مقدمه: نقش TBN در خنثی‌سازی اسیدها
برای جلوگیری از خوردگی و رسوب در موتورهای دریایی، هم‌خوانی «TBN» روغن با گوگرد سوخت حیاتی است. اگر در جست‌وجوی روغن موتور کشتی هستید و میان «TBN بالا» و «روغن دریایی VLSFO» مردد مانده‌اید، بدانید TBN (عدد بازی کل) نشان می‌دهد روغن تا چه اندازه می‌تواند اسیدهای حاصل از احتراق سوخت‌های گوگرددار را خنثی کند. TBN بر حسب mgKOH/g سنجیده می‌شود؛ هرچه بالاتر، ظرفیت خنثی‌سازی بیشتر.
در موتورهای کشتی، اسید سولفوریک از اکسیدهای گوگرد شکل می‌گیرد. اگر TBN پایین‌تر از نیاز سوخت باشد، خوردگی (به‌ویژه خوردگی سرد در سطوح سیلندر) و افزایش آهن در آنالیز روغن یا اسکرِیپ‌داون رخ می‌دهد. برعکس، اگر TBN بیش از اندازه باشد و سوخت کم‌گوگرد مصرف شود، رسوب سولفات کلسیم، لاک و دوده فشرده در نواحی رینگ-پیستون شکل می‌گیرد. پس هدف، «تطبیق TBN با گوگرد سوخت» و «پایش روند TBN» در طول بهره‌برداری است.
- کلیدواژه‌ها و نکات کلیدی: تطبیق TBN با سوخت، جلوگیری از خوردگی و رسوب، پایش مستمر، انتخاب متناسب با نوع موتور (دو‌زمانه/چهارزمانه).
- چالش اصلی: تغییرات کیفیت و گوگرد سوخت (VLSFO/ULSFO/HSFO) و اثر مستقیم بر TBN هدف.
- راه‌حل: انتخاب روغن بر پایه راهنمای سازنده، شرایط عملیاتی در مسیرهای ایران (خلیج‌فارس/دریای عمان)، و آنالیز منظم.
سوخت کم‌گوگرد (VLSFO) و اثر آن بر TBN هدف
با اجرای مقررات IMO 2020، بسیاری از شناورها از HSFO به VLSFO (≤0.5% S) یا ULSFO/MGO (≤0.1% S) مهاجرت کرده‌اند. در این تغییر، به‌کارگیری روغن با TBN متناسب ضروری است. برای دو‌زمانه‌ها که روغن سیلندر مصرفی است، TBN بالا در کنار سوخت کم‌گوگرد می‌تواند منجر به رسوبات سولفاته شود. برای چهار‌زمانه‌های تِرنک‌پیستون، TBN بیش‌از‌نیاز، اَش و دوده پایدار را افزایش می‌دهد.
- VLSFO (≤0.5% S): در بسیاری از کاربردهای دو‌زمانه، TBN حدود 40 توصیه رایج بازار است؛ در چهار‌زمانه‌ها اغلب TBN حوالی 30–40 متناسب‌تر است.
- ULSFO/MGO (≤0.1% S): TBN پایین‌تر (مثلاً 12–25) برای کاهش رسوب مفید است؛ البته باید مطابق OEM و آنالیز روندی تصمیم‌گیری شود.
- HSFO (>1% S): برای دو‌زمانه‌ها TBN بالاتر (نظیر 70) معمول بوده است؛ در چهار‌زمانه‌ها نیز TBN بالاتر از 40 بسته به بار و سوخت.
نکته مهم: VLSFOها از نظر پایداری و آروماتیک‌ها ممکن است متنوع باشند؛ بنابراین حتی با TBN مناسب، پایش دوده، لاک و گرایش به رسوب اهمیت دارد. در سفرهای متداول ایران–خلیج‌فارس با توقف‌های بندری، تغییر بار و دمای ورودی هوا می‌تواند شرایط احتراق را دگرگون کند؛ پایش تطبیقی به‌ویژه در فصل گرما توصیه می‌شود.
