تحلیل روغن دریایی، جایگزین هوشمند «تعویض کورکورانه» است. با یک برنامه استاندارد آزمایش روغن کشتی، به جای هزینه‌کرد بر اساس کیلومتر/ساعت ثابت، تصمیم‌ها را بر اساس وضعیت واقعی روغن و ماشین می‌گیرید. این رویکرد با رصد ویسکوزیته، TBN/TAN، فلزات سایش و رقیق‌شدن با سوخت، از خرابی‌های پنهان پیشگیری می‌کند و دوره تعویض را بهینه می‌سازد.
چرا پایش وضعیت روغن از تعویض کورکورانه بهتر است؟
در ناوگان‌های عملیاتی ایران (از قایق‌های خدماتی تا شناورهای تجاری)، توقف ناخواسته برابر با هزینه‌های سنگین سوخت، قطعه، و تاخیر بندری است. تعویض دوره‌ای ثابت، ساده اما ناکارآمد است: گاهی زودتر از موعد هزینه می‌کنیم و گاهی دیر می‌فهمیم که روغن و قطعه به مرز خطر رسیده‌اند. پایش وضعیت روغن با تکیه بر داده‌های آزمایشگاهی و روندی، امکان پیش‌بینی خرابی، تمدید منطقی دوره کارکرد روغن، و برنامه‌ریزی سرویس در زمان‌های خلوت بندری را فراهم می‌کند.
در اقلیم گرم و مرطوب بنادر جنوبی و شمالی کشور، تنش حرارتی و آلودگی رطوبتی بر روغن اثر مستقیم دارد. تحلیل منظم نمونه‌ها کمک می‌کند اثرات اکسیداسیون، رقیق‌شدن با سوخت، و ورود آب به‌موقع دیده شود. نتیجه عملی: کاهش مصرف روغن، افزایش دسترس‌پذیری شناور، و مستندسازی فنی شفاف برای ممیزی، بیمه و کارفرما.
- تصمیم مبتنی بر داده: تعویض روغن بر اساس وضعیت واقعی.
- تشخیص زودهنگام عیوب تزریق، خنک‌کاری و سایش غیرعادی.
- بهینه‌سازی موجودی و تدارک روغن و فیلتر در مسیر سفر.
- افزایش طول عمر موتور و کاهش توقفات برنامه‌نشده.
روش نمونه‌گیری صحیح و خطاهای رایج
آماده‌سازی و ابزار
از بطری نمونه استاندارد تمیز (PET/HDPE)، برچسب شناسنامه، پمپ دستی/شلنگ نمونه‌برداری یک‌بارمصرف و دستکش استفاده کنید. فرم زنجیره custody و ساعت کارکرد موتور، نوع روغن، و تاریخ آخرین تعویض را ثبت نمایید.
محل و زمان برداشت
بهترین نقطه، پورت نمونه‌گیری در «خط جریان زنده» و پیش از فیلتر اصلی است. قبل از پر کردن بطری، خط را 2–3 برابر حجم شلنگ/پورت «فلاش» کنید. موتور باید در دمای کار و حداقل 20–30 دقیقه پس از بارگیری پایدار باشد. برداشت از کارتل ساکن یا کف مخزن (ته‌نشینی رسوبات) تصویر واقعی مدار را مخدوش می‌کند، مگر برای بررسی جداگانه آب/ته‌نشینی.
حمل و برچسب‌گذاری
بطری را تا 80–90٪ پر کنید تا فضای انبساط بماند. برچسب خوانا: شناسه شناور، موتور/گیربکس، ساعت کارکرد، نوع روغن، تاریخ/ساعت، نام نمونه‌بردار. نمونه را دور از نور مستقیم و گرمای شدید نگه دارید و حداکثر طی 24–48 ساعت به آزمایشگاه ارسال کنید.
خطاهای رایج
- نمونه‌گیری از تخلیه کارتل بدون فلاش اولیه؛ آلودگی ذرات ته‌نشین شده.
- استفاده از بطری/شلنگ تکراری؛ آلودگی متقاطع.
- برداشت هنگام سرد بودن یا بلافاصله پس از استارت؛ تصویر ناپایدار.
- تغییر یا افزودن روغن درست پیش از نمونه‌گیری؛ مخدوش شدن روند.
- ترکیب نمونه چند موتور در یک بطری؛ غیرقابل‌تفسیر.
