بازار روغن دریایی تحت فشار قوانین کربنی؛ بازی جدید بین HSFO و سوخت کم‌گوگرد

بازار روغن دریایی در سال‌های اخیر زیر فشار قوانین کربنی و محدودیت‌های گوگردی شکل تازه‌ای به خود گرفته است. خطوط کشتیرانی برای کاهش انتشار CO2 و SOx به گزینه‌های سوختی متنوعی روی آورده‌اند؛ از HSFO کلاسیک همراه با اسکرابر تا سوخت‌های کم‌گوگرد، LNG، متانول و ترکیب‌های زیستی. این جابه‌جایی سوختی، به‌صورت غیرمستقیم اما جدی، سبد روغن موتور دریایی را دگرگون کرده است.

در عمل، هر انتخاب سوختی به الزامات متفاوتی در روغن موتور منجر می‌شود؛ عدد TBN برای خنثی‌سازی اسیدها، ویسکوزیته برای آب‌بندی و خنک‌کاری، و پایداری اکسیداسیون برای مدیریت دما و وارنیش، نخستین متغیرهایی هستند که باید بازتنظیم شوند. مالک ناوگان اگر سوخت را تغییر دهد اما روغن را به‌روز نکند، ریسک خوردگی نوک رینگ، سایش سیلندر و اکسیداسیون شتاب‌گرفته، افزایش می‌یابد.

در بنادر کشور، انتخاب بین HSFO با اسکرابر و سوخت‌های کم‌گوگرد عمدتاً تابع دردسترس‌بودن و هزینه تمام‌شده است. اما اثر آن بر برنامه نگهداری موتورهای اصلی و کمکی، و بر چرخه تعویض و پایش روغن، مستقیم و قابل‌توجه است. این مقاله خبری–تحلیلی با نگاهی کاربردی برای ناوگان ایرانی، بازی جدید بین HSFO و سوخت کم‌گوگرد را واکاوی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه «انتخاب TBN مناسب در ناوگان دریایی» و تطبیق ویسکوزیته، ریسک را مهار و هزینه را بهینه می‌کند.

هدف ما ترسیم مسیر عملی است: چه زمانی روغن TBN بالا همچنان مزیت دارد؟ کجا باید به روغن TBN متوسط یا فرمولاسیون‌های ویژه سوخت‌های نوین کوچ کرد؟ و چگونه با پایش وضعیت، فواصل تعویض را مطمئن و اقتصادی نگه داشت. برای تصمیم‌گیری شفاف، نمونه‌های واقعی از سناریوهای سوخت و جدول مقایسه ارائه می‌شود.

رابطه سوخت و روغن دریایی: TBN، ویسکوزیته، اکسیداسیون

در موتورهای دریایی، کیفیت سوخت سمت‌وسوی فرمولاسیون روغن را تعیین می‌کند. در سوخت‌های سنگین مانند HSFO، ترکیبات گوگردی و خاکستر، اسیدهای قوی‌تری در فرآیند احتراق و پس‌ماند ایجاد می‌کنند؛ بنابراین روغن با عدد بازی کل (TBN) بالاتر برای خنثی‌سازی لازم است. در مقابل، سوخت‌های کم‌گوگرد و LNG اسیدیته کمتری دارند اما به دلیل ویژگی‌های احتراق و دمای متفاوت، به کنترل اکسیداسیون، وارنیش و آب‌بندی دقیق نیاز دارند.

عدد TBN و مدیریت اسید

TBN نقش سپر شیمیایی را دارد. در HSFO، TBN بالاتر به کاهش خوردگی سیلندر و پیستون کمک می‌کند. در VLSFO/ULSFO، TBN متوسط کافی است اما باید با آنالیز روغن پیوسته کنترل شود تا افت ناگهانی TBN و جهش TAN، از دید خارج نشود. در سوخت‌های گازی مانند LNG، TBN پایین‌تر ممکن است کافی باشد اما پایش نیتراسیون و اکسیداسیون اهمیت بیشتری می‌یابد.

ویسکوزیته و آب‌بندی

ویسکوزیته مناسب، بالانس بین آب‌بندی رینگ–سیلندر، انتقال حرارت و مصرف روغن را برقرار می‌کند. تغییر سوخت می‌تواند پروفایل دمایی و فشار را تغییر دهد؛ برای نمونه، در برخی VLSFOها به‌دلیل رفتار متفاوت احتراق، نیاز به بازنگری در گرید ویسکوزیته و نرخ خوراک‌دهی روغن دیده می‌شود. توصیه می‌شود هر تغییر سوخت با بازتنظیم خوراک‌دهی و تأیید میدانی همراه شود.

