانی، این اهمیت دوچندان است: شرایط آب‌وهوایی متنوع، سوخت با کیفیت‌های مختلف و الگوهای رانندگی شهری-بین‌شهری می‌تواند به روغن فشار بیاورد. استانداردسازی کمک می‌کند تا روغنی انتخاب شود که از نظر ویسکوزیته، افزودنی‌ها و پایداری تبخیری با واقعیت کاربری در ایران همخوان باشد. از سوی دیگر، در صنعت، تطابق با استانداردها به معنی افزایش عمر تجهیزات، کاهش توقفات و حفظ گارانتی سازنده است. به‌زبان ساده: استانداردها، ریسک را قابل مدیریت می‌کنند.

معرفی تست‌های ASTM D2896 و ISO 3448

ASTM D2896 چیست؟

ASTM D2896 روش مرجع اندازه‌گیری عدد بازی کل یا TBN است؛ یعنی توانایی روغن در خنثی‌سازی اسیدها. در این آزمون، با تیتراسیون پتانسیومتری و اسید پرکلریک، مقدار میلی‌گرم KOH به ازای هر گرم روغن سنجیده می‌شود. TBN بالا در روغن موتور دیزلی به معنای مقاومت بهتر در برابر گوگرد و آلودگی‌های سوخت است؛ درحالی‌که در موتورهای بنزینی، مقدار متعادل و پایدار مهم‌تر است. کاهش پیوسته TBN در آنالیز دوره‌ای روغن نشانه نزدیک‌شدن به انتهای عمر سرویس است.

ISO 3448 چیست؟

ISO 3448 طبقه‌بندی ویسکوزیته صنعتی (ISO VG) را تعریف می‌کند که بر پایه ویسکوزیته کینماتیک در 40 درجه سلسیوس است. برای مثال، ISO VG 32، 46 یا 68 در روغن‌های هیدرولیک به‌کار می‌روند. این استاندارد زبان مشترکی ایجاد می‌کند تا خریدار و تامین‌کننده بدانند روغن از نظر ضخامت لایه و رفتار جریان در محدوده دمای کاری چگونه عمل می‌کند. هماهنگی ISO 3448 با آزمون ویسکوزیته ASTM D445 (اندازه‌گیری در 40 و 100 درجه) تصویر کامل‌تری از پایداری روغن در دمای سرد و گرم می‌دهد.

شاخص‌های کلیدی عملکرد: TBN، NOACK، Flash Point

TBN (ASTM D2896)

TBN نشان می‌دهد روغن تا چه حد قادر به خنثی‌سازی اسیدهای تولیدی است. برای موتورهای دیزلی سنگین، TBN اولیه بالاتر (مثلا 10–14 mgKOH/g) رایج است؛ در موتورهای بنزینی معمولاً کمتر است. افت TBN در سرویس نشانه مصرف افزودنی‌های پاک‌کننده-بازدارنده است و باید با روند اکسیداسیون و ویسکوزیته کنار هم تفسیر شود.

NOACK (ASTM D5800)

آزمون تبخیرپذیری NOACK درصد افت وزنی روغن را در دمای بالا (معمولاً 250 درجه) نشان می‌دهد. عدد پایین‌تر به معنای مصرف کمتر روغن، دود کمتر و رسوب کم‌تر در پیستون‌هاست. برای روغن‌های مدرن خودرو، NOACK اغلب زیر 13% مطلوب تلقی می‌شود؛ هرچند الزامات سازنده موتور و گرید پایه-افزودنی تعیین‌کننده نهایی است.

Flash Point (ASTM D92/D93)

نقطه اشتعال، دمایی‌ست که بخارات روغن در تماس با شعله لحظه‌ای آتش می‌گیرند. عدد بالاتر نشانه پایداری حرارتی بهتر و آلودگی سوختی کمتر است. روش D92 (کاپ باز) و D93 (کاپ بسته) هر دو رایج‌اند؛ نتایج نباید بین روش‌ها مستقیماً مقایسه شوند. توجه: نقطه اشتعال بسیار پایین‌تر از انتظار می‌تواند نشان‌دهنده رقیق‌شدن روغن با سوخت باشد.

• مقایسه سریع: ویژگی: TBN | استاندارد آزمون: ASTM D2896 | تفسیر: ظرفیت خنثی‌سازی اسید | محدوده معمول: 6–14 بسته به کاربرد
• مقایسه سریع: NOACK | ASTM D5800 | فراریت در دمای بالا | هرچه کمتر، بهتر؛ اغلب زیر 13% برای روغن‌های خودرویی
• مقایسه سریع: Flash Point | ASTM D92/D93 | ایمنی و آلودگی سوختی | هرچه بالاتر، بهتر؛ بسته به گرید

توجه: مقادیر مرجع به نوع موتور، سوخت، گرید SAE/ISO و توصیه سازنده وابسته است؛ همیشه با داده‌های OEM تطبیق دهید.

