محدودیت جدید گوگرد در سوخت کشتی از مه ۲۰۲۵؛ تاثیر روی روغن دریایی

محدودیت جدید گوگرد در سوخت کشتی از مه ۲۰۲۵؛ چرا برای روغن دریایی حیاتی است؟

از مه ۲۰۲۵ سخت‌گیری‌های تازه‌ای دربارهٔ گوگرد در سوخت‌های دریایی اجرایی می‌شود؛ هم در امتداد مقررات Annex VI کنوانسیون مارپل و هم در قالب نظارت‌های بندری و خطوط کشتیرانی که الزام‌های سوخت کم‌گوگرد را تشدید می‌کنند. اگرچه سقف جهانی ۰٫۵٪ و سقف مناطق کنترلی ۰٫۱٪ از قبل شناخته شده‌اند، اما شدت پایش، استانداردهای نمونه‌گیری و تنبیهات عملیاتی وارد مرحلهٔ جدیدی می‌شود. این تغییرات مستقیماً به انتخاب و مدیریت «روغن دریایی برای سوخت کم‌گوگرد» گره می‌خورد.

برای ناوگان فعال در مسیرهای واردات–صادرات و تردد به بنادر جنوبی ایران، پیامد این تغییر فقط انتخاب سوخت نیست؛ استراتژی روانکاری، پایش TBN، فواصل تعویض و حتی آموزش خدمه نیز باید بازتنظیم شود. زیرا رفتار شیمیایی محصولات سوختی جدید با گوگرد پایین، تشکیل اسید، رسوب و فرسایش را به‌گونه‌ای دیگری رقم می‌زند.

این گزارش خبری–تحلیلی با تکیه بر تجربیات میدانی و دستورالعمل‌های عملیاتی، توضیح می‌دهد گوگرد سوخت چگونه بر TBN روغن اثر می‌گذارد، کاهش گوگرد چه پیامدهایی برای انتخاب و سطح قلیائیت روغن دارد، و ناوگان ایرانی چگونه می‌تواند با پایش هوشمند، هزینه‌های تعمیراتی را کنترل کند.

کلیدواژهٔ کانونی: محدودیت گوگرد سوخت کشتی ۲۰۲۵. در ادامه، سازوکار شیمیایی، راهکارهای انتخاب روغن، جدول مقایسهٔ سوخت‌ها، چک‌لیست اقدام‌ها و پرسش‌های پرتکرار ارائه شده است.

سازوکار اثر گوگرد سوخت بر TBN، خوردگی و رسوبات

گوگرد موجود در سوخت در فرآیند احتراق به SOx تبدیل می‌شود و پس از تماس با آب، اسیدهای سولفوریک و سولفوروز ایجاد می‌کند. نقش TBN (عدد بازی کل) در روغن‌های موتور دریایی، خنثی‌سازی این اسیدها و جلوگیری از خوردگی سطوح است. وقتی بار اسیدی افزایش یابد، TBN سریع‌تر مصرف می‌شود؛ افت شدید TBN به تشکیل نمک‌های خورنده، فرسایش رینگ و شیار پیستون و افزایش TAN (عدد اسیدی کل) می‌انجامد.

موتورهای کراس‌هد دو‌زمانه (Cylinder Oil)

در موتورهای دومحورهٔ دریایی، روغن سیلندر جدا از روغن کارتل است و TBN بالاتری دارد تا اسیدهای ناشی از سوخت‌های پرگوگرد را خنثی کند. با کاهش گوگرد، به‌کارگیری روغن‌های با TBN پایین‌تر (مثلاً از محدوده‌های بالای ۷۰ به محدوده‌های میانی یا پایین‌تر) توصیه می‌شود تا از رسوب خاکستر سولفاته و براق‌شدن لاینر جلوگیری شود. عدم تطبیق TBN با سوخت کم‌گوگرد می‌تواند باعث چسبندگی رینگ و Micro-seizure شود.

