روغن گیربکس دریایی، EP و ضدخوردگی

مقدمه: شرایط سخت محیط دریایی

در ناوگان‌های عملیاتی خلیج فارس و دریای عمان تا سواحل خزر، انتخاب «روغن گیربکس دریایی» و روانکار مناسب پمپ‌ها تفاوتِ میان توقف اضطراری و بهره‌وری پایدار است. محیط دائماً مرطوب، مه‌نمک، شوک بار ناگهانی، ورود آب و تغییرات دمایی، چالش‌های روزمره تجهیزات کمکی روی عرشه و داخل اتاق موتور هستند. هدف این راهنما، انتخاب گریس/روغن مناسب برای گیربکس‌ها و پمپ‌های دریایی با تکیه بر EP additive، مقاومت در برابر خوردگی و انتخاب صحیح گرانروی (ISO VG) است.

چالش‌ها و نیازها در ناوگان ایرانی معمولاً به شکل‌های زیر خود را نشان می‌دهد:

• خوردگی سریع قطعات فلزی در مه‌نمک و توقف‌های طولانی در بندر.
• سایش دنده‌ها در گیربکس‌های کم‌سرعت/پرحضیض و بار ضربه‌ای هنگام مانور.
• نفوذ آب و کف کردن روغن؛ افت راندمان پمپ و افزایش صدا/دما.
• عدم تطابق گرانروی با بازه دمای کارکرد جنوب/شمال کشور.

راه‌حل بنیادین: انتخاب گریس/روغن با افزودنی EP متناسب، بسته ضدخوردگی مؤثر در محیط شور، گرانروی دقیق مطابق توصیه OEM و برنامه نگهداری فصلی منظم. در ادامه، با معیارهای فنی و پیشنهادهای کاربردی موتورازین برای شرایط ایران آشنا می‌شوید.

روغن گیربکس دریایی و افزودنی EP؛ محافظت از دنده‌ها

افزودنی EP (Extreme Pressure) برای جلوگیری از جوش خوردن ریزسطح‌ها و خراش (Scuffing) در تماس دندانه‌ها طراحی شده است. در گیربکس‌های دریایی که غالباً با گشتاور بالا و سرعت پایین کار می‌کنند، فشارهای تماسی به‌صورت لحظه‌ای افزایش می‌یابد. حضور EP additive با ایجاد لایه‌های واکنشی مقاوم، از سایش شدید، فرسایش خستگی و آسیب میکروپیتینگ می‌کاهد و پایداری فیلم روغن را بهبود می‌دهد.

نکاتی برای انتخاب درست:

• ترکیب EP باید با فلزات زرد (برنز/برنج) سازگار باشد؛ در گیربکس‌های حاوی بوش‌های برنزی، از فرمولاسیون‌های سازگار با «فلزات زرد» استفاده کنید (راهنمای OEM را در اولویت قرار دهید).
• روغن حاوی EP با آنتی‌فوم متعادل و پایداری برشی مناسب، عملکرد انتقال گشتاور را پایدار نگه می‌دارد.
• در بار ضربه‌ای (Start/Stop، مانور)، EP کافی مانع از شکست مرزی فیلم می‌شود.
• روغن‌های دارای افزودنی ضدسایش (AW) برای هیدرولیک مناسب‌اند، اما برای دنده‌های پرتنش، به EP نیاز است.

اگر صدای زوزه، تغییر رنگ روغن یا افزایش ذرات آهنی در آنالیز دیده می‌شود، سطح EP ناکافی یا آلودگی آب می‌تواند عامل باشد. اقدام اصلاحی: بررسی گرانروی، سطح EP و برنامه تعویض؛ سپس پایش با آنالیز روغن.

روغن پایه، سازگاری آب‌بندی و پایداری در برابر آب

انتخاب روغن پایه (مینرال گروه II/III یا سنتتیک PAO) بر رفتار در برابر آب، نوسان گرانروی و دوام اکسیداسیونی اثر مستقیم دارد. در محیط دریایی، «جدایش آب» خوب (Demulsibility) و مقاومت در برابر امولسیون ناخواسته اهمیت بالایی دارد؛ زیرا امولسیون پایدار باعث کاهش روانکاری، افزایش سایش و خوردگی داخلی می‌شود.