دیگر آزمون‌های رایج که نتیجه را کامل می‌کنند

هیچ شاخصی به‌تنهایی تصویر کامل از سلامت یا کیفیت روغن نمی‌دهد. ترکیب آزمون‌ها، تحلیل معنادار ایجاد می‌کند:

• ویسکوزیته کینماتیک (ASTM D445): اندازه‌گیری در 40 و 100 درجه. افزایش، نشانه اکسیداسیون/آلودگی دوده؛ کاهش، نشانه برش پلیمر یا رقیق‌شدن با سوخت.
• شاخص ویسکوزیته (ASTM D2270): سنجه پایداری تغییر ویسکوزیته با دما؛ عدد بالاتر به معنای رفتار یکنواخت‌تر در سرد و گرم.
• نقطه ریزش (ASTM D97) و پمپاژ‌پذیری سرد (ASTM D4684/D5293): برای استارت سرد در مناطق سردسیر ایران بسیار مهم.
• پایداری اکسیداسیون (مانند ASTM D943 یا روش‌های تسریع FTIR): روند پیرشدن روغن در تماس با اکسیژن.
• ICP فلزات (ASTM D5185): شناسایی فرسایش قطعات (Fe, Cu, Al) و وضعیت افزودنی‌ها (Zn, P, Ca, Mg).
• محتوای آب (ASTM D6304 کارل‌فیشر): حیاتی در سیستم‌های هیدرولیک و گیربکس‌های صنعتی.

برای تصمیم‌گیری عملی، نتایج را در کنار شرایط کارکرد (دما، بار، گردوغبار، سوخت) و سابقه سرویس ببینید. الگوهای روندی مهم‌تر از یک اندازه‌گیری تکی هستند.

راهنمای خواندن برگه آنالیز (COA/COC) بر اساس ISO/ASTM

برگه آنالیز روغن، نقشه راه ارزیابی کیفیت است. برای خواندن سریع و دقیق:

1. بررسی هویت: نام محصول، گرید SAE/ISO VG، شماره بچ/لات و تاریخ تولید. تطابق آن با سفارش/تجهیز.
2. روش آزمون: کنار هر عدد باید استاندارد مرتبط (مثلاً ASTM D445، D2896) درج شده باشد. بدون روش آزمون، مقایسه معتبر نیست.
3. حدود مشخصات: ستون حداقل/حداکثر یا محدوده پذیرش سازنده باید وجود داشته باشد. عدد اندازه‌گیری را نسبت به این حدود بسنجید.
4. ویسکوزیته 40/100°C و شاخص ویسکوزیته: سازگاری با گرید ادعایی را تایید کنید. تغییرات بزرگ نسبت به نسخه قبلی را جدی بگیرید.
5. TBN/TAN، NOACK، Flash Point: سه شاخص تصمیم‌ساز برای دوام، مصرف روغن و ایمنی.
6. ظاهر و رنگ، آب و ذرات: در صنعت، تمیزی (ISO 4406) اگر گزارش شده باشد، کلیدی است.

• مقایسه کاربردی (شبه‌جدول): کاربرد: موتور بنزینی شهری | مهم‌ترین‌ها: NOACK پایین، پایداری برشی (D6278)، FP مناسب | هدف: مصرف کمتر، تمیزی پیستون
• کاربرد: دیزل سنگین | مهم‌ترین‌ها: TBN بالاتر، ویسکوزیته پایدار، دوده کنترل‌شده | هدف: طول عمر سرویس، محافظت یاتاقان
• کاربرد: هیدرولیک صنعتی | مهم‌ترین‌ها: ISO VG دقیق، تمیزی ذرات، آب بسیار پایین | هدف: دقت عملگر، کاهش سایش

هرجا ابهامی بود، از تامین‌کننده COA امضاشده و قابل رهگیری بخواهید.