شاخص‌های کلیدی در تحلیل روغن دریایی: ویسکوزیته، TBN/TAN، فلزات، سوخت
ویسکوزیته (Vis)
ویسکوزیته در 40 یا 100 درجه معیار اصلی سلامت روغن است. افزایش ویسکوزیته معمولاً از اکسیداسیون، آلودگی دوده/ناخالصی و تبخیر جزء سبک ناشی می‌شود. کاهش ویسکوزیته اغلب به رقیق‌شدن با سوخت یا برش مکانیکی پلیمر مرتبط است. قضاوت بر اساس درصد انحراف از گرید پایه (±10٪، ±15٪، ±20٪) انجام می‌شود.
TBN/TAN
TBN ظرفیت قلیای روغن برای خنثی‌سازی اسیدهاست؛ کاهش TBN در موتورهای دیزلی دریایی تابع کیفیت سوخت، بار و نشتی‌هاست. TAN شاخص اسیدی شدن و اکسیداسیون است. معمولاً کاهش معنی‌دار TBN همزمان با افزایش TAN نگران‌کننده است. پایش «درصد باقی‌مانده TBN نسبت به روغن نو» و «ΔTAN نسبت به مقدار نو» توصیه می‌شود.
فلزات سایش
آهن (Fe) از رینگ/لاینر/چرخ‌دنده، مس/قلع (Cu/Sn) از یاتاقان‌های برنزی/بابیتی، آلومینیوم (Al) از پیستون و سیلیکون (Si) از ورود گردوغبار گزارش می‌شوند. تفسیر بر پایه روند و نسبت‌هاست: جهش Fe همراه با افزایش Al نشانه سایش سیلندر، افزایش Cu بدون Fe می‌تواند فرسایش خستگی یاتاقان باشد. شاخص‌های آهن فرومغناطیس (PQ/FD) به تشخیص ذرات درشت کمک می‌کنند.
رقیق‌شدن با سوخت و آب
سوخت دیزل در روغن ویسکوزیته را کاهش داده و فیلم روانکار را تضعیف می‌کند؛ علت‌های رایج: نشتی سوزن انژکتور، زمان‌بندی نامناسب، کارکرد سبک طولانی. آب (شیرین/نمک) موجب کاویتاسیون یاتاقان و تسریع اکسیداسیون می‌شود؛ نشتی کولر روغن/آب یا میعان در توقف‌های طولانی محتمل است.
- شاخص‌های تکمیلی: نامحلول‌ها/دوده، اکسیداسیون/نیتراسیون، افزودنی‌های کلسیم/روی/فسفر.
- همیشه مقادیر را با «روغن نو» و «سوابق همان موتور» مقایسه کنید.
طراحی تناوب و مسیر نمونه‌گیری در ناوگان
تناوب نمونه‌گیری باید از سازنده موتور، تاریخچه خرابی، و پروفایل مأموریت شناور پیروی کند. برای موتورهای دیزلی پرکار ناوگان ساحلی، بازه رایج هر 250–500 ساعت یا ماهانه (هرکدام زودتر) است. برای گیربکس‌ها و ژنراتورها، هر 500–1000 ساعت مناسب است. در فصول گرم خلیج فارس یا پس از تغییر سوخت/روغن، دوره‌ها را موقتاً کوتاه‌تر کنید.
طراحی مسیر نمونه‌گیری
- برنامه‌ریزی بندری: نمونه‌گیری را به ورود به بنادر اصلی (مثلاً بندرعباس/بوشهر/انزلی) گره بزنید تا ارسال ساده شود.
- ماتریس ریسک: برای تجهیزات بحرانی (موتور اصلی، ژنراتور اضطراری) تناوب بالاتر و برای کم‌ریسک‌ها بازه بلندتر انتخاب کنید.
- کیفیت داده: حداقل سه نقطه پشت‌سرهم برای هر تجهیز لازم است تا روند معنا پیدا کند.
- همگام‌سازی با PMS: نمونه‌گیری را در چک‌لیست نگهداری برنامه‌ریزی‌شده ثبت کنید و با ساعت کارکرد لینک دهید.
برای ناوگان چندشناوره، «کیت نمونه‌گیری استاندارد» و «SOP یک‌صفحه‌ای» ابلاغ کنید؛ خطاهای میدانی کاهش یافته و تطابق نتایج بالا می‌رود. آموزش کوتاه خدمه و نمایه‌سازی دیجیتال شناورها در داشبورد، اجرای برنامه را پایدار می‌کند.
