استاندارد روغن موتور: API، ACEA، SAE؛ رمزگشایی از حروف روی بطری

اگر تاکنون هنگام خرید روغن موتور با کدهایی مثل API SP، ACEA C3 یا 5W-30 سردرگم شده‌اید، تنها نیستید. فهم درست «استاندارد روغن موتور» کلید انتخاب محصولی است که با اقلیم ایران، سبک رانندگی شهری و شرایط موتور خودروی شما سازگار باشد. در این راهنما، با زبان ساده مفهوم API SP و تفاوت آن با SN و CF، معنای ACEA A3/B4 و ACEA C3، و قواعد SAE (مثل 0W-20 تا 10W-40) را باز می‌کنیم و قدم‌به‌قدم یاد می‌گیریم برچسب بطری را مثل یک حرفه‌ای بخوانیم.

مقدمه: چرا کدهای API، ACEA و SAE گیج‌کننده‌اند؟

روی بطری روغن چند دسته اطلاعات می‌بینید: استاندارد عملکرد موتور (API)، طبقه‌بندی اروپایی (ACEA) و گرید گرانروی (SAE). هرکدام بخشی از نیاز موتور شما را پوشش می‌دهد. مثال: API SP یعنی استاندارد جدید بنزینی با محافظت بهتر در برابر رسوب و پدیده LSPI، ACEA C3 یعنی روغن کم‌خاکستر مناسب خودروهای مجهز به کاتالیست/DPF، و SAE 5W-30 یعنی روغنی که در سرما نرم‌تر و در گرمای کاری، ویسکوزیته مناسبی حفظ می‌کند. چالش مصرف‌کننده ایرانی این است که این کدها را با شرایط واقعی—از ترافیک سنگین و سفرهای بین‌شهری تا تفاوت دمای تبریز تا اهواز—هماهنگ کند. هدف ما ارائه یک نقشه راه روشن برای انتخاب آگاهانه است.

SAE یعنی چه؟ اعداد 0W-20، 5W-30 و 10W-40 را چطور بخوانیم؟

SAE فقط درباره «گرانروی» یا روانی/سفتی روغن در دماهای مختلف حرف می‌زند. عدد قبل از W (مثل 0W یا 5W) رفتار استارت سرد را نشان می‌دهد؛ هرچه این عدد کمتر باشد، روغن در صبح‌های سرد سریع‌تر به قطعات می‌رسد. عدد دوم (مثل 30 یا 40) گرانروی در دمای کاری موتور است و تعیین می‌کند فیلم روغن در گرما چقدر پایدار می‌ماند.

• 0W-20 و 5W-20: مناسب موتورهای جدید با لقی‌های تنگ و بهینه‌سازی مصرف سوخت. بیشتر در خودروهای ژاپنی/کره‌ای جدید دیده می‌شود.
• 5W-30: انتخاب متداول شهری در ایران؛ تعادل خوب بین حفاظت و مصرف سوخت.
• 5W-40 یا 10W-40: برای شرایط گرم‌تر، رانندگی سنگین یا موتورهای کارکرده که کمی مصرف روغن دارند.

نکته مهم: SAE به‌تنهایی کافی نیست. دو روغن 5W-30 با استانداردهای متفاوت (مثلاً API SP در برابر API SL) عملکرد یکسانی ندارند. همیشه SAE را در کنار API/ACEA و توصیه سازنده خودرو ببینید.

تفاوت API SP، SN و CF؛ حروف S و C یعنی چه؟

API طبقه‌بندی آمریکایی عملکرد روغن است. حرف اول راهنمای نوع موتور است: S برای موتورهای بنزینی (Spark ignition) و C برای دیزل (Compression ignition). حرف دوم نشان‌دهنده نسل/سطح عملکرد است.

• API SP: نسل جدید بنزینی با کنترل بهتر رسوبات، سازگاری با توربوشارژ و محافظت در برابر LSPI (مشعل‌زنی پیش‌هنگام در دور/بار پایین)، مناسب موتورهای TGDI.
• API SN و SN Plus: نسل‌های قبل از SP. SN Plus برای مقابله بهتر با LSPI معرفی شد، اما SP کامل‌تر و به‌روزتر است.
• API CF: برای دیزل‌های قدیمی و تزریق غیرمستقیم. استانداردی قدیمی است و برای دیزل‌های جدید باید به CI-4، CJ-4 یا CK-4 فکر کرد.