SAE 40/50 برای دو زمانه/چهارزمانه
در کنار TBN، گرید گرانروی SAE باید با نوع موتور و شرایط کاری هماهنگ باشد. در دو‌زمانه‌های دریایی بزرگ (Crosshead)، «روغن سیلندر» اغلب با گرانروی SAE 50 عرضه می‌شود تا فیلم قوی روی جداره سیلندر تشکیل دهد و خوراک‌دهی (Feed Rate) کنترل‌شده داشته باشد. در مقابل، چهار‌زمانه‌های تِرنک‌پیستون از روغن‌های گردش‌کننده با SAE 30 یا SAE 40 بهره می‌برند؛ SAE 40 در دماهای محیطی بالاتر یا بارهای پیوسته در مسیرهای جنوب کشور انتخاب رایج‌تری است.
- دو‌زمانه‌ها: تمرکز بر انتخاب TBN متناسب با گوگرد سوخت و تنظیم نرخ خوراک روغن سیلندر؛ گرانروی معمول SAE 50.
- چهار‌زمانه‌ها: توجه به پاک‌کنندگی/پخش‌کنندگی و کنترل دوده؛ SAE 40 (یا 30 در سرما) با TBN همخوان با سوخت.
- تغییرات فصلی ایران: در گرمای خلیج‌فارس، حفظ فشار روغن و ویسکوزیته عملیاتی اهمیت دارد؛ بنابراین SAE 40 برای 4T و SAE 50 برای 2T گزینۀ قابل اتکایی است.
همواره راهنمای سازنده (OEM) را در اولویت بگذارید؛ برخی سازندگان برای چهار‌زمانه‌ها در کارکرد با VLSFO، روغن‌های با خاکستر سولفاته پایین‌تر را توصیه می‌کنند تا تشکیل رسوب در سوپاپ‌ها کاهش یابد.
جدول انتخاب بر اساس سوخت/ساعت کارکرد
| نوع سوخت | نوع موتور | TBN پیشنهادی (mgKOH/g) | بازه ساعتی / نکته کلیدی |
| HSFO (>1% S) | 2T (روغن سیلندر) | حدود 70 | پایش آهن اسکرِیپ‌داون؛ در بارهای سنگین، رسوب را کنترل کنید. |
| VLSFO (≤0.5% S) | 2T | حدود 40 | تنظیم Feed Rate برای حداقل‌سازی رسوب سولفاته؛ بررسی لبه رینگ‌ها. |
| ULSFO / MGO (≤0.1% S) | 2T | 15–25 | جلوگیری از اَش اضافه؛ ارزیابی اسکرِیپ‌داون برای پیشگیری از پولیش سیلندر. |
| HSFO / VLSFO | 4T (ترنک‌پیستون) | 30–40 (گاهی بالاتر برای HSFO) | تعویض بر مبنای روند TBN، ویسکوزیته و آلودگی سوختی. |
| ULSFO / MGO | 4T | 12–25/30 (طبق OEM) | مراقبت از اکسیداسیون و لاک؛ نمونه‌گیری هر 250–500 ساعت. |
پایش TBN و نمونه‌گیری: از خطا تا اقدام اصلاحی
برنامه پایش وضعیت روغن (OCM) ستون فقرات مدیریت روانکاری دریایی است. برای دو‌زمانه‌ها، نمونه‌گیری از اسکرِیپ‌داون سیلندر و ردیابی آهن، نمک‌ها و pH به تشخیص خوردگی سرد کمک می‌کند. برای چهار‌زمانه‌ها، نمونه‌گیری از روغن در گردش و ترند TBN، ویسکوزیته، اکسیداسیون، نیتراسیون و فلزات سایشی، تصمیم تعویض را علمی می‌کند.
- بازه نمونه‌گیری پیشنهادی: 250–500 ساعت (یا ماهانه)، و حتماً پس از تغییر سوخت/مسیر/بار کاری.