داشبورد تصمیم‌گیری و آستانه‌ها برای آزمایش روغن کشتی
آستانه‌ها باید با توصیه سازنده موتور و شرایط کار هماهنگ شوند. مقادیر زیر راهنمای عمومی برای موتورهای دیزلی دریایی با روغن کارتل (Trunk) است. تفسیر همواره «روندی» و در کنار معاینه فنی انجام شود.
ویسکوزیته نسبت به روغن نو
- نرمال: ±0–10٪
- احتیاط: ±10–15٪
- هشدار: ±15–20٪
- بحرانی: >±20٪ — اقدام: بررسی رقیق‌شدن/اکسیداسیون، نمونه‌گیری مجدد و برنامه تعویض.
TBN (درصد باقی‌مانده نسبت به نو)
- نرمال: >50٪
- احتیاط: 30–50٪
- هشدار: 10–30٪
- بحرانی: <10٪ — اقدام: بررسی کیفیت سوخت، زمان‌بندی احتراق، افزودن/تعویض روغن.
ΔTAN نسبت به نو (mgKOH/g)
- نرمال: <0.5
- احتیاط: 0.5–1.0
- هشدار: 1.0–2.0
- بحرانی: >2.0 — اقدام: کنترل دمای عملیاتی/اکسیداسیون و آلودگی.
آهن (Fe) — روندی
- نرمال: <50 ppm و روند ثابت
- احتیاط: 50–100 ppm یا روند صعودی ملایم
- هشدار: 100–200 ppm یا جهش ناگهانی
- بحرانی: >200 ppm — اقدام: بررسی لاینر/رینگ و فیلتراسیون.
سوخت در روغن (% حجمی)
- نرمال: <1.5%
- احتیاط: 1.5–3%
- هشدار: 3–5%
- بحرانی: >5% — اقدام: چک انژکتورها، نشت‌گیری و تنظیم بار.
آب در روغن (%)
- نرمال: <0.10%
- احتیاط: 0.10–0.20%
- هشدار: 0.20–0.50%
- بحرانی: >0.50% — اقدام: تست کولر روغن/آب و جداسازی.
- قاعده طلایی: «یک عدد به‌تنهایی تصمیم نیست» — روند، نشانه‌های متقاطع و شرایط کار را کنار هم ببینید.
- در زرد (احتیاط): نمونه‌گیری تکراری طی 100–200 ساعت و بازرسی سریع میدانی.
- در قرمز (بحرانی): محدودیت بار، آماده‌سازی برای تعویض روغن/فیلتر و عیب‌یابی هدفمند.
اقدامات اصلاحی و ریشه‌یابی پس از نتایج خارج از محدوده
کاهش ویسکوزیته/افزایش سوخت
- تست نشتی سوزن انژکتور و پمپ انژکتور؛ بازبینی تایمینگ.
- بررسی ساعات کارکرد در بار پایین و گرم‌کردن کافی پیش از بارگیری.
- در صورت تداوم: کاهش دوره تعویض یا سوییچ به روغن با پایداری برشی بالاتر.
افزایش TAN/کاهش TBN
- پایش کیفیت سوخت و مقدار گوگرد؛ به‌روزرسانی تطابق TBN روغن با سوخت مصرفی.
- کاهش دمای کار غیرضروری و رفع نقاط داغ سیستم تهویه کارتر.
- بررسی ورود گازهای احتراق و تهویه ناکافی.
فلزات سایش بالا
- آهن/آلومینیوم: بازدید لاینر-پیستون؛ تست تراکم و blow-by.
- مس/قلع: بررسی خلاصی یاتاقان و آلودگی ذره‌ای؛ تحلیل فیلتر برای ذرات درشت.
- سیلیکون: کنترل ورودی هوا و فیلترهای هوای موتور در محیط‌های گرد و غبار.
برای هر اقدام اصلاحی، «داده قبل/بعد» را در داشبورد ثبت کنید تا تاثیر واقعی سنجیده شود. اگر چند شاخص به‌طور همزمان در زرد/قرمز است، تعمیرات را فازبندی کرده و پس از هر فاز، نمونه تأییدی بگیرید.
سرویس آزمایشگاهی موتورازین: SLA و زمان پاسخ
موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی روغن و روانکارهای صنعتی/دریایی در ایران، برنامه کامل «Oil Analysis» را با بسته‌های قراردادی ارائه می‌دهد. هدف، اطمینان از نمونه‌گیری صحیح، تحلیل سریع و گزارش قابل‌اقدام برای تیم‌های فنی کشتی است.
- کیت نمونه‌گیری: بطری استریل، پمپ/شلنگ یک‌بارمصرف، لیبل و راهنمای یک‌صفحه‌ای.