موتورهای چهارزمانه (Trunk Piston Engine Oil)

در موتورهای چهارزمانه، روغن در کارتل گردش می‌کند و همزمان مسئول روانکاری و پاک‌کنندگی است. TBN در این گروه معمولاً پایین‌تر از روغن‌های سیلندر است، اما همچنان باید متناسب با سطح گوگرد سوخت انتخاب شود. کاهش بیش از حد TBN در حضور بارهای سنگین و دماهای بالا، ظرفیت بافر را کم کرده و ریسک خوردگی یاتاقان‌ها و اکسیداسیون را افزایش می‌دهد.

وقتی گوگرد کاهش می‌یابد؛ چه تغییراتی در انتخاب روغن لازم است؟

با گذار به سوخت‌های کم‌گوگرد (LSFO) و بسیار کم‌گوگرد (VLSFO)، تعادل میان قلیائیت، دترجنت‌ها و خاکستر سولفاته اهمیت مضاعف پیدا می‌کند. انتخاب روغن با TBN بیش‌ازنیاز می‌تواند به رسوب خاکستر، براق‌شدن و لاک‌شدن رینگ‌ها منجر شود؛ در مقابل، TBN کمتر از نیاز نیز توان خنثی‌سازی اسید را کاهش داده و خوردگی را تشدید می‌کند. راه‌حل، انتخاب TBN هدف‌گذاری‌شده بر اساس «پروفایل سوخت واقعی» هر کشتی و نرخ افت TBN در آن موتور است.

در عمل، توصیه می‌شود TBN اسمی روغن با آنالیز دوره‌ای تصحیح شود؛ یعنی به‌جای تکیه بر برچسب محصول، از نتایج پایش میدانی برای تنظیم گرید روغن استفاده کنید. در موتورهای دومحورهٔ بزرگ، ترکیب روغن‌های سیلندر با TBN متفاوت برای تطبیق با مسیرهایی که وارد مناطق بسیار کم‌گوگرد می‌شوند، راهکاری رایج است. در موتورهای چهارزمانه، انتخاب Trunk Piston با TBN میانه همراه با دترجنت–دیپرزانت کارآمد، تعادل خوبی بین تمیزی پیستون و محافظت در برابر اسید فراهم می‌کند.

مقایسهٔ سوخت پرگوگرد، کم‌گوگرد و بسیار کم‌گوگرد؛ پیام برای TBN و پایش

هرچه گوگرد سوخت پایین‌تر باشد، تولید اسید کمتر است؛ بنابراین به‌طور کلاسیک نیاز به TBN کمتری خواهید داشت. اما این به معنای حذف پایش نیست: به‌ویژه VLSFOها از دید ریزساختار پارافینی/آروماتیکی، پایداری متفاوتی دارند و می‌توانند ریسک لجن و ناپایداری سازگاری با برخی افزودنی‌ها را بالا ببرند. پس راهبرد صحیح، تطبیق TBN و ارتقای «پایش روغن موتور اصلی کشتی» است، نه صرفاً کاهش عدد TBN.

در جدول زیر، سه ردهٔ سوخت از نظر گوگرد، نیاز تقریبی TBN روغن، ریسک خوردگی و رویکرد پایش مقایسه شده‌اند. اعداد TBN پیشنهادی، دامنه‌های عملی متداول هستند و باید با نتایج آزمایش هر ناوگان تصحیح شوند.

پایش وضعیت روغن؛ از TBN تا نامحلول‌ها و روند افت

کاهش گوگرد، ضرورت پایش را کم نمی‌کند؛ بلکه «نوع پارامترهایی که باید نزدیک‌تر رصد شوند» را تغییر می‌دهد. برای مدیریت TBN در ناوگان دریایی ایران، توصیهٔ عملی این است: یک Baseline از TBN/TAN، ویسکوزیته در ۴۰/۱۰۰°C، نامحلول‌ها (Insolubles)، فلزات سایش (Fe, Al, Cu, Pb)، اکسیداسیون/نیتره‌شدن، آب و سوخت در روغن تعریف کنید و سپس همان شاخص‌ها را در فواصل کوتاه‌مدت برای هر موتور دنبال کنید.

