روغن موتور کم‌خاکستر برای خودروهای یورو۵ و یورو۶ شهری؛ چه زمانی اجبار است؟

اگر خودروی شما استاندارد آلایندگی یورو۵ یا یورو۶ دارد و بیشتر در ترافیک شهری رفت‌وآمد می‌کند، شنیدن واژه «روغن کم‌خاکستر» یا «Low-SAPS» دور از ذهن نیست. پرسش کلیدی اینجاست: روغن موتور کم‌خاکستر برای یورو۵ و یورو۶ شهری دقیقاً چه زمانی الزام فنی (و گاهی شبه‌الزام قانونی) است؟ این مقاله با رویکرد کاربردی و میدانی، پاسخ این سؤال را برای خودروهای بنزینی و دیزلی مجهز به DPF/GPF و کاتالیست سه‌راهه ارائه می‌کند.

در استانداردهای یورو۵ و یورو۶، تمرکز اصلی بر کاهش ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن است. برای این هدف، سازندگان از فیلتر ذرات (DPF در دیزل و GPF در برخی بنزینی‌های تزریق مستقیم)، کاتالیست اکسیداسیون (DOC)، سه‌راهه (TWC) و سیستم‌های کاهش کاتالیستی انتخابی (SCR) استفاده می‌کنند. این قطعات به ترکیبات فلزی و فسفردار موجود در خاکستر سولفاته روغن بسیار حساس‌اند. خاکستر نه می‌سوزد و نه در احیای DPF از بین می‌رود؛ بنابراین به‌تدریج فیلتر را پر می‌کند.

نتیجه انباشت خاکستر، افزایش افت فشار اگزوز، کاهش توان موتور، بالا رفتن مصرف سوخت و افزایش دفعات احیای اجباری DPF است. در کارکرد شهری ایران (استارت‌های مکرر، سربالایی‌های کوتاه، توقف‌های طولانی) این مشکل تشدید می‌شود. به همین دلیل، خودروسازان برای موتورهای یورو۵/یورو۶ استفاده از روغن کم‌خاکستر (Low-SAPS) با استانداردهای «C» در ACEA را تجویز می‌کنند.

در ادامه، تعریف Low-SAPS، اثر خاکستر بر DPF/GPF، سناریوهای واقعی شهری، زمان‌های «الزام» و «انتخاب»، خطاهای رایج و یک چک‌لیست سریع تشخیص نیاز به Low-SAPS را می‌خوانید. همچنین یک جدول فنی برای انتخاب دقیق‌تر آورده‌ایم. اگر به دنبال خرید مطمئن هستید، دسته روغن‌های Low-SAPS در موتورازین با مشاوره فنی در دسترس شماست.

تعریف Low-SAPS و تفاوت آن با روغن‌های معمولی

Low-SAPS به معنای روغنی است که سطوح «خاکستر سولفاته (SA)»، «فسفر (P)» و «گوگرد (S)» کنترل‌شده و پایینی دارد. این محدودیت‌ها مانع از تشکیل رسوبات غیرقابل‌احتراق در DPF/GPF و مسمومیت کاتالیست‌ها می‌شود. در مقابل، روغن‌های معمولی (گروه A/B در ACEA) برای موتورهای فاقد فیلتر ذرات طراحی شده‌اند و سطح خاکستر بالاتری دارند تا ظرفیت پاک‌کنندگی و خنثی‌سازی اسید (TBN) را در شرایط سخت فراهم کنند.

رده‌بندی‌های ACEA برای Low-SAPS

استانداردهای ACEA خانواده C (C1، C2، C3، C4، C5 و C6) را برای موتورهای مجهز به DPF/GPF تعریف کرده است. به‌صورت ساده: C2 و C3 متداول‌ترین گزینه‌ها برای بسیاری از دیزلی‌های یورو۵/یورو۶ با DPF هستند؛ C4 و C1 خاکستر بسیار پایین‌تری دارند و برای برخی موتورهای خاص (مثل بخشی از خانواده رنو) تجویز می‌شوند؛ C5 و C6 نسل جدیدتر با تمرکز بر صرفه‌جویی در سوخت، حفاظت از GPF و کنترل زنجیر تایم در موتورهای بنزینی مدرن‌اند. انتخاب دقیق به دفترچه راهنما و تاییدیه‌های سازنده (مانند VW 504.00/507.00، MB 229.51/229.52، BMW LL-04، PSA B71 2290، RN0720) وابسته است.

