در صنایع سردخانه‌ای، غذایی، دارویی و پتروشیمی، چیلرها و کمپرسورهای برودتی وظیفه‌ای حساس در حفظ دمای پایدار برای فرآیندها و نگهداری محصولات دارند. اما پشت صحنه این عملکرد دقیق و مداوم، عاملی وجود دارد که گاه کمتر به آن توجه می‌شود: روغن تبرید یا Refrigeration Oil. این روغن، علاوه بر روانکاری قطعات، نقش‌های حیاتی‌تری همچون پایداری حرارتی، مقابله با اسیدسازی، جداسازی از مبرد، جلوگیری از کف‌زایی و حفظ عملکرد سیستم را بر عهده دارد. تفاوت‌های ساختاری میان کمپرسورهای فریونی و آمونیاکی، الزاماتی متفاوت برای نوع روغن ایجاد می‌کنند که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند منجر به افت راندمان یا حتی تخریب کامل سیستم شود.
چرا انتخاب روغن تبرید موضوعی تخصصی است؟
در مقایسه با روانکارهای صنعتی عمومی، روغن تبرید در معرض چالش‌هایی خاص‌تر قرار دارد. دمای عملیاتی بسیار پایین، تماس مستقیم با مبرد، فشار بالا، حساسیت به رطوبت و نیاز به سازگاری کامل با سیستم، انتخاب روغن تبرید را به فرآیندی فنی و دقیق تبدیل می‌کند. روغن باید بتواند بدون تخریب در دماهای تا منفی ۴۰ درجه سانتی‌گراد حرکت کند، در برابر اکسیداسیون مقاومت کند، با مبرد واکنش ندهد و به‌سادگی به کمپرسور بازگردد.
شناخت کمپرسور و مبرد: اولین گام در انتخاب روغن مناسب
در صنعت تبرید، دو نوع اصلی مبرد وجود دارد: آمونیاک (NH₃) و فریون‌ها (مانند R-22، R-134a، R-404a). هر کدام از این مبردها رفتار فیزیکی و شیمیایی متفاوتی دارند و به‌تبع آن، روغن‌های سازگار خاصی نیاز دارند.
سیستم‌های آمونیاکی
مبرد آمونیاک، ماده‌ای قلیایی، خورنده و قطبی است که با بسیاری از روغن‌های شیمیایی مانند POE یا PAG ناسازگار است. در این سیستم‌ها، معمولاً از روغن‌های معدنی با پالایش بالا یا روغن‌های پایه PAO استفاده می‌شود. این روغن‌ها مقاومت بالایی در برابر آمونیاک داشته و واکنش شیمیایی ایجاد نمی‌کنند. از سوی دیگر، آمونیاک می‌تواند در صورت وجود رطوبت، اسید آمینه یا نمک‌های خورنده تولید کند که استفاده از روغن با خاصیت ضدخوردگی و جذب پایین رطوبت را ضروری می‌سازد.
سیستم‌های فریونی
مبردهای فریونی (HCFC و HFC) مانند R-134a یا R-410a، با روغن‌های معدنی سازگار نیستند و معمولاً نیاز به روغن‌های مدرن‌تری مانند POE یا AB دارند. روغن POE با توانایی بالای برگشت به کمپرسور، ویژگی جاذب رطوبت قوی و پایداری اکسیداتیو در دماهای بالا، بهترین گزینه برای کمپرسورهای فریونی مدرن است. در حالی‌که روغن‌های آلکیل‌بنزن برای سیستم‌های قدیمی R-22 و برخی چیلرهای خاص گزینه‌ای پایدار و با خاصیت ضد کف محسوب می‌شوند.
ویژگی‌هایی که نباید نادیده گرفت
برای انتخاب روغن تبرید مناسب، فارغ از نوع مبرد، چند ویژگی فنی بسیار مهم وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد:
۱. ویسکوزیته مناسب در شرایط دمایی
ویسکوزیته بالا در دمای پایین موجب افزایش مقاومت در مسیر روغن و کاهش سرعت گردش می‌شود، در حالی که ویسکوزیته پایین در دمای بالا موجب کاهش ضخامت لایه روانکاری و افزایش تماس فلز با فلز خواهد شد. باید روغنی انتخاب شود که منحنی ویسکوزیته-دما (Viscosity Index) یکنواخت و قابل پیش‌بینی داشته باشد.