اقدامات کلیدی در پایش: الف) محاسبهٔ نرخ افت TBN بر حسب ساعت کارکرد و بار، ب) همبستگی TBN با TAN برای ردیابی نقطهٔ خنثی‌سازی، پ) بررسی ریسک لجن ناشی از VLSFO از طریق نامحلول‌ها و پایداری، ت) کنترل پاکیزگی مطابق ISO ۴۴۰۶ در سامانه‌های فیلتر. به‌ویژه در کشتی‌هایی که بین آبخورهای مختلف و بارهای متغیر کار می‌کنند، فواصل نمونه‌گیری می‌تواند از ماهانه به دو‌هفته‌ای کاهش یابد تا از غافلگیری جلوگیری شود.

چالش‌های عملی ناوگان ایران و تجربهٔ میدانی بنادر جنوبی

ناوگان فعال در آب‌های جنوبی کشور معمولاً با تنوع کیفی سوخت مواجه است؛ از LSFOهای مخلوط‌شده تا VLSFOهایی با ریزساختار متفاوت. تجربه‌های میدانی نشان می‌دهد در گذار به سوخت بسیار کم‌گوگرد، برخی کشتی‌ها افت TBN بسیار کندی داشته‌اند اما به‌طور همزمان با افزایش نامحلول‌ها و تمایل به تشکیل لجن مواجه شده‌اند. علت، تفاوت در پایداری سوخت و سازگاری آن با پکیج افزودنی روغن است.

در چنین شرایطی، راهبرد مؤثر شامل: انتخاب روغن با TBN بهینه (نه صرفاً پایین)، تنظیم دبی تزریق روغن سیلندر بر اساس رنگ‌آمیزی و لاک‌خوانی لاینر، و آموزش خدمه برای تشخیص بصری ته‌نشست‌ها در کارتل است. علاوه بر این، هماهنگی با تأمین‌کننده برای دسترسی به آنالیز سریع و مشاورهٔ میدانی در پهلوگیری‌ها، سرعت واکنش را بالا می‌برد و از هزینه‌های ناشی از ساییدگی رینگ، براق‌شدن لاینر و توقف ناخواسته می‌کاهد.

نکات کلیدی و چک‌لیست اقدام برای مهندسان کشتی

• تنظیم TBN: پروفایل مسیرها و نوع سوخت را فهرست کنید و TBN روغن سیلندر/کارتل را بر اساس نرخ افت واقعی تنظیم کنید.
• افزایش بسامد آنالیز: در سه ماههٔ نخست پس از تغییر سوخت یا روغن جدید، فاصلهٔ نمونه‌گیری را ۳۰–۵۰٪ کاهش دهید.
• گفت‌وگو با تأمین‌کننده روغن: مشخصات LSFO/VLSFO مصرفی را ارائه دهید تا پیشنهاد TBN و دترجنت متناسب دریافت کنید.
• آموزش خدمه: تشخیص براق‌شدن لاینر، لاک‌زدگی رینگ، کف و لجن؛ ثبت و گزارش سیستماتیک مشاهدات.
• فیلتر و پاکیزگی: کنترل افت فشار فیلتر، کد پاکیزگی و آب آزاد/امولسیون؛ تنظیم نقاط تخلیهٔ آبگیر.
• مدیریت تزریق روغن سیلندر: از Over-lubrication پرهیز کنید؛ رنگ‌آمیزی چارت‌ها و نتایج لاک‌خوانی را ملاک قرار دهید.
• بازبینی فواصل تعویض: بر مبنای روند TBN/TAN و فلزات سایش، فواصل را پویا تنظیم کنید نه ثابت تقویمی.