تفاوت کارکردی با روغن‌های A/B

روغن‌های A3/B4 یا A5/B5 معمولاً SAPS بالاتری دارند و برای موتورهای فاقد DPF مناسب‌اند. استفاده از آن‌ها در خودروهای دارای DPF می‌تواند به انباشت سریع خاکستر منجر شود. برعکس، استفاده از روغن C در موتوری که صراحتاً نیاز به A3/B4 دارد، ممکن است از نظر پایداری ویسکوزیته/حفاظت یاتاقان‌ها مطابق فلسفه طراحی سازنده نباشد. بنابراین، «مطابقت با دفترچه» اصل حاکم است.

اثر خاکستر روی مسدود شدن DPF و افزایش مصرف سوخت

DPF ذرات دوده را جمع می‌کند تا در دمای بالا بسوزاند. اما خاکستر ناشی از مواد افزودنی فلزی روغن (مانند سولفونات‌های کلسیم/منیزیم) نمی‌سوزد و در کانال‌های فیلتر ته‌نشین می‌شود. هرچه خاکستر بیشتر شود، سطح مقطع مؤثر عبور گازها کاهش می‌یابد و «افت فشار» بالا می‌رود. واحد کنترل موتور (ECU) برای جبران، احیای فعال بیشتری اجرا می‌کند که خود باعث افزایش مصرف سوخت و رقیق‌شدن روغن با سوخت می‌شود.

چرخه‌های احیای مکرر و هزینه پنهان

در کارکرد شهری، میانگین سرعت پایین است و فرصت احیای «منفعل» (Passive Regeneration) کم. نتیجه، احیای «فعال» مکرر و سوزاندن سوخت اضافه است. در برخی شرایط، مصرف سوخت می‌تواند به‌طور محسوسی افزایش یابد و دمای اگزوز نیز بالاتر برود. علاوه بر این، رقیق‌شدن روغن با سوخت در دوره‌های کوتاه‌مدت تعویض روغن اثر منفی می‌گذارد. نهایتاً، اگر افت فشار از حد بگذرد، چراغ چک یا اخطار DPF روشن و وارد حالت اضطراری می‌شوید؛ تمیزکاری یا تعویض DPF در بازار ایران هزینه سنگینی دارد.

سناریوهای شهری با ترافیک سنگین و استارت‌های مکرر

تهران، کرج، اصفهان، مشهد و شیراز مثال‌های شناخته‌شده‌ای از ترافیک متراکم، توقف‌های طولانی و سیکل‌های کوتاه هستند. تاکسی‌های دیزلی/ون‌های شهری، خودروهای خدماتی، و حتی کراس‌اوورهای بنزینی توربوشارژ GDI در این محیط با احیای مکرر DPF/GPF روبه‌رو می‌شوند. مسیرهای کوتاه و رانندگی آرامِ مداوم، دمای اگزوز را به حد لازم برای احیای کامل نمی‌رساند. اینجاست که انتخاب «روغن Low-SAPS برای DPF» از یک توصیه ساده به یک ضرورت عملی تبدیل می‌شود.

نشانه‌های میدانی که نباید نادیده بگیرید

• بوی سوخت خام یا افزایش ناگهانی مصرف سوخت پس از چند هفته ترافیک سنگین.
• روشن‌شدن گاه‌وبی‌گاه چراغ اخطار DPF و کاهش کشش خودرو در سربالایی‌ها.
• افزایش سطح روغن روی گیج (به دلیل رقیق‌شدن با سوخت پس از احیای فعال‌های متعدد).
• صدای فن خنک‌کننده پس از خاموش‌کردن خودرو (علامت ادامه فرایند احیا).

چه زمانی واقعاً مجبوریم از روغن کم‌خاکستر استفاده کنیم و چه زمانی آزادی انتخاب داریم؟

اجبار «قانونی» در ایران به‌صورت صریح درباره نوع روغن کمتر دیده می‌شود، اما اجبار «فنی و ضمانتی» توسط سازنده کاملاً وجود دارد. اگر دفترچه خودرو ACEA Cx یا تاییدیه‌های Low-SAPS مانند VW 504.00/507.00، MB 229.51/229.52، BMW LL-04، PSA B71 2290، RN0720 را خواسته است، عملاً استفاده از روغن کم‌خاکستر الزامی است؛ در غیر این صورت، ریسک آسیب DPF/GPF و ابطال گارانتی محتمل است.

موارد الزام فنی

• وجود DPF یا GPF (دیزلی‌ها تقریباً همیشه، برخی بنزینی‌های مدرن GDI).
• عبارت‌های صریح ACEA C1/C2/C3/C4/C5/C6 در دفترچه یا برچسب محفظه موتور.
• رانندگی غالب شهری با چرخه‌های کوتاه و دمای اگزوز پایین.
• وجود سیستم‌های پیشرفته آلایندگی مانند SCR و کاتالیست‌های حساس به فسفر.