پایداری اکسیداسیون و تمیزی

سوخت‌های نوین الزاماً تمیزتر نیستند؛ برخی ترکیبات کم‌گوگردی گرایش بیشتری به اکسیداسیون و تشکیل لاک (وارنیش) دارند. افزودنی‌های ضد‌اکسیداسیون و دیترجنت–دیسپرسانت به‌روز، به‌علاوه کنترل دما، مسیر اصلی مدیریت این ریسک است. در هر سناریو، تمیزی فیلترها و کد پاکیزگی، نشانگر سلامت سیستم روانکاری خواهد بود.

بازی جدید بازار بین HSFO و سوخت کم‌گوگرد

پس از سخت‌گیرانه‌ترشدن قوانین گوگرد و فشار روزافزون شاخص‌های کارایی کربنی، بازار به دو مسیر اصلی تقسیم شد: حفظ HSFO با اسکرابر یا مهاجرت به سوخت‌های کم‌گوگرد. اولی مزیت قیمت سوخت را نگه می‌دارد اما CAPEX و OPEX اسکرابر و نیاز به روغن TBN بالا را تحمیل می‌کند. دومی هزینه سوخت بیشتر اما نگهداری ساده‌تر و روغن TBN متوسط را ممکن می‌کند. در هر دو مسیر، برنامه روغن تغییر می‌کند.

در ایران، دسترسی به HSFO همچنان مناسب است و بسیاری از شناورها با راهکار اسکرابر ادامه می‌دهند؛ در عین‌حال، ناوگان‌هایی که در مسیرهای بین‌المللی تردد دارند به VLSFO/ULSFO یا حتی LNG نزدیک شده‌اند. این جابه‌جایی، تقاضا برای بسته‌های افزودنی متفاوت، فرمولاسیون‌های مقاوم به اکسیداسیون و کیت‌های پایش TBN/TAN را بالا برده است.

«سوخت، دستور کار روغن را عوض می‌کند؛ اگر سوخت تغییر کند و روغن ثابت بماند، نگهداری گران و ریسک‌پذیر خواهد شد.»

توصیه عملی: پیش از تغییر سوخت، مطالعه موردی موتور و بار کاری، و آزمایش میدانی با دو فرمول روغن کاندید انجام دهید تا منحنی سایش و مصرف روغن، قبل از اجرای سراسری، پایدار شود.

تأثیر بر موتور اصلی و کمکی؛ سناریوهای ناوگان ایرانی

موتورهای اصلی دورپایین دو‌زمانه و ژنراتورهای کمکی چهارزمانه، پاسخ‌های متفاوتی به تغییر سوخت می‌دهند. در موتور اصلی که بار متوسط–بالا و زمان کار طولانی‌تری دارد، فرمول روغن باید تمرکز ویژه‌ای بر حفاظت سیلندر و کنترل لاک داشته باشد. در ژنراتور کمکی که سیکل‌های راه‌اندازی متناوب و بار دینامیک دارد، مقاومت در برابر اکسیداسیون و کنترل دوده و سوخت رقیق‌کننده، اولویت پیدا می‌کند.

سناریوی ۱ (HSFO+اسکرابر): روغن TBN بالا، نرخ خوراک‌دهی دقیق و کنترل خاکستر اهمیت دارد. سناریوی ۲ (VLSFO/ULSFO): روغن TBN متوسط به‌همراه افزودنی‌های ضد‌اکسیداسیون قوی و مدیریت آب‌بندی. سناریوی ۳ (LNG/متانول/بیوسوخت): TBN پایین‌تر، اما حساسیت بیشتر به نیتراسیون، اکسیداسیون و زنگ‌زدگی در شرایط توقف‌های طولانی.

در بنادر جنوب کشور، الگوی بارگیری، تردد محلی و توقف در لنگرگاه، به‌خصوص در گرمای تابستان، فشار حرارتی را بالا می‌برد. تطبیق ویسکوزیته با اقلیم گرم، استفاده از پاک‌کننده‌های قوی‌تر و نظارت بر کد پاکیزگی فیلترها، گلوگاه‌های رایج را می‌بندد. توصیه عملی: برای هر خط کشتیرانی، «ماتریس سوخت–روغن» بسازید و برای هر کشتی، یک برگه تنظیمات خوراک‌دهی و فواصل نمونه‌گیری داشته باشید.