برای خودروهای بنزینی داخلی و وارداتی بدون DPF، حداقل API SL یا SM پیشنهاد می‌شود، اما اگر خودرو شما توربو یا تزریق مستقیم است، API SP یا حداقل SN Plus انتخاب مطمئن‌تری است. برای دیزل‌های سبک قدیمی (پیکاپ‌های قدیمی)، CF یا بهتر از آن CI-4/CK-4 بسته به توصیه سازنده استفاده شود.

ACEA چیست؟ تفاوت A3/B4 با C3 در یک نگاه

ACEA طبقه‌بندی اروپایی است و روی دوام، رسوب، حفاظت از تایم‌چین، و سازگاری با سامانه‌های آلایندگی تمرکز دارد. حروف اصلی:

• A/B: خودروهای سواری بنزینی/دیزلی بدون نیاز ویژه به «کم‌خاکستر».
• C: «Low/Mid SAPS»؛ خاکستر سولفاته، فسفر و گوگرد کنترل‌شده برای سازگاری با کاتالیست و DPF.
• E: دیزل‌های سنگین (کامیون/اتوبوس).

دو کد پرکاربرد:

• ACEA A3/B4: روغن با گرانروی پایدار و HTHS بالا؛ مناسب موتورهای با نیاز به فیلم قوی و فواصل سرویس معمول. در بسیاری از خودروهای اروپایی قدیمی‌تر یا داخلی متداول است (مثلاً 10W-40).
• ACEA C3: روغن Mid-SAPS با HTHS بالا؛ مناسب خودروهای مجهز به کاتالیست سه‌راهه/DPF. معمولاً با SAE 5W-30 یا 5W-40 عرضه می‌شود.

اگر خودرو شما DPF یا فیلتر ذرات ندارد، A3/B4 اغلب کافی است. اما برای خودروهای مجهز به DPF/GPF یا حساس به کاتالیست، به ACEA C3 یا سایر کدهای C (مثل C2/C5 بسته به سازنده) توجه کنید.

«جدول ترجمه» استانداردها برای خودروهای داخلی و خارجی

چگونه برچسب را بخوانیم؟ (راهنمای مرحله‌به‌مرحله با مثال از محصولات موتورازین)

برای رمزگشایی سریع برچسب روغن در فروشگاه آنلاین موتورازین، این مراحل را دنبال کنید:

1. نام و گرید SAE: ابتدا به 5W-30، 5W-40 یا 10W-40 نگاه کنید؛ آن را با اقلیم و توصیه دفترچه تطبیق دهید.
2. استاندارد API: برای بنزینی، به‌دنبال API SP/SN (ترجیحاً SP) باشید؛ برای دیزل، CI-4/CK-4 ترجیح دارد.
3. استاندارد ACEA: اگر خودرو DPF/کاتالیست حساس دارد، C3 یا سایر Cها مهم است. در غیر این صورت A3/B4 اغلب کافی است.
4. تاییدیه خودروساز: کدهایی مثل MB 229.51، VW 504/507، BMW LL-04 ارزشمندند و نشان‌دهنده آزمون‌های اختصاصی‌اند.
5. نوع پایه و سطح کیفی: عبارات Fully Synthetic (تمام سنتتیک)، Synthetic Technology، یا Semi-Synthetic را بررسی کنید.
6. شاخص‌های تکمیلی: مقاومت در برابر LSPI، کنترل رسوب توربو، و سازگاری با سوخت‌های حاوی اتانول در محصولات مدرن ذکر می‌شود.
7. تاریخ تولید و اصالت: به تاریخ و هولوگرام/QR برای استعلام اصالت دقت کنید.

انتخاب ویسکوزیته بر اساس اقلیم ایران و کارکرد موتور

اقلیم متنوع ایران روی انتخاب گرید تاثیر دارد. راهنمای عمومی زیر را با دفترچه خودرو خود تطبیق دهید:

• سردسیر (اردبیل، همدان، کردستان): 0W-20، 0W-30 یا 5W-30 برای استارت نرم و گردش سریع روغن.
• معتدل (تهران، اصفهان، شیراز): 5W-30 برای اکثر خودروها مناسب است؛ موتورهای کارکرده یا رانندگی سنگین: 5W-40.
• گرمسیر (اهواز، بوشهر، هرمزگان): 5W-40 یا 10W-40 برای حفظ فیلم روغن در دما/بار بالا.