فرآیند کنترل کیفیت موتورازین

در موتورازین، کنترل کیفیت از انتخاب تامین‌کننده آغاز و با رهگیری پس از فروش تکمیل می‌شود. چارچوب عمل ما:

• تایید تامین‌کننده: ارزیابی مدارک فنی، تطابق با استانداردهای ISO و استفاده از آزمایشگاه‌های معتبر (اولویت با ISO/IEC 17025).
• کنترل ورودی: نمونه‌برداری از هر بچ، تطبیق COA، آزمون‌های کلیدی (D445، D2896، FP، NOACK بسته به محصول) و ثبت دیجیتال نتایج.
• کنترل فرآیند: در صورت بلِند داخلی، نمونه‌گیری مرحله‌ای، تنظیم فرمول تا رسیدن به مشخصات هدف و قفل‌گذاری دستور ساخت.
• آزادسازی بچ: صدور COA با ذکر استاندارد آزمون، نگهداری نمونه شاهد و کُد رهگیری برای هر محموله.
• پایش میدانی: نمونه‌گیری دوره‌ای از مشتریان صنعتی، تحلیل روند و ارائه توصیه سرویس برای افزایش طول عمر روغن و تجهیزات.

مشاهده گواهی‌های کنترل کیفیت موتورازین — برای دریافت COA هر محصول و کد رهگیری بچ، با پشتیبانی موتورازین تماس بگیرید.

نتیجه این چرخه، ثبات کیفیت، قابلیت مقایسه بین بچ‌ها و اطمینان خاطر مشتری است.

سوالات متداول

1-آیا TBN بالاتر همیشه بهتر است؟

خیر. TBN باید متناسب با کاربرد باشد. در موتورهای دیزلیِ پرفشار و سوخت‌های پرگوگرد، TBN اولیه بالاتر مفید است؛ اما در موتورهای بنزینی مدرن، TBN بیش‌ازحد می‌تواند با کاتالیست و الزامات سازنده سازگار نباشد. مهم‌تر از مقدار اولیه، روند افت TBN در سرویس و تناسب آن با توصیه OEM است.

2-NOACK چند درصد مناسب است؟

برای روغن‌های خودرویی مدرن، NOACK زیر حدود 13% معمولاً نشانه فراریت قابل قبول است. با این حال، فرمولاسیون، گرید پایه و الزامات استانداردهای عملکردی (مانند API/ACEA) تعیین‌کننده‌اند. برای موتورهای توربو و کار دمایی سنگین، NOACK پایین‌تر به کنترل مصرف روغن و رسوبات کمک می‌کند.

3-ISO 3448 چه تفاوتی با SAE دارد؟

ISO 3448 طبقه‌بندی ویسکوزیته روغن‌های صنعتی بر پایه ویسکوزیته در 40°C است (ISO VG 32، 46، 68 و …). SAE بیشتر برای روغن موتور و دنده خودرو به‌کار می‌رود و رفتار دمایی در سرد و گرم را با چند گرید بیان می‌کند (مثل 5W-30). انتخاب باید طبق نوع تجهیز و توصیه سازنده انجام شود.

4-کدام تست برای تشخیص رقیق‌شدن با سوخت مناسب‌تر است؟

نقطه اشتعال غیرعادی پایین می‌تواند نشانه رقیق‌شدن با سوخت باشد، اما قطعی نیست. روش‌های دقیق‌تر شامل اندازه‌گیری درصد سوخت با GC یا FTIR و نیز مقایسه افت ویسکوزیته نسبت به مقدار تازه است. تفسیر همزمان چند شاخص، نتیجه قابل اتکاتری می‌دهد.

5-هر چند وقت یکبار آنالیز روغن انجام دهیم؟

برای خودروهای سواری در شرایط عادی، پایش دوره‌ای در هر سرویس یا هر 10–15 هزار کیلومتر مفید است. در تجهیزات صنعتی و دیزلی، دوره باید بر اساس حساسیت تجهیز، ساعات کارکرد، بحرانی‌بودن فرایند و سابقه نتایج تعیین شود؛ معمولاً ماهانه تا فصلی.

جمع‌بندی

استاندارد ISO و ASTM چارچوبی می‌دهند تا کیفیت روغن را به‌صورت قابل مقایسه، قابل تکرار و قابل اعتماد بسنجیم. با شناخت آزمون‌هایی مانند ASTM D2896 و ISO 3448 و تمرکز بر شاخص‌هایی چون TBN، NOACK و Flash Point، می‌توان عمر تجهیز را افزایش داد و هزینه‌های ناگهانی را کاهش داد. موتورازین با فرآیند کنترل کیفیت چندمرحله‌ای و ارائه COA رهگیری‌پذیر، انتخاب و نگهداشت روغن را برای مصرف‌کننده ایرانی ساده و مطمئن می‌کند. قدم بعدی شما: مشخصات و گواهی‌های کنترل کیفیت محصول موردنیازتان را بررسی کنید و برنامه پایش دوره‌ای بچینید.