جدول مقایسه سناریوهای سوخت و روغن و ریسک خوردگی

جدول زیر سه سناریوی متداول را از نظر الزامات روغن، فواصل تعویض و ریسک خوردگی مقایسه می‌کند. توجه کنید که فواصل، وابسته به پایش میدانی و کیفیت سوخت تحویلی هستند و باید با آنالیز دوره‌ای تأیید شوند. هدف جدول، ارائه چارچوب تصمیم‌سازی است تا مالک ناوگان بتواند با تغییر سوخت، بسته روغن و برنامه نگهداری را همگام کند.

توصیه عملی: پیش از تغییر سناریو، نمونه پایه (Baseline) از روغن فعلی بگیرید و در سه دوره متوالی پس از تغییر سوخت، روند TBN/TAN، ویسکوزیته و فلزات سایشی را پایش کنید.

نکات کلیدی و چک‌لیست تغییر سوخت و روغن

• هماهنگی با سازنده موتور: الزامات TBN/ویسکوزیته را با اپلیکیشن واقعی تطبیق دهید.
• بازتنظیم خوراک‌دهی روغن سیلندر و کراک‌کیس همزمان با تغییر سوخت.
• تحلیل دوره‌ای: TBN/TAN، ویسکوزیته در 40/100، اکسیداسیون–نیتراسیون، فلزات سایشی.
• مدیریت فیلتر و تمیزی: افزایش سطح فیلتراسیون در سوخت‌های نوین مستعد وارنیش.
• کنترل آب و رطوبت: جلوگیری از زنگ‌زدگی در توقف‌های طولانی.
• ثبت و بایگانی داده‌ها: ساخت داشبورد روند برای هر کشتی.

نکات برجسته: انتخاب صحیح «روغن دریایی برای سوخت HSFO و کم‌گوگرد» یعنی بالانس TBN و ضد‌اکسیداسیون؛ فواصل تعویض بر پایه وضعیت نه کیلومترشمار؛ و هم‌خط‌سازی سوخت–روغن–فیلتر، سه‌گانه کاهش ریسک خوردگی است. توصیه عملی: یک قرارداد خدمات آنالیز با SLA روشن تنظیم کنید تا زمان پاسخ و پیشنهاد اصلاحی تضمین شود.

همکاری با تأمین‌کننده؛ مزیت موتورازین در بنادر کشور

انتقال بین سناریوهای سوختی بدون شریک فنیِ وارد به بازار ایران، پرریسک است. مزیت یک تأمین‌کننده حرفه‌ای، دسترسی به چند سبد افزودنی، تجربه میدانی در اقلیم گرم و توان توزیع به‌موقع در اسکله است. در فرایند انتخاب، از مشاوره محصول، تنظیم خوراک‌دهی و طراحی برنامه پایش وضعیت بهره بگیرید. در صورت اشاره به محصولات عمومی مانند روغن موتور، توجه کنید که فرمولاسیون‌های دریایی باید براساس سوخت و توصیه سازنده انتخاب شوند.

برای دسترسی به مجموعه راهکارهای دریایی و صنعتی، می‌توانید یک‌بار به صفحه روغن‌های صنعتی و دریایی مراجعه کنید. در موضوع تأمین در بندر و پهلوگیری، هماهنگی لجستیک اهمیت دارد؛ امکان برنامه‌ریزی پخش عمده در مسیرهای جنوبی و شمالی کشور از طریق شبکه توزیع بنادر فراهم است.

توصیه عملی: پیش از پهلوگیری، کانال ارتباطی یکپارچه (فنی–فروش–عملیات) برقرار کنید و لیست اقلام، زمان تحویل و نمونه‌گیری را قفل کنید تا خواب کشتی به حداقل برسد.

جمع‌بندی: قوانین کربنی و فرصت‌های جدید روانکاری

قوانین کربنی و محدودیت‌های گوگرد، بازار روغن دریایی را از یک بازار یکنواخت به میدان تصمیم‌سازی‌های چندبعدی تبدیل کرده است. «تأثیر قوانین کربنی بر روغن موتور کشتی» مستقیم نیست، اما از کانال انتخاب سوخت، الگوی بار و فناوری پس‌پالایش، الزامات روانکاری را به‌روز می‌کند. در مسیر HSFO با اسکرابر، روغن‌های TBN بالا با تمرکز بر خنثی‌سازی اسید و کنترل خاکستر همچنان نقش‌آفرین‌اند. در مسیر VLSFO/ULSFO، روغن‌های TBN متوسط با بسته‌های ضد‌اکسیداسیون قوی، مدیریت لاک و بهینه‌سازی ویسکوزیته، هزینه مالکیت را پایین نگه می‌دارند. در سوخت‌های نوین مانند LNG یا متانول، گرچه گوگرد پایین است اما نیتراسیون، اکسیداسیون و رطوبت، قواعد بازی تازه‌ای می‌نویسند.