نکات کلیدی سازگاری:

• سازگاری با آب‌بندها: بیشتر سیستم‌ها از NBR یا FKM استفاده می‌کنند. روغن‌های سنتتیک با برخی الاستومرها ممکن است تغییر ابعادی بیشتری ایجاد کنند. در ناوگان مختلط، قبل از مهاجرت به سنتتیک، آزمون سازگاری محدود انجام دهید.
• پایداری در برابر آب: به استانداردهای ضدزنگ (مانند آزمون زنگ‌زدگی در آب نمک) و قدرت ضدخوردگی توجه کنید.
• کنترل اکسیداسیون: بسته آنتی‌اکسیدان برای تحمل دمای یکنواخت اتاق موتور و توقف‌های طولانی حیاتی است.

برای گریس‌ها، گریس کلسیم‌سولفونات‌کمپلکس معمولاً در محیط شور عملکرد ضدزنگ و چسبندگی بالایی نشان می‌دهد و برای یاتاقان‌های روی عرشه و سیم‌بکسل مناسب است. با این حال، دمای کاری و سرعت یاتاقان (DN value) باید با گرید صابون و گرانروی روغن پایه تطبیق داده شود.

ISO VG 68/100/150 در پمپ‌ها؛ جدول انتخاب

انتخاب گرانروی مناسب، توازن میان روانکاری و بازده حجمی پمپ را تعیین می‌کند. در دماهای بالاتر جنوب (بندرعباس، بوشهر، چابهار) روغن رقیق‌تر می‌شود و شاید به گرید بالاتر نیاز باشد؛ در شمال (انزلی، نوشهر) دماهای پایین‌تر، راه‌اندازی را دشوار می‌کند و گرید پایین‌تر کمک می‌کند. «جدول انتخاب» زیر به‌صورت راهنمای عملی ارائه می‌شود؛ توصیه سازنده پمپ همیشه در اولویت است.

ISO VG 68

• شرایط: دمای محیط 10 تا 30 درجه؛ راه‌اندازی سرد آسان، حداقل افت توان.
• کاربرد: پمپ‌های سانتریفیوژ سبک، اسکرو با تلرانس تنگ و سیستم‌های با کلیرنس کم.
• مزیت: جریان‌پذیری بهتر در استارت، کاهش خمش محور در دور بالا.
• چالش: در گرمای شدید ممکن است نشت و افت فشار داخلی افزایش یابد.

ISO VG 100

• شرایط: دمای محیط 15 تا 40 درجه؛ تعادل میان حفاظت و بازده.
• کاربرد: پمپ‌های دنده‌ای بیرونی/داخلی، اسکرو متوسط، سامپ‌های عمومی.
• مزیت: محافظت بالاتر از سطوح در نوسان بار، کنترل بهتر نشت داخلی.
• چالش: در هوای خیلی سرد، استارت سنگین‌تر می‌شود.

ISO VG 150

• شرایط: دمای محیط 25 تا 45 درجه و بارهای سنگین؛ مناسب جنوب گرم و بار پیوسته.
• کاربرد: پمپ‌های دنده‌ای انتقال بار سنگین، گیربکس‌های کم‌سرعت پمپ‌های یدک‌کش.
• مزیت: فیلم قوی‌تر، کنترل نشت داخلی، صدای کمتر تحت بار.
• چالش: مصرف توان بیشتر و استارت سخت‌تر در هوای معتدل/سرد.

راهنمای سریع: اگر در تابستان جنوب ایران افت فشار/صدا دارید، از 68 به 100 ارتقا دهید. اگر در شمال در شروع سرد گرانروی بالا مشکل‌ساز است، از 150 به 100 یا 68 کاهش دهید.

تست مه‌نمک و ضدخوردگی دریایی

«ضد خوردگی دریایی» فقط یک ادعا نیست؛ باید با آزمون‌های استاندارد ارزیابی شود. برای گریس‌ها و سطوح پوشش‌خورده، آزمون مه‌نمک (Salt Spray) مانند ASTM B117 به‌عنوان آزمون شتاب‌یافته محیط شور استفاده می‌شود تا تمایل به زنگ‌زدگی روی نمونه‌ها مقایسه شود. برای روغن‌ها، آزمون‌هایی نظیر «زنگ‌زدگی در آب» (مانند روش‌های مرسوم صنعت) و «خوردگی مس» شاخصی از رفتار ضدخوردگی و سازگاری با فلزات زرد ارائه می‌دهند.

