افزودنی‌های ضدسایش نسل جدید؛ تلاش برای حفظ گارانتی موتورهای یورو 6

چرا یورو ۶ قواعد افزودنی‌های ضدسایش را تغییر داد

استانداردهای آلایندگی یورو ۶ بیش از هر زمان دیگر به سلامت سیستم‌های پس‌پردازش (کاتالیست سه‌راهه، DPF و SCR) حساس هستند. این سیستم‌ها هرگونه فسفر، گوگرد و خاکستر سولفاته اضافی را تاب نمی‌آورند و به همین دلیل، فرمولاسیون روغن موتور باید با دقتی میلی‌گرمی تنظیم شود. در این میان، افزودنی‌های ضدسایش نقشی دوگانه دارند: هم باید از قطعات فولادی و آلیاژی در شرایط تماس مرزی محافظت کنند و هم نباید به کاتالیست و فیلتر ذرات آسیب بزنند.

سازندگان موتور (OEMها) امروز نسبت به نوع و سطح افزودنی‌های ضدسایش، به‌خصوص ZDDP، سخت‌گیر هستند. اگرچه ZDDP سال‌ها ستون اصلی محافظت ضدسایش بوده، اما محدودیت‌های فسفر و خاکستر منجر به ظهور نسل جدید افزودنی‌های کم‌خاکستر و بدون خاکستر (Ashless) شده است؛ مانند ترکیبات مولیبدنی و بوراتی با بازده بالاتر و اثرات کمتر روی پس‌پردازش.

مسئله فقط عملکرد نیست؛ گارانتی نیز در گرو انتخاب درست است. بسیاری از گارانتی‌های یورو ۶ صراحتاً استفاده از روغن‌های مطابق ACEA C و E (مثل C3/C5 و E6/E9) و تاییدیه‌های OEM را شرط می‌کنند. هرگونه انحراف از این الزامات، حتی اگر موتور ظاهراً «خوب کار کند»، می‌تواند به رد گارانتی منجر شود.

در این مقاله خبری–تحلیلی، روند گذار از ضدسایش‌های سنتی به بسته‌های افزودنی نسل جدید را بررسی می‌کنیم، تعارض حفاظت قطعات با دوام DPF/کاتالیست را توضیح می‌دهیم و راهکارهایی عملی برای حفظ گارانتی در ایران ارائه می‌دهیم. توصیه عملی: از همین ابتدا، کیورد «Low/Mid SAPS»، ACEA C/E و تاییدیه OEM روی لیبل را به‌عنوان فیلتر اولیه انتخاب خود قرار دهید.

توصیه عملی: پیش از خرید، از فروشنده بخواهید برگه مشخصات فنی (TDS) و تاییدیه‌های واقعی OEM را ارائه کند؛ فقط به عنوان چاپ‌شده روی قوطی اکتفا نکنید.

نقش افزودنی‌های ضدسایش در موتورهای دیزلی و بنزینی مدرن

در موتورهای مدرن، نواحی تماس مرزی و مختلط (مانند بادامک–تاپیـت، حلقه–جداره، یاتاقان‌های شروع/توقف و پین پیستون) نیازمند فیلم محافظتی هستند که در دما و بار بالا باقی‌بماند. ضدسایش‌ها با تشکیل لایه‌های شیمیایی روی سطوح، ریزجوشی و خراش را کاهش می‌دهند. در دیزل‌های یورو ۶ با توربوشارژ، تنش حرارتی و برشی بالا است؛ در بنزینی‌های تزریق مستقیم (GDI) نیز کنترل سایش زنجیر تایم و سوپاپ‌ها حیاتی است.

ZDDP سال‌ها استاندارد طلایی بوده؛ اما محدودیت فسفر باعث شده سهم آن کاهش یافته و با مولیبدن (MoDTC/MoDTP)، بورات‌ها و استرهای بدون‌خاکستر ترکیب شود. این افزوده‌ها ضمن کاهش اصطکاک، انرژی اتلافی را کم و بازده سوخت را اندکی بهبود می‌دهند. در ویسکوزیته‌های پایین‌تر (مثل 5W-30 و 0W-20) نیز مکملی برای حفظ فیلم قوی فراهم می‌کنند.