- ثبت دیجیتال: شناسه یکتا برای هر تجهیز، بارگذاری سوابق، و نمودارهای روندی.
- گزارش اقدام‌محور: تفسیر مهندسی، کد رنگی (سبز/زرد/قرمز) و پیشنهاد اقدام اصلاحی.
گزینه‌های SLA پیشنهادی بر اساس محل تحویل نمونه و نیاز عملیاتی:
- Express: اولویت‌بندی با هدف گزارش سریع (معمولاً در بازه کوتاه توافقی).
- Standard: تعادل سرعت/هزینه برای بیشتر شناورها.
- Economy: مناسب پایش‌های دوره‌ای کم‌ریسک.
دعوت به اقدام: برای قرارداد پایش دوره‌ای با موتورازین، لیست تجهیزات، نوع روغن‌ها و برنامه سفر را ارسال کنید تا زمان‌بندی نمونه‌گیری، SLA مناسب و داشبورد اختصاصی شما طراحی شود.
جمع‌بندی و اقدام بعدی
پایش وضعیت روغن در ناوگان دریایی، پلی میان «اطلاعات آزمایشگاهی» و «تصمیم عملیاتی» است. با نمونه‌گیری اصولی، پایش شاخص‌های کلیدی مانند ویسکوزیته، TBN/TAN، فلزات و سوخت، و اتکا به آستانه‌های شفاف، می‌توان هزینه‌های نگهداری را کاهش و از توقف‌های ناخواسته پیشگیری کرد. موتورازین با ارائه کیت، خط‌مشی نمونه‌گیری و گزارش اقدام‌محور، اجرای برنامه را برای تیم‌های کشتی ساده می‌کند. امروز با تعریف یک قرارداد پایش دوره‌ای، روند سلامت تجهیزات خود را قابل پیش‌بینی کنید و تعویض‌های کورکورانه را به تصمیم‌های مبتنی بر داده تبدیل نمایید.
پرسش‌های متداول
هر چند وقت یک‌بار باید تحلیل روغن انجام شود؟
برای موتورهای دیزلی اصلی، هر 250–500 ساعت یا ماهانه (هرکدام زودتر) توصیه می‌شود. ژنراتورها و گیربکس‌ها بسته به حساسیت بین 500–1000 ساعت. در شرایط سخت (گرمای شدید، سوخت جدید، پس از تعمیرات) یک یا دو دوره نخست را کوتاه‌تر بگیرید تا baseline تازه شکل بگیرد. معیار نهایی، «روند» است؛ پس سه نمونه متوالی حداقل برای هر تجهیز ثبت کنید.
هزینه برنامه آزمایش روغن کشتی چقدر است؟
هزینه تابع تعداد تجهیزات در برنامه، تناوب نمونه‌گیری، دامنه آزمون‌ها (ویسکوزیته، TBN/TAN، فلزات، آب/سوخت، شاخص‌های اکسیداسیون) و سطح SLA است. معمولاً با تجمیع ناوگان و استانداردسازی کیت و گزارش، هزینه واحد نمونه کاهش می‌یابد. موتورازین پس از دریافت لیست تجهیزات و نیاز عملیاتی شما، برآورد شفاف و گزینه‌های بهینه‌سازی هزینه ارائه می‌دهد.
حمل و نگهداری نمونه‌ها چگونه باشد؟
نمونه‌ها در بطری‌های استاندارد، با برچسب کامل و در محیط خنک و دور از نور مستقیم نگهداری و هرچه سریع‌تر ارسال شوند. از نشت جلوگیری و فرم زنجیره تحویل تکمیل شود. اگر تاخیر ناگزیر است، نمونه را در دمای محیط ثابت نگهداری کرده و از شوک حرارتی دور نگه دارید. ارسال همزمان چند نمونه با پک محافظ، ریسک آسیب را کم می‌کند.
اگر نتایج خارج از محدوده بود چه کنیم؟
ابتدا شرایط کارکرد هنگام نمونه‌گیری و صحت روش برداشت را بازبینی کنید و نمونه تکراری بگیرید. سپس بر اساس نوع انحراف اقدام هدفمند انجام دهید: سوخت بالا (بررسی انژکتورها)، کاهش TBN/افزایش TAN (کیفیت سوخت/اکسیداسیون)، فلزات سایش (بازدید مکانیکی). نتایج قبل/بعد را در داشبورد ثبت کنید تا تاثیر اقدام روشن شود. در حالت بحرانی، محدودیت بار و برنامه تعویض را در دستور کار قرار دهید.
بدون نظر