برای ناوگان ایرانی، کلید موفقیت در سه محور است: ۱) انتخاب TBN مناسب و هم‌خط با سوخت، ۲) پایش وضعیت و چیدمان فواصل تعویض بر مبنای داده، ۳) همکاری با تأمین‌کننده‌ای که از منظر فنی و لجستیکی به شرایط بنادر کشور مسلط است. این سه‌گانه، همسویی با اهداف کربن‌زدایی را ممکن می‌کند بدون آن‌که ریسک خوردگی و توقفات ناخواسته افزایش یابد.

برای تأمین‌کنندگان حرفه‌ای مانند موتورازین، این دورانِ گذار فرصت است: توسعه فرمول‌های متناسب با سوخت‌های چندگانه، ارائه بسته‌های خدمات آنالیز و پشتیبانی در محل، و تحویل به‌موقع در اسکله. نتیجه، کاهش ریسک برای مالک و پایداری عملکرد برای موتور است. جمع‌بندی عملی: هر تغییر سوخت، بدون تغییر در روغن و برنامه پایش، ناتمام است؛ ماتریس سوخت–روغن–فیلتر خود را امروز مستندسازی کنید تا فردا هزینه توقف ندهید.

پرسش‌های متداول

آیا با تغییر از HSFO به سوخت کم‌گوگرد باید فوراً روغن را عوض کنم؟

بله، دست‌کم باید به روغن با TBN متناسب مهاجرت کنید یا نرخ خوراک‌دهی را بازتنظیم کنید. بهترین مسیر، نمونه‌گیری پایه از روغن فعلی و اجرای آزمایش میدانی با روغن پیشنهادی است. اگر آزمایش نشان دهد TBN/TAN پایدار است و فلزات سایشی کنترل می‌شوند، تعویض کامل یا تاپ‌آپ مرحله‌ای را برنامه‌ریزی کنید.

برای LNG چه ریسکی پررنگ‌تر از نظر روغن وجود دارد؟

در سوخت‌های گازی، ریسک نیتراسیون و اکسیداسیون برجسته می‌شود و چون گوگرد کم است، TBN بالا لازم نیست. تمرکز را بر افزودنی‌های ضد‌اکسیداسیون، کنترل رطوبت و جلوگیری از زنگ‌زدگی در توقف‌ها بگذارید. آنالیز منظم و ثبت روند ویسکوزیته و شاخص‌های اکسیداسیون، کلید موفقیت است.

چگونه فاصله تعویض روغن را در سوخت کم‌گوگرد افزایش دهیم؟

با سه اقدام: انتخاب روغن TBN متوسط با بسته افزودنی قوی، بهینه‌سازی ویسکوزیته و خوراک‌دهی متناسب با بار، و پایش وضعیت (TBN/TAN، اکسیداسیون، فلزات سایشی). اگر روندها پایدار باشند و تمیزی فیلترها مناسب بماند، می‌توان فاصله‌ها را به‌صورت ایمن افزایش داد.

آیا اسکرابر داشتن، الزام به TBN بالا را قطعی می‌کند؟

در اغلب موارد، بله؛ چون همچنان با سوخت سنگین و پتانسیل تشکیل اسید سروکار دارید. با این حال، کیفیت واقعی سوخت تحویلی و کارایی اسکرابر تعیین‌کننده‌اند. آنالیز منظم روغن و بازرسی سیلندر، به شما می‌گوید آیا می‌توانید TBN را اندکی کاهش دهید یا خیر.

موتورازین، به‌عنوان مرجع تخصصی تأمین و توزیع روغن دریایی و صنعتی، سبدی متنوع از فرمولاسیون‌های متناسب با HSFO، سوخت‌های کم‌گوگرد و سوخت‌های نوین ارائه می‌دهد. از مشاوره انتخاب TBN، طراحی برنامه پایش وضعیت و تأمین به‌موقع در اسکله تا پشتیبانی فنی پس از تحویل، کنار ناوگان شما خواهیم بود. با شناخت دقیق از شرایط عملیاتی بنادر کشور و دسترسی به شبکه توزیع حرفه‌ای، ریسک خوردگی و توقف را کاهش دهید و بهره‌وری ناوگان را ارتقا دهید. نام «موتورازین» مترادف تصمیم مطمئن در دوران گذار سوختی است.