آنچه باید در برگه فنی (TDS) و ایمنی (SDS) جست‌وجو کنید:

• ذکر گذر موفق آزمون‌های ضدزنگ/مه‌نمک مرتبط با محصول (برای گریس‌های دریایی، اشاره به عملکرد ضدزنگ روی کوپن فولادی).
• رفتار جدایش آب (Demulsibility) و مقاومت در برابر کف؛ کف پایدار حباب‌ها را حفظ و اکسیژن بیشتری وارد می‌کند.
• شاخص گرانروی (VI) مناسب تا تغییرات دما تأثیر کمتری بر ضخامت فیلم بگذارد.

نکته عملی: پس از شست‌وشوی عرشه با آب دریا، لایه محافظ گریس/روغن روی اتصالات، محورهای بیرونی و چرخ‌دنده‌های باز را بازبینی و در صورت نیاز تجدید کنید. فاصله‌های زمانی طولانی در بندر، فرصت اکسیداسیون و رطوبت‌گیری را افزایش می‌دهد.

پیشنهادات موتورازین + برنامه نگهداری فصلی

با توجه به ناوگان‌های عملیاتی ایران، بسته‌های پیشنهادی موتورازین به‌صورت عمومی (با رعایت توصیه OEM) به شرح زیر است:

• گیربکس‌های کم‌سرعت/پرحضیض: روغن گیربکس دریایی EP با گرانروی ISO VG 150 یا 100 طبق دمای کارکرد؛ سازگار با فلزات زرد در صورت وجود.
• پمپ‌های سانتریفیوژ/اسکرو: روغن توربین/گردشی با ضدزنگ و ضدکف مؤثر، گرانروی 68 یا 100 بسته به دما و کلیرنس.
• یاتاقان‌ها و اتصالات روی عرشه: گریس کلسیم‌سولفونات‌کمپلکس با چسبندگی و مقاومت عالی در مه‌نمک.

برنامه نگهداری فصلی پیشنهادی

1. قبل از فصل پرتردد: بازرسی نشتی، نمونه‌گیری روغن (TAN، آب، ذرات)، بازبینی EP و جدایش آب، تنظیم گرانروی متناسب با دما.
2. حین فصل: سرریز هدفمند به‌جای تعویض کامل، کنترل کف/صدای غیرعادی، سفتی استارت، و بازبینی رنگ/کدری (شیری شدن = آب).
3. پس از فصل: درین کامل در صورت آلودگی یا اسیدیته بالا، شست‌وشوی کنترل‌شده سیستم (Flush)، تعویض فیلتر و ثبت سوابق.

برای استعلام لیست قیمت سازمانی ناوگان و دریافت سبد پیشنهادی مطابق برند تجهیزات شما، با تیم فروش موتورازین تماس بگیرید. «استعلام لیست قیمت سازمانی ناوگان» در کوتاه‌ترین زمان انجام می‌شود.

چک‌لیست انتخاب و رفع اشکال سریع

• بار و نوع تماس: دنده‌های پرتنش؟ EP اجباری. تماس نرم/هیدرولیک؟ AW کافی است.
• دما و اقلیم: جنوب گرم؟ یک گرید بالاتر. شمال سرد؟ یک گرید پایین‌تر برای استارت آسان.
• مواد سازه‌ای: وجود بوش برنزی؟ از EP سازگار با فلزات زرد استفاده کنید.
• آب و مه‌نمک: اولویت با جدایش آب، ضدکف و بسته ضدزنگ قوی.
• نگهداری: برنامه نمونه‌برداری و ثبت سوابق عملکرد/مصرف.

رفع اشکال

• صدای زوزه/گرم‌شدن گیربکس: گرانروی ناکافی یا EP کم؛ بررسی سطح روغن، ارتقا گرید یا محصول EP.
• روغن شیری/کف پایدار: ورود آب/هوادهی؛ رفع نشتی آب‌بند، انتخاب روغن با Demulsibility بهتر، زمان‌دهی برای جدایش.
• نشتی و افت فشار پمپ: گرانروی پایین در گرما؛ ارتقا از 68 به 100 یا 150 با توجه به OEM.
• سختی استارت در صبح سرد: گرانروی بالا؛ کاهش یک گرید یا استفاده از روغن با VI بالاتر.