مواردی که آزادی انتخاب بیشتری دارید

• موتورهای قدیمی بدون DPF/GPF که صراحتاً ACEA A3/B4 یا A5/B5 خواسته‌اند.
• کاربری غیرشهری با رانندگی بین‌شهری طولانی که احیای منفعل را تضمین می‌کند.
• خودروهای داخلی بنزینیِ فاقد فیلتر ذرات که دفترچه آن‌ها Low-SAPS الزام نکرده است.

بااین‌حال، حتی در سناریوهای دوم، اگر تردد شما عمدتاً شهری است یا سیستم پس‌پالایش ظریفی دارید، استفاده از روغن کم‌خاکسترِ مطابق تاییدیه سازنده انتخابی هوشمندانه برای کاهش ریسک‌های آینده است.

اهمیت تصمیم درست + جدول فنی مقایسه سامانه‌ها و نوع روغن پیشنهادی

انتخاب اشتباه روغن در خودروهای مجهز به DPF/GPF نه‌تنها مصرف سوخت را بالا می‌برد، بلکه می‌تواند هزینه‌های چند ده میلیونی برای تمیزکاری/تعویض فیلتر ذرات ایجاد کند. در ناوگان‌های شهری (تاکسی، ون، پیک) این هزینه‌ها به‌سرعت جمع می‌شود. جدول زیر سه وضعیت متداول را از نظر حساسیت به خاکستر و نوع روغن پیشنهادی مقایسه می‌کند. قبل از هر تصمیم، دفترچه خودرو و تاییدیه‌های OEM را مبنا قرار دهید.

چک‌لیست سریع: آیا خودروی شما به روغن کم‌خاکستر نیاز دارد؟

1. دفترچه راهنما: آیا صراحتاً ACEA C1/C2/C3/C4/C5/C6 یا تاییدیه‌های Low-SAPS ذکر شده است؟ اگر بله، Low-SAPS الزامی است.
2. برچسب محفظه موتور/درِ سوخت: معمولاً نوع روغن توصیه‌شده درج می‌شود. به واژه‌های «DPF/GPF compatible» یا تاییدیه‌های OEM دقت کنید.
3. وجود DPF/GPF: چراغ اخطار DPF در پشت‌آمپر، یا وجود قوطی/فیلتر روی خط اگزوز پس از توربو.
4. کارکرد شهری غالب: استارت‌های زیاد، مسیرهای کوتاه، ترافیک سنگین. اگر بله، Low-SAPS مزیت حیاتی دارد.
5. سوابق اخطار: روشن‌شدن دوره‌ای چراغ DPF، افت توان، افزایش مصرف سوخت، یا افزایش سطح روغن به‌خاطر رقیق‌شدن.
6. نوع موتور: دیزل یورو۵/یورو۶ تقریباً همیشه؛ بنزینی GDI/توربو با GPF در بسیاری موارد.

خطاهای رایج سرویس‌کاران در خودروهای یورو۵ و یورو۶

• استفاده از روغن A3/B4 پُر-SAPS در خودروی دارای DPF: منجر به انباشت خاکستر و احیای مکرر.
• بی‌توجهی به تاییدیه‌های OEM (مثلاً VW 504.00/507.00) و بسنده‌کردن به «گران‌روی درست»: ویسکوزیته کافی نیست.
• ریختن 20W-50 روی موتورهای توربو/مدرن: افزایش اصطکاک سرد و احتمال آسیب توربو.
• ادغام روغن‌ها بدون توجه به سازگاری SAPS: مخلوط‌کردن C3 با A3/B4 مزیت Low-SAPS را از بین می‌برد.
• طولانی‌کردن بیش‌ازحد دوره تعویض در کارکرد شهری: رقیق‌شدن با سوخت و افت کارایی افزودنی‌ها.
• بی‌توجهی به فیلتر روغن با کیفیت OEM: بای‌پس زودهنگام یعنی عبور ذرات و تسریع کثیفی DPF.
• استفاده نادرست از شست‌وشوی موتور (Engine Flush): در خودروهای پر از احیای فعال، می‌تواند رقیق‌سازی و رهاسازی رسوبات را تشدید کند.

نکات کلیدی و توصیه‌های عملی برای مالکین شهری

• کلیدواژه انتخاب: «روغن کم‌خاکستر برای یورو۵» یا «روغن Low-SAPS برای DPF» مطابق دفترچه و تاییدیه سازنده.
• اگر اکثراً شهری رانندگی می‌کنید، بازه تعویض را کوتاه‌تر از حالت نرمال در نظر بگیرید (مطابق دفترچه؛ معمولاً 20–30٪ کمتر).
• گاهی یک مسیر بین‌شهری 20–30 دقیقه‌ای با دور موتور بالاتر، به احیای بهتر DPF کمک می‌کند.
• از سوخت استاندارد استفاده کنید؛ گوگرد بالاتر، فشار بیشتری به کاتالیست‌ها وارد می‌کند.
• پس از هر سرویس، شمارنده‌های سرویس/DPF را با دستگاه مناسب ریست کنید (در صورت پیش‌بینی سازنده).
• فیلتر هوا و فیلتر سوخت تمیز یعنی دوده کمتر؛ دوده کمتر یعنی فرصت بهتر برای احیای مؤثر.