برای انتخاب صحیح، علاوه بر کلاس SAE، باید به سطح کارایی API/ACEA و سازگاری با پس‌پردازش دقت کرد. استفاده از روغن نامتعارف، حتی اگر ویسکوزیته‌اش «درست» باشد، می‌تواند سایش را افزایش دهد یا DPF را زودهنگام پر از خاکستر کند. برای راهنمای جامع دسته‌بندی‌ها و کاربری‌ها، به صفحه روغن موتور مراجعه کنید.

توصیه عملی: در کاربردهای پرتنش (شهری–ترافیکی، شروع سرد مکرر)، به‌دنبال وجود ترکیبات مولیبدنی و برچسب «DPF compatible» باشید.

تعادل دشوار: حفاظت از قطعات در کنار سلامت کاتالیست و DPF

چالش اصلی یورو ۶، رسیدن به حد بهینه بین «ضدسایش قوی» و «عدم آسیب به پس‌پردازش» است. SAPS (خاکستر سولفاته، فسفر و گوگرد) اگرچه به پایداری شیمیایی و ضدسایش کمک می‌کند، اما درون DPF به‌صورت خاکستر غیرقابل‌سوز تجمع می‌یابد و در کاتالیست، فسفر می‌تواند نقاط فعال را مسموم کند. نتیجه، افت کارایی پس‌پردازش و افزایش آلایندگی است؛ موضوعی که برای آزمون‌های دوره‌ای و گارانتی OEM تعیین‌کننده است.

به همین علت، ACEA خانواده C (C2/C3/C4/C5/C6) و برای دیزل‌های سنگین، E6/E9 را با محدودیت‌های مشخص تعریف کرده است. OEMها نیز تاییدیه‌های اختصاصی خود (مانند MB 228.51/228.61، Volvo VDS، Scania LDF و غیره) را اضافه می‌کنند تا دوام DPF و کاتالیست تضمین شود. روغنی که روی لیبل Low/Mid SAPS دارد، الزاماً یکسان نیست؛ بسته افزودنی، نوع ضدسایش و دترجنت‌ها سرنوشت‌سازند.

بد عمل‌کردن در این تعادل، دو پیامد متضاد دارد: سایش زودرس یا خرابی زودهنگام DPF. هر دو، احتمال رد گارانتی را بالا می‌برند. انتخاب روغن باید مبتنی بر آزمون‌های میدانی، تاییدیه واقعی OEM و سابقه عملکرد باشد.

توصیه عملی: برای ناوگان یورو ۶، حداقل به ACEA E6/E9 یا C3/C5 (بسته به موتور) پایبند بمانید و از افزودنی‌های بازاری «تقویت‌کننده ZDDP» استفاده نکنید.

نسل جدید افزودنی‌های ضدسایش ویژه یورو ۶: شیمی، رفتار و مزایا

افزودنی‌های نسل جدید بر سه ایده کلیدی تکیه دارند: ۱) کاهش SAPS بدون قربانی‌کردن محافظت، ۲) بهبود پایداری فیلم در بار و دمای بالا، ۳) کمینه‌سازی اثرات منفی بر DPF/کاتالیست. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به MoDTC/MoDTP (اصطکاک‌کاه و ضدسایش)، استرهای اسید بوریک/بوراتی، فسفر با رهایش کنترل‌شده و دترجنت‌های کم‌خاکستر (سالیسلیتی/فناتی متوازن) اشاره کرد.

این ترکیبات، در کنار آنتی‌اکسیدانت‌های مدرن (آمینیک/فنولیک)، مقاومت در برابر اکسیداسیون را بالا می‌برند؛ موضوعی که برای روغن‌های Extended Drain در ناوگان بین‌شهری حیاتی است. همچنین با کنترل تریبوشیمی، تشکیل فیلم روی فولاد/چدن یکنواخت‌تر و پایدارتر می‌شود و در آزمون‌های سایش استاندارد، عملکردی هم‌سطح یا بهتر از ZDDP پر‌فسفر را نشان می‌دهند.