- آستانه‌های کنترلی: افت TBN نسبت به مقدار نو به‌صورت روندی ارزیابی شود؛ افت ناگهانی زنگ خطر است.
- ابزارها: کیت‌های تست روی عرشه برای سنجش تقریبی TBN و آب؛ تأیید نهایی با آزمایشگاه معتبر.
- اقدامات اصلاحی: تنظیم Feed Rate (دو‌زمانه)، تعویض به TBN مناسب‌تر، یا شست‌وشوی کنترل‌شده در توقف بندری.
فراموش نکنید نمونه‌گیری صحیح (گرم، در جریان، پاکیزه) کیفیت نتیجه را تعیین می‌کند. موتورازین امکان «نمونه‌گیری رایگان اولیه» را برای شروع برنامه پایش فراهم کرده است.
چالش‌ها و نشانه‌ها: خوردگی سرد، رسوب و لاک
چالش‌ها
- خوردگی سرد (Cold Corrosion): در بارهای پایین یا دماهای دیواره پایین شدت می‌گیرد؛ TBN ناکافی و تراکم اسید مشکل را تشدید می‌کند.
- رسوب سولفات کلسیم: نتیجه TBN بالا با سوخت کم‌گوگرد؛ به‌صورت پوسته‌های سخت در نواحی رینگ/پورت بروز می‌کند.
- لاک و وارنیش: در چهار‌زمانه‌ها با VLSFO/ULSFO و چرخه‌های کوتاه بندری رایج‌تر است.
نشانه‌ها
- افزایش آهن در آنالیز، براق‌شدن جداره سیلندر، صدای غیرمعمول رینگ‌ها.
- افزایش فشار دیفرانسیل فیلتر، کاهش راندمان، افزایش دمای اگزوز.
- رنگ تیره/لاک‌مانند در قطعات و چسبندگی رینگ‌ها.
راه‌حل‌ها
- تنظیم نرخ خوراک روغن سیلندر و انتخاب TBN همخوان با گوگرد سوخت.
- انتخاب روغن با بسته افزایشی پاک‌کننده/پخش‌کننده قوی‌تر برای چهار‌زمانه‌ها.
- بهبود مدیریت دما و بار؛ افزایش تدریجی بار پس از شروع به‌کار.
- پایش روندی و اقدام پیشگیرانه پیش از رسیدن به سطح بحرانی.
پیشنهادات دریایی موتورازین
موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین روغن موتور و روانکار دریایی در سراسر ایران، مجموعه‌ای از گزینه‌های هم‌سو با سوخت‌های متداول ناوگان کشور ارائه می‌کند:
- روغن سیلندر دو‌زمانه SAE 50 با TBN متناسب: گزینه‌های ~70 برای HSFO، ~40 برای VLSFO، و 15–25 برای ULSFO/MGO.
- روغن چهارزمانه SAE 40 (و SAE 30 در صورت نیاز) با TBN 30–40 برای VLSFO/HSFO و سطوح پایین‌تر برای ULSFO بر اساس توصیه OEM.
- روغن‌های کمکی: روغن دنده دریایی، هیدرولیک و گریس‌های مقاوم به آب شور برای تجهیزات عرشه.
مزیت رقابتی ما:
- تحویل سریع در بنادر جنوبی و شمالی کشور؛ هماهنگ با برنامه پهلوگیری.
- پایش وضعيت روغن: «جدول انتخاب سریع» اختصاصی مسیر/سوخت شما + «نمونه‌گیری رایگان اولیه» برای شروع ایمن.
- مشاوره فنی: تنظیم Feed Rate، انتخاب TBN، و آموزش تیم تعمیرات بر اساس شرایط عملیاتی ایران.
برای دریافت «جدول انتخاب سریع + نمونه‌گیری رایگان اولیه»، با تیم موتورازین تماس بگیرید تا راهکار متناسب با شناور و سوخت در دسترس شما آماده شود.