پرسش‌های متداول

اگر به‌جای Low-SAPS از روغن معمولی استفاده کنم چه اتفاقی می‌افتد؟

در خودروهای دارای DPF/GPF، خاکستر ناشی از روغن معمولی می‌تواند فیلتر را سریع‌تر پُر کند. نتیجه: افزایش دفعات احیای فعال، مصرف سوخت بالاتر، رقیق‌شدن روغن و در نهایت روشن‌شدن چراغ اخطار DPF. در بلندمدت ممکن است نیاز به تمیزکاری یا تعویض DPF پیدا کنید که هزینه قابل‌توجهی دارد. اگر دفترچه Low-SAPS خواسته، از آن عدول نکنید.

آیا Low-SAPS برای همه خودروها بهتر است؟

نه لزوماً. Low-SAPS برای موتورهای مجهز به DPF/GPF و کاتالیست‌های حساس طراحی شده است. در موتورهایی که سازنده ACEA A3/B4 یا A5/B5 را مشخص کرده، استفاده از روغن C ممکن است با فلسفه طراحی و نیاز HTHS/پاک‌کنندگی سازگار نباشد. همیشه تاییدیه‌های سازنده (OEM Approvals) را ملاک قرار دهید.

در ترافیک سنگین ایران، فاصله تعویض روغن چه تغییری می‌کند؟

کارکرد شهری شدید (Stop-and-Go) به‌عنوان «شرایط سخت» شناخته می‌شود. بسیاری از سازندگان توصیه می‌کنند بازه تعویض روغن در این حالت کوتاه‌تر باشد؛ به‌طور معمول می‌توانید 20 تا 30 درصد از بازه نرمال دفترچه بکاهید. اگر اخطارهای DPF زیاد دیده می‌شود یا سطح روغن تغییر غیرعادی دارد، پایش زودتر منطقی است.

چطور بفهمم خودروی من DPF یا GPF دارد؟

به دفترچه راهنما و برچسب‌های محفظه موتور رجوع کنید. وجود چراغ اخطار DPF در پشت‌آمپر یک نشانه است. همچنین برخی ابزارهای ساده OBD-II می‌توانند «افت فشار DPF» یا پارامترهای مرتبط را نشان دهند. در مسیر اگزوز، وجود یک محفظه شبیه کاتالیست اما حجیم‌تر پس از توربو، معمولاً DPF است. برای قطعیت، از نمایندگی یا VIN Decoder کمک بگیرید.

تاثیر کیفیت سوخت (گوگرد) بر انتخاب روغن چیست؟

گوگرد بالاتر می‌تواند نرخ تشکیل سولفات‌ها و فشار حرارتی بر کاتالیست‌ها را افزایش دهد. در چنین شرایطی، پایبندی به Low-SAPS و تعویض به‌موقع روغن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اما انتخاب روغن جایگزینِ کیفیت سوخت نیست؛ نگهداری صحیح و احیای به‌موقع DPF را جدی بگیرید.

جمع‌بندی و دعوت به اقدام: موتورازین کنار شماست

برای خودروهای یورو۵ و یورو۶ شهری، به‌ویژه با DPF/GPF، روغن کم‌خاکستر از یک «گزینه خوب» به یک «نیاز فنی» تبدیل می‌شود. Low-SAPS با کاهش خاکستر سولفاته، از گرفتگی فیلتر ذرات و مسمومیت کاتالیست‌ها جلوگیری کرده و دفعات احیای فعال و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. قانون نانوشته ساده است: به دفترچه و تاییدیه‌های OEM پایبند باشید و در کاربری شهری، بازه سرویس را با نگاه محافظه‌کارانه مدیریت کنید.

موتورازین مرجع تخصصی تامین و فروش روغن‌های Low-SAPS مطابق ACEA C و تاییدیه‌های سازندگان است. برای انتخاب دقیق روغن کم‌خاکستر برای یورو۵ یا روغن مناسب برای خودرو یورو۶ شهری، با مشاوره فنی موتورازین تماس بگیرید یا از دسته روغن Low-SAPS برای DPF بازدید کنید. اگر به دنبال محصولات اقتصادیِ سازگار با DPF هستید، سری اکولایف Low-SAPS را ببینید. پوشش تامین موتورازین در سراسر ایران، به‌ویژه ناوگان شهری، فعال است.