تأمین و انتخاب محصول؛ از مشخصه تا زنجیرهٔ پشتیبانی

انتخاب محصول مناسب تنها به TBN محدود نیست؛ پایداری در برابر اکسیداسیون، کنترل دوده و خاکستر، و سازگاری با سوخت مصرفی اهمیت دارند. در موتورهای چهارزمانه، روغنی با دترجنت قوی، کنترل نامحلول‌ها و پایداری برشی مطلوب انتخابی کم‌ریسک برای LSFO/VLSFO است. برای موتورهای دومحوره، داشتن سبد روغن سیلندر با TBNهای متفاوت انعطاف لازم را ایجاد می‌کند تا با تغییر مسیر و الزام‌ها تطبیق سریع داشته باشید.

در صورت نیاز به مشاورهٔ محصول و زنجیرهٔ تأمین در بنادر جنوبی، امکان «پخش عمده روغن صنعتی ناوگان دریایی» و هماهنگی آنالیز میدانی، ریسک توقف را کاهش می‌دهد. همچنین برای تطبیق با سوخت‌های تازه، انتخاب صحیح روغن موتور دریایی و برنامهٔ پایش دوره‌ای باید همزمان دیده شود.

جمع‌بندی تحلیلی؛ فرصت‌ها و مخاطرات محدودیت جدید گوگرد

سخت‌تر شدن محدودیت‌های گوگرد از مه ۲۰۲۵ یک پیام روشن دارد: عصر «تنظیم یک‌باره و فراموشی» در روانکاری دریایی سر رسیده است. فرصت نخست برای مالکان ناوگان، کاهش بار اسیدی و به‌تبع آن کاهش ریسک خوردگی است؛ به شرطی که TBN روغن بیش‌ازنیاز باقی نماند تا خاکستر اضافی و رسوب ایجاد نکند. در مسیرهای ورود به مناطق بسیار کم‌گوگرد، به‌کارگیری روغن‌های با TBN پایین‌تر و تنظیم دبی تزریق سیلندر می‌تواند عمر قطعات را افزایش و مصرف روغن را کم کند.

در مقابل، مخاطرات اصلی از جنس «ناپایداری برخی VLSFOها»، تشکیل لجن و سازگاری افزایشی است. اگر پایش به‌موقع انجام نشود، حتی با گوگرد پایین می‌توان شاهد بالا رفتن نامحلول‌ها، تغییر ویسکوزیته و گرفتگی فیلتر بود. بنابراین راهبرد برنده، سرمایه‌گذاری بر پایش وضعیت روغن، کوتاه‌کردن فاصلهٔ نمونه‌گیری در دورهٔ گذار، و همگام‌سازی انتخاب TBN با واقعیت کارکرد هر موتور است.

از منظر هزینه، مدیریت علمی TBN و پایش، دو اثر مستقیم دارد: ۱) جلوگیری از خوردگی و سایش زودرس که هزینه‌های تعویض رینگ/لاینر و توقف اضطراری را کاهش می‌دهد؛ ۲) امکان افزایش ایمن فواصل تعویض در موتورهای چهارزمانه و کاهش نرخ تزریق در دو‌زمانه‌ها، که هزینهٔ مصرف روغن را پایین می‌آورد. به‌علاوه، با نگهداشت پاکیزگی سیستم بر اساس ISO ۴۴۰۶، عمر فیلترها و پمپ‌ها افزایش می‌یابد.

در نهایت، محدودیت جدید گوگرد نه‌تنها تهدید نیست، بلکه فرصتی است برای حرفه‌ای‌تر شدن مدیریت روانکاری: تدوین دستورالعمل بومی برای «مدیریت TBN در ناوگان دریایی ایران»، استفاده از آزمایش‌های هدفمند، و هم‌افزایی با تأمین‌کنندهٔ آگاه. اگر این سه محور همزمان اجرا شوند، می‌توان ضمن رعایت مقررات، هزینه‌های تعمیراتی را مهار و ضریب اطمینان عملیاتی را افزایش داد.