نکته کلیدی، «طراحی بسته افزودنی به‌همراه روغن پایه مناسب» است. روغن‌های گروه III/III+ یا PAO با شاخص گرانروی بالا، بستر مناسبی برای این افزودنی‌ها می‌سازند. نتیجه، روغن موتور سازگار با DPF و گارانتی است که هم مصرف سوخت را مهار می‌کند و هم عمر قطعات را افزایش می‌دهد.

توصیه عملی: در برگه مشخصات (TDS) به ذکر «Low SAPS»، «DPF compatible»، «ACEA E6/E9 یا C3/C5» و تاییدیه‌های معتبر OEM دقت کنید.

تجربه‌های میدانی ایران: رد گارانتی به‌دلیل روغن نامناسب و راه‌حل‌ها

– مورد اول (ناوگان شهری): بخشی از اتوبوس‌های شهری یورو ۶ با استفاده از روغن‌های قدیمی با SAPS بالا (کلاس‌های قدیمی معادل CH-4/CI-4)، با پرشدن زودهنگام DPF مواجه شدند. پس از بازبینی، چون روغن خارج از تاییدیه OEM بوده، گارانتی قطعه رد شد. راه‌حل: مهاجرت به ACEA E6 با بسته افزودنی نسل جدید و ثبت منظم فشار پشت DPF.

– مورد دوم (کامیون بین‌شهری): استفاده از افزودنی بازاری تقویت‌کننده ZDDP برای «کم‌صداتر شدن موتور» باعث افزایش فسفر و افت بازده کاتالیست شد. با ثبت کد خطای کارایی کاتالیست و نمونه‌برداری روغن، گارانتی سیستم پس‌پردازش پذیرفته نشد. راه‌حل: منع افزودنی‌های خارج از توصیه، پایش عناصر در آنالیز روغن (P, S, Ash).

– مورد سوم (بنزینی GDI): انتخاب روغن غیرهمخوان با ACEA C5 منجر به سایش زنجیر تایم و افزایش مصرف سوخت شد. در بازکردن موتور، لاک و رسوب مشاهده شد و به‌علت عدم رعایت استاندارد توصیه‌شده، بخشی از هزینه‌ها بر عهده مالک گذاشته شد. راه‌حل: بازگشت به روغن با تاییدیه OEM و برنامه تعویض کوتاه‌مدت برای پاکسازی تدریجی.

اگر نیاز به پخش عمده برای ناوگان یورو ۶ در شهرهایی مثل تهران، مشهد یا تبریز دارید، با تیم فروش ما در صفحه پخش عمده روغن موتور ناوگان یورو ۶ هماهنگ کنید.

توصیه عملی: اسناد سرویس، فاکتور روغن و نتایج آنالیز را بایگانی کنید؛ این مدارک در اختلافات گارانتی تعیین‌کننده‌اند.

مقایسه فنی: افزودنی‌های قدیمی در برابر نسل جدید

شیمی ضدسایش سنتی مبتنی بر ZDDPِ پر‌فسفر و دترجنت‌های پر‌خاکستر، در موتورهای یورو ۶ با ریسک انسداد DPF و سمیت کاتالیست همراه است. در مقابل، نسل جدید با اتکا به مولیبدن، بورات و فسفر کنترل‌شده، نسبت محافظت به SAPS بهتری ارائه می‌دهد. این تغییر صرفاً «کم‌کردن ZDDP» نیست؛ بلکه بازطراحی کل بسته افزودنی و تعادل با روغن پایه است.

در جدول زیر، تفاوت‌های کلیدی از منظر خاکستر، سازگاری با پس‌پردازش، سطح محافظت و پذیرش OEM خلاصه شده است. هدف، انتخاب آگاهانه برای «انتخاب روغن برای کامیون یورو ۶ در ایران» و خودروهای سواری مجهز به DPF/کاتالیست است.

توصیه عملی: در ناوگان یورو ۶، روغن‌های دارای ACEA E6/E9 یا C3/C5 را به‌همراه تاییدیه‌های OEM در اولویت قرار دهید.