برای خودروهای توربو/تزریق مستقیم، API SP را در اولویت بگذارید. اگر مصرف روغن بالا است یا صدای تایپیت در گرما دارید، یک گرید بالاتر (از 30 به 40) می‌تواند کمک کند. با این حال، تغییر گرید را با مکانیک معتمد و پس از ارزیابی سلامت موتور انجام دهید.

اشتباهات رایج در انتخاب روغن و راه‌حل‌های عملی

• انتخاب صرفاً بر اساس برند: به استانداردهای API/ACEA و تاییدیه‌ها توجه کنید.
• نادیده گرفتن ACEA C3 در خودروهای مجهز به DPF: استفاده از روغن نامناسب می‌تواند فیلتر را زودتر از بین ببرد.
• مخلوط کردن روغن‌های ناهمخوان: اگر مجبور به سرریز هستید، در اولین فرصت تعویض کامل انجام دهید.
• افراط در افزایش فواصل تعویض: شرایط رانندگی درون‌شهری ایران «سخت» محسوب می‌شود؛ به بازه زمانی دفترچه برای شرایط سخت نزدیک شوید.
• بی‌توجهی به OEM Approvals: به‌خصوص در خودروهای اروپایی، تاییدیه سازنده بسیار تعیین‌کننده است.

جمع‌بندی

خواندن برچسب روغن موتور با دانستن سه کلید ساده می‌شود: SAE برای گرانروی، API برای سطح عملکرد (بنزینی/دیزلی)، و ACEA برای سازگاری با سامانه‌های آلایندگی و دوام. در خودروهای بنزینی به‌روز، API SP مزیت محسوسی دارد؛ برای خودروهای دارای DPF/کاتالیست حساس، ACEA C3 یا سایر کدهای C حیاتی است. انتخاب گرید را با اقلیم و کارکرد موتور تطبیق دهید و در خودروهای اروپایی به تاییدیه‌های اختصاصی توجه ویژه داشته باشید. هدف، توازن بین حفاظت، کارایی و هزینه نگهداری است—با انتخاب آگاهانه، هم عمر موتور بیشتر می‌شود و هم از هزینه‌های ناگهانی جلوگیری می‌کنید.

پرسش‌های متداول

API SP دقیقاً چه مزیتی نسبت به SN دارد؟

API SP نسل جدید استاندارد بنزینی است که نسبت به SN و حتی SN Plus، محافظت بهتری در برابر LSPI (مهم در موتورهای TGDI)، کنترل رسوب در توربو و تمیزی پیستون ارائه می‌دهد. اگر خودروی شما توربو یا تزریق مستقیم دارد، یا سبک رانندگی شهر-محور و ترافیکی دارید، SP انتخاب مطمئن‌تری است. در موتورهای قدیمی‌تر نیز می‌توان از SP استفاده کرد، به‌شرطی که ویسکوزیته و توصیه سازنده رعایت شود.

ACEA C3 چیست و چه زمانی لازم است؟

ACEA C3 یک روغن Mid-SAPS با HTHS بالا است که برای حفاظت از کاتالیست و فیلتر ذرات (DPF/GPF) طراحی شده و در عین حال فیلم روغن قوی ارائه می‌دهد. اگر خودروی شما استاندارد آلایندگی به‌روز و سامانه پس‌پردازش دارد (بسیاری از اروپایی‌های جدید و برخی چینی‌های توربو)، C3 یا کدهای دیگر سری C را طبق دفترچه انتخاب کنید. در خودروهای فاقد این سامانه‌ها، A3/B4 اغلب کافی است.

می‌توانم از 10W-40 به 5W-30 تغییر بدهم؟

بله، اگر دفترچه خودرو 5W-30 را تایید کرده باشد و مصرف روغن یا صدای غیرعادی نداشته باشید. 5W-30 در استارت سرد و مصرف سوخت مزیت دارد. در موتورهای کارکرده با مصرف روغن محسوس یا رانندگی سنگین مداوم، ماندن روی 5W-40/10W-40 منطقی‌تر است. پیش از تغییر، وضعیت تراکم سیلندر و نشتی‌ها بررسی شود.

فواصل تعویض روغن با API SP طولانی‌تر می‌شود؟

روغن‌های API SP معمولاً پایداری بهتری دارند، اما فاصله تعویض باید تابع دفترچه و شرایط کارکرد باشد. در رانندگی شهری پرترافیک، استارت/استاپ زیاد، یا گردوغبار، سرویس «شرایط سخت» را مبنا بگیرید که معمولاً کوتاه‌تر است. همیشه فیلتر روغن باکیفیت استفاده کنید و سطح روغن را دوره‌ای چک نمایید.