پرسش‌های متداول

با سوخت بسیار کم‌گوگرد (VLSFO) آیا باید TBN را حتماً کاهش داد؟

اغلب بله، اما میزان آن به نرخ واقعی افت TBN در موتور شما بستگی دارد. اگر TBN بیش‌ازنیاز باشد، ریسک خاکستر و براق‌شدن افزایش می‌یابد. توصیهٔ عملی این است که با چند نوبت نمونه‌گیری کوتاه‌دوره پس از تغییر سوخت، روند افت TBN را بسنجید و سپس گرید روغن (یا ترکیب TBN روغن سیلندر) را تنظیم کنید.

آیا گوگرد پایین به معنای حذف پایش TAN و نامحلول‌هاست؟

خیر. اگرچه بار اسیدی کمتر می‌شود، ولی برخی VLSFOها از نظر پایداری متفاوت هستند و می‌توانند نامحلول‌ها و لجن را بالا ببرند. بنابراین TAN، نامحلول‌ها و ویسکوزیته باید همچنان جزء آیتم‌های ثابت پایش باقی بمانند و در دورهٔ گذار بسامد نمونه‌گیری افزایش یابد.

برای موتورهای چهارزمانهٔ ناوگان کوچک، مهم‌ترین پارامتر کنترلی چیست؟

تعادل بین TBN کافی، دترجنت‌–دیپرزانت مؤثر و کنترل نامحلول‌ها. در عمل، رصد نرخ افت TBN و آهن، پایش ویسکوزیته در ۱۰۰°C و بررسی تمیزی پیستون/شیار رینگ در بازدیدهای دوره‌ای، تصویر دقیقی از وضعیت می‌دهد و به تنظیم فواصل تعویض کمک می‌کند.

آیا با تغییر سوخت به VLSFO باید فواصل تعویض روغن را تغییر دهیم؟

به‌صورت پیش‌فرض، در سه ماههٔ نخست گذار، فواصل تغییر نباید افزایش یابد. پس از تثبیت روند TBN/TAN و اطمینان از عدم افزایش نامحلول‌ها و فلزات سایش، می‌توان به‌تدریج فواصل را افزایش داد. رویکرد «افزایش مشروط» بر اساس دادهٔ آزمایش، ریسک را به حداقل می‌رساند.

سهم آموزش خدمه در موفقیت گذار به سوخت کم‌گوگرد چقدر است؟

بسیار زیاد. تشخیص بصری کف، لجن، لاک‌زدگی و براق‌شدن، ثبت منظم داده‌های بهره‌برداری و اجرای دستورالعمل نمونه‌گیری صحیح، کیفیت پایش را ارتقا می‌دهد. آموزش درست باعث می‌شود تصمیم‌های مربوط به تنظیم TBN و فواصل تعویض بر اساس شواهد میدانی و نه حدس اتخاذ شوند.

نقش ما در کنار ناوگان: تیم موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و توزیع روانکار، با سبد محصولات دریایی و خدمات آنالیز، آمادهٔ تدوین برنامهٔ پایش و انتخاب TBN بهینه برای مسیرهای کم‌گوگرد است. با ما تماس بگیرید تا ریسک خوردگی را کاهش و بهره‌وری را افزایش دهید.

موتورازین با شبکهٔ تأمین منعطف، امکان برنامه‌ریزی تحویل در پهلوگیری‌های کوتاه را فراهم می‌کند؛ از همسان‌سازی TBN برای مسیرهای چندگانه تا هم‌سنجی نتایج آزمایش با شرایط بار و دما. وجود تیم فنی آشنا با موتورهای دو‌زمانه و چهارزمانه، مشاورهٔ انتخاب محصول و طراحی روال نمونه‌گیری را تسهیل می‌کند. برای ناوگان‌هایی که در فاز گذار به سوخت کم‌گوگرد هستند، هم‌افزایی تأمین–آزمایش–آموزش، مزیت رقابتی ایجاد می‌کند و هزینه‌های توقف را کاهش می‌دهد.