نکات کلیدی و چک‌لیست برای سرویس‌کاران و مدیران ناوگان

چگونه لیبل روغن را بخوانیم

• به صراحت عبارات Low/Mid SAPS، DPF compatible و سطح ACEA (C3/C5 برای سبک؛ E6/E9 برای دیزل سنگین) دقت کنید.
• تاییدیه‌های OEM مانند MB 228.51/228.61، Volvo VDS-4.5، Scania LDF و معادل‌های سازنده موتور را بررسی کنید.
• از افزودنی‌های بازاری «افزایش‌دهنده ZDDP/مولیبدن» که تاییدیه ندارند بپرهیزید.

چه استانداردهایی برای یورو ۶ مناسب است

• دیزل سنگین: ACEA E6/E9 بر اساس توصیه OEM، با API CK-4/FA-4 در صورت سازگاری.
• بنزینی/سواری با DPF/TWC: ACEA C3/C5/C6 و تاییدیه‌های سازنده (مانند 504/507 گروه VAG یا معادل).
• به اقلیم و سیکل کاری توجه کنید؛ در ترافیک سنگین شهری، کنترل اکسیداسیون و تبخیرپذیری اهمیت دوچندان دارد.

مفاد پیشنهادی برای قرارداد سرویس

• الزام به استفاده از روغن‌های دارای تاییدیه OEM و ثبت شماره بچ/فاکتور.
• برنامه آنالیز دوره‌ای روغن (فلزات سایش، P/S/Ash، سوخت رقیق‌کننده) و بازه‌های بازبینی DPF.
• تعریف آستانه‌های اقدام اصلاحی (Regeneration زودهنگام، افت کارایی کاتالیست، افزایش اختلاف فشار DPF).
• ثبت سوابق در سامانه نگهداری؛ این سوابق در دعاوی گارانتی کلیدی است.

برای پوشش سراسری تامین و سرویس قراردادی، به صفحه گستره خدمات سر بزنید. همچنین در صنایع غیرخودرویی می‌توانید از سبد روغن صنعتی بهره ببرید.

توصیه عملی: چک‌لیست سرویس را چاپ و کنار دستگاه ثبت کنید؛ انحراف از استانداردها را بلافاصله مستندسازی نمایید.

جمع‌بندی: انتخاب بسته افزودنی درست، سرمایه‌گذاری روی گارانتی و هزینه مالکیت

افزودنی‌های ضدسایش نسل جدید پاسخی مهندسی به دو مطالبه متضاد هستند: حداکثر محافظت قطعات و حداقل اثر منفی بر کاتالیست/DPF. در اکوسیستم یورو ۶، دیگر نمی‌توان صرفاً با «زیادکردن ZDDP» خیال خود را از سایش راحت کرد؛ چنین کاری به قیمت تسریع خرابی پس‌پردازش و از دست‌رفتن گارانتی تمام می‌شود. راهکار، توازن دقیق شیمی ضدسایش‌های بدون‌خاکستر یا کم‌خاکستر (مبتنی بر مولیبدن و بور) با دترجنت‌های مدرن و آنتی‌اکسیدانت‌های پایدار است.

در ایران، که بخش مهمی از ناوگان شهری و بین‌شهری به‌تدریج به یورو ۶ مهاجرت می‌کند، هزینه یک اشتباه انتخاب روغن می‌تواند به توقف‌های مکرر، تعویض زودهنگام DPF و در نهایت رد گارانتی بینجامد. در مقابل، انتخاب «روغن موتور سازگار با DPF و گارانتی» با تاییدیه واقعی OEM و پایش دوره‌ای، عمر موتور و سیستم پس‌پردازش را افزایش می‌دهد و هزینه مالکیت کل (TCO) را به‌طور معناداری کاهش می‌دهد.

برای «افزودنی ضدسایش مناسب موتور یورو ۶»، به شواهد واقعی تکیه کنید: تاییدیه‌های ACEA E6/E9 یا C3/C5، نتایج آزمون‌های سازنده و سابقه میدانی در شرایط کشور. یک قرارداد سرویس شفاف، آنالیز روغن و تامین معتبر، سه ضلع مثلث حفظ گارانتی هستند. به‌قول اهل نگهداری، «هیچ چیز به‌اندازه انتخاب درست از ابتدا، مقرون‌به‌صرفه نیست»؛ هزینه‌ای که امروز صرف روغن درست می‌کنید، فردا به‌صورت زمان کارکرد بیشتر، مصرف سوخت کمتر و گارانتی محفوظ برمی‌گردد.