پرسش‌های متداول
آیا می‌توان روغن‌های با TBN متفاوت را مخلوط کرد؟
ترجیحاً خیر، مگر به‌عنوان اقدام گذار تحت راهنمایی فنی. آمیختن روغن‌های با TBN متفاوت می‌تواند خاکستر و رفتار افزودنی‌ها را تغییر دهد و ریسک رسوب یا کاهش خنثی‌سازی را بالا ببرد. اگر ناچار هستید (به‌دلیل تغییر سوخت یا موجودی انبار)، نسبت آمیختن را مدیریت کنید، نمونه‌گیری تسریع‌شده انجام دهید و در اولین فرصت به درجۀ هدف پایدار بازگردید. همواره با توصیه سازنده و مشاور روانکار هماهنگ شوید.
فواصل تعویض روغن در موتورهای چهارزمانه چگونه تعیین می‌شود؟
به‌جای عدد ثابت، «ترند» شاخص‌ها تعیین‌کننده است: TBN، ویسکوزیته، اکسیداسیون/نیتراسیون، دوده، سوخت رقیق‌شده و فلزات سایشی. با VLSFO/ULSFO، TBN کندتر افت می‌کند اما اکسیداسیون یا لاک ممکن است محدودکننده شود. نمونه‌گیری هر 250–500 ساعت و تعریف آستانه‌های کنترلی پیشنهاد می‌شود. در صورت افت سریع TBN یا عبور از حدود OEM، تعویض یا فیلترینگ/تاپ‌آپ هدفمند را در نظر بگیرید.
پایش TBN را روی عرشه انجام دهیم یا در آزمایشگاه؟
ترکیبی از هر دو بهترین است. کیت‌های روی عرشه تصویری سریع از TBN و آب می‌دهند و برای تصمیم‌های روزمره مفیدند؛ اما برای دقت، بررسی روند و عناصر سایشی، آزمایشگاه مرجع ضروری است. رویکرد پیشنهادی: تست سریع در کشتی پس از تغییر سوخت یا رخداد غیرعادی، و ارسال دوره‌ای نمونه‌ها به آزمایشگاه برای تأیید و تحلیل عمقی.
نشتی موتور و تاپ‌آپ چه اثری بر TBN دارد؟
نشتی و مصرف روغن موجب تاپ‌آپ با روغن نو می‌شود و می‌تواند TBN را موقتاً بالا نگه دارد؛ این موضوع گاهی افت واقعی TBN را پنهان می‌کند. از این‌رو علاوه بر TBN، به روند ویسکوزیته، فلزات و دوده نیز دقت کنید. اگر تاپ‌آپ زیاد است، علت نشتی یا مصرف غیرعادی (آب‌بندی رینگ، تهویه کارتل) را رفع کنید و شاخص‌ها را بر مبنای «نسبت روغن نو افزوده‌شده» تفسیر کنید.
جمع‌بندی
کلید سلامت موتورهای دریایی، هماهنگ‌سازی هوشمندانۀ TBN روغن با گوگرد سوخت و پایش روندی است. با VLSFO/ULSFO، استفاده از TBN پایین‌تر در کنار مراقبت از رسوب و لاک، و در HSFO انتخاب TBN بالاتر برای خنثی‌سازی مؤثر، رویکردی متوازن می‌سازد. انتخاب گرانروی صحیح (SAE 50 برای 2T و SAE 40/30 برای 4T) و برنامه نمونه‌گیری منظم، ریسک خوردگی سرد، سولفاته‌شدن و کاهش راندمان را به حداقل می‌رساند. موتورازین با «جدول انتخاب سریع» اختصاصی، «نمونه‌گیری رایگان اولیه» و تأمین به‌موقع در بنادر ایران کنار شماست تا از توقف‌های پرهزینه پیشگیری شود و موتور با اطمینان و اقتصادی کار کند.
بدون نظر