جمع‌بندی و نکات کلیدی

برای کار مطمئن تجهیزات جانبی دریایی، سه ستون اصلی را رعایت کنید: انتخاب «روغن گیربکس دریایی» با EP مناسب، کنترل خوردگی در مه‌نمک، و تنظیم دقیق گرانروی بر اساس دما و نوع پمپ/گیربکس. با تکیه بر برگه‌های فنی، آزمون‌های ضدزنگ و نتایج آنالیز روغن، می‌توانید هزینه توقف را به‌طور معناداری کاهش دهید. در ناوگان ایران، تفاوت اقلیمی شمال تا جنوب ایجاب می‌کند سیاست گرانروی فصلی داشته باشید و به جدایش آب، ضدکف و سازگاری با آب‌بند توجه ویژه کنید. موتورازین با دسترسی به سبد گسترده روغن و گریس صنعتی/دریایی، به شما در چینش ترکیب بهینه محصولات کمک می‌کند و برنامه نگهداری فصلی شما را استانداردسازی می‌نماید.

• EP additive برای دنده‌های پرتنش حیاتی است.
• ISO VG 68/100/150 را با دما و کلیرنس پمپ تطبیق دهید.
• آزمون مه‌نمک و شاخص‌های ضدخوردگی راهنمای انتخاب در محیط شور هستند.
• آنالیز دوره‌ای روغن، بهترین ابزار پیشگیری از خرابی است.

پرسش‌های متداول

آیا روغن EP با واشرها و بوش‌های برنزی/لاستیکی سازگار است؟

بسته EP باید با فلزات زرد سازگار باشد تا اثر نامطلوب روی برنز/برنج نگذارد. در مورد لاستیک‌ها (NBR/FKM)، بیشتر روغن‌های مینرال سازگارند؛ برخی سنتتیک‌ها ممکن است انبساط بیشتری ایجاد کنند. بهترین رویکرد: بررسی توصیه OEM، مطالعات سازگاری در TDS و در صورت مهاجرت به محصول جدید، آزمایش محدود میدانی و پایش نشتی/تورم آب‌بند.

برای دماهای متغیر شمال و جنوب ایران چه گرانروی‌ای مناسب است؟

قاعده عمومی: در گرمای جنوب از گرانروی بالاتر (مثلاً 100 یا 150)، در سرمای شمال از گرانروی پایین‌تر (مثلاً 68 یا 100) استفاده کنید تا استارت آسان و بازده حفظ شود. با این حال، تلرانس پمپ و توصیه سازنده در اولویت است. اگر استارت سنگین شد یا صدا/دما بالا رفت، یک گرید تغییر دهید و نتیجه را پایش کنید.

«شارپ شدن روغن» یعنی چه و چطور پیشگیری کنیم؟

در ادبیات کارگاهی، «شارپ شدن» معمولاً به تندشدن روغن (بالا رفتن اسیدیته/TAN، بوی تند، تیره شدن) بر اثر اکسیداسیون/آلودگی اشاره دارد. عوامل رایج: دمای بالا، ورود آب/نمک، طولانی شدن تعویض. پیشگیری: انتخاب روغن با آنتی‌اکسیدان قوی، کنترل دما، جدایش آب مناسب، برنامه تعویض منظم و آنالیز دوره‌ای. اگر TAN بالا رفت، تعویض و بررسی منشأ گرما/آب ضروری است.

آیا می‌توان روغن برندهای مختلف را مخلوط کرد؟

حتی اگر گرانروی یکسان باشد، بسته افزودنی می‌تواند متفاوت باشد و مخلوط‌کردن ممکن است جدایش آب، ضدزنگ یا کف را تحت‌تأثیر قرار دهد. در صورت اضطرار، مخلوط محدود معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما برای مصرف پایدار، از یک خانواده محصول استفاده کنید. پس از تغییر برند، سیستم را تا حد امکان تخلیه/تمیز و عملکرد را پایش کنید.