در نهایت، انتخاب تامین‌کننده‌ای که پاسخ‌گو، شفاف و آشنا با الزامات یورو ۶ باشد، اهمیت حیاتی دارد. موتورازین با شبکه تامین و مشاوره تخصصی، می‌تواند ریسک‌های انتخاب نادرست را کاهش دهد و پشتوانه فنی تصمیم شما باشد.

توصیه عملی: پیش از خرید انبوه، یک دوره کوتاه ارزیابی میدانی (Pilot) با نمونه‌برداری روغن و پایش DPF انجام دهید.

پرسش‌های متداول

آیا استفاده از افزودنی بازاری ضدسایش به‌تنهایی می‌تواند گارانتی یورو ۶ را حفظ کند؟

خیر. گارانتی بر پایه استفاده از روغن‌های منطبق با ACEA/API و تاییدیه OEM است. افزودنی‌های بازاری معمولاً آزمون و تاییدیه OEM ندارند و ممکن است S/P/Ash را از حدود مجاز عبور دهند. افزوده‌کردن ZDDP یا مولیبدن خارج از فرمول می‌تواند به مسمومیت کاتالیست یا پرشدن DPF بیانجامد. فقط از روغن تاییدشده کامل استفاده کنید و از هرگونه «ترکیب‌کردن» بپرهیزید.

برای کامیون یورو ۶ در ایران، ACEA E6 بهتر است یا E9؟

هر دو برای یورو ۶ طراحی شده‌اند اما تمرکز E6 بر Low SAPS و درازمدت‌بودن با DPF قوی‌تر است، در حالی‌که E9 برای شرایط سخت عملیاتی با کنترل SAPS مناسب است. انتخاب نهایی باید طبق دفترچه موتور و تاییدیه OEM باشد. اگر تردید دارید، سازگاری با DPF و تاییدیه سازنده را در اولویت بگذارید.

چگونه مطمئن شویم روغن انتخابی با DPF سازگار است؟

به برچسب Low/Mid SAPS، ذکر «DPF compatible»، سطوح ACEA C یا E متناظر، و تاییدیه واقعی OEM نگاه کنید. در TDS معمولاً سطوح خاکستر سولفاته (Sulfated Ash)، فسفر و گوگرد ذکر می‌شود. اگر اعداد اعلام نشده‌اند، از تامین‌کننده بخواهید مدارک رسمی ارائه دهد و از خرید بدون شفافیت اجتناب کنید.

آیا روغن با ویسکوزیته صحیح ولی استاندارد نامناسب ممکن است گارانتی را باطل کند؟

بله. ویسکوزیته تنها یکی از پارامترهاست. اگر استاندارد عملکردی (ACEA/API) و تاییدیه OEM مطابق موتور یورو ۶ نباشد، حتی با ویسکوزیته درست، ریسک آسیب به DPF/کاتالیست یا سایش افزایش یافته و احتمال رد گارانتی وجود دارد. همیشه ترکیب ویسکوزیته+استاندارد+تاییدیه را با هم بررسی کنید.

چه مستنداتی برای حفظ گارانتی پیشنهاد می‌شود؟

– فاکتور و شماره بچ هر سرویس، TDS/MSDS محصول، نتایج آنالیز دوره‌ای روغن، سوابق باززنده‌سازی DPF و کدهای خطای ECU. این مدارک در اختلافات گارانتی، ادعای شما را مستدل می‌کند و نشان می‌دهد مطابق توصیه سازنده عمل کرده‌اید.

برندینگ: موتورازین به‌عنوان مرجع تخصصی تامین و توزیع روانکار در سراسر ایران، با دسترسی به برندهای دارای تاییدیه OEM برای یورو ۶، به انتخاب «روغن موتور سازگار با DPF و گارانتی» کمک می‌کند. تیم ما با تحلیل نیاز عملیاتی ناوگان، ارائه TDS/COA و طراحی برنامه پایش روغن، ریسک خرابی و رد گارانتی را کاهش می‌دهد. برای پروژه‌های ناوگانی، مشاوره فنی، نمونه‌گیری و تامین مستمر، روی تجربه و پوشش کشوری موتورازین حساب کنید.