۲. پایداری شیمیایی و حرارتی
روغن تبرید نباید در تماس با مبرد یا دماهای بالا دچار شکستن مولکولی، تشکیل لجن یا اسید شود. روغن‌های مناسب برای چیلرها باید در تست‌های پایداری اکسیداتیو، تست تشکیل اسید (TAN) و واکنش با فلزات مس و آلومینیوم نمره قبولی بگیرند.
۳. خاصیت ضدکف و برگشت روغن
تشکیل کف در کمپرسور می‌تواند موجب خفه شدن سیستم، اختلال در روغن‌کاری، افزایش دمای غیرمجاز و حتی پاشش روغن به درون سیکل مبرد شود. استفاده از افزودنی‌های ضد کف (Anti-Foam Agents) در روغن باعث کنترل حجم گاز در روغن و حفظ جریان آرام آن می‌شود. همچنین برگشت صحیح روغن از اواپراتور به کمپرسور، نیازمند انتخاب روغن با ضریب کشش سطحی بهینه و وزن مولکولی مناسب است.
۴. نقطه ریزش و نقطه اشتعال
در سیستم‌های برودتی، روغن باید تا دمای منفی ۴۰ یا حتی ۵۰ درجه نیز توانایی حرکت و روان بودن داشته باشد. از طرف دیگر، نقطه اشتعال بالا نیز موجب افزایش ایمنی در مواجهه با گرمای ناگهانی یا بار کاری زیاد می‌شود.
چالش‌های رایج در انتخاب یا نگهداری نادرست روغن تبرید
بسیاری از خرابی‌های زنجیره‌ای در کمپرسورها نه به علت نقص مکانیکی، بلکه به دلیل روغن نادرست ایجاد می‌شوند. چالش‌های متداول عبارت‌اند از:
- استفاده از روغن ناسازگار با مبرد که منجر به کف‌سازی، اسیدسازی و کاهش راندمان می‌شود
- وجود رطوبت در سیستم که در روغن POE باعث جذب سریع و واکنش مخرب شیمیایی می‌شود
- مخلوط کردن دو نوع روغن مختلف بدون Flush کامل سیستم
- عدم تعویض به‌موقع روغن و افزایش بار اکسیداتیو
- کاهش برگشت روغن و خشک‌کار کردن کمپرسور به دلیل انتخاب ویسکوزیته نادرست
بهترین برندهای توصیه‌شده در بازار ایران
در ایران، برندهایی هستند که با درک دقیق از شرایط اقلیمی، کیفیت تجهیزات داخلی و نیاز صنعت، محصولات مناسبی عرضه می‌کنند. از جمله:
- پترونول که روغن‌های تخصصی برای سیستم‌های آمونیاکی و فریونی با پایه PAO و AB تولید می‌کند.
- ردلوب با تمرکز بر ضد کف بودن و پایداری بالا برای کاربردهای دمای پایین.
- نفت بهران با سری محصولات بهران رانا، به‌ویژه برای کمپرسورهای R-22 و آمونیاکی.
- نفت پارس که روغن پارس کلاس را با ویژگی ضد اکسیداسیون برای صنایع سنگین ارائه می‌دهد.
- فول مکس و فول پرایم با فرمولاسیون وارداتی مطابق با استاندارد DIN 51503 و ISO 6743/3.
- سوپر پیشرو و ریسینگ که در پروژه‌های ملی و صادراتی استفاده می‌شوند.
توصیه‌های فنی برای تعمیرکاران و مدیران نگهداری
- پیش از هر بار شارژ یا تعویض روغن، بررسی کنید مبرد سیستم چه نوعی است و با چه روغنی سازگار است.
- از ترکیب کردن روغن‌ها، حتی با پایه شیمیایی مشابه، خودداری کنید مگر با تایید سازنده کمپرسور.
- روغن را فقط از برندها و نمایندگی‌های معتبر تهیه کنید. روغن‌های تقلبی یا تاریخ‌گذشته می‌توانند به‌شدت آسیب‌زا باشند.
- دمای محیط کاری را در نظر بگیرید. مثلاً در مناطق سردسیر، باید روغنی با نقطه ریزش پایین‌تر استفاده شود.
- حداقل هر ۶ ماه یک‌بار تست TAN، رطوبت و آنالیز فلزات سایشی روی روغن انجام دهید. این داده‌ها برای پیش‌بینی تعمیرات آتی حیاتی هستند.
سوالات متداول
1.آیا می‌توان از روغن POE برای کمپرسور آمونیاکی استفاده کرد؟
خیر. آمونیاک با POE ناسازگار است و موجب تخریب ساختار شیمیایی روغن و تولید لجن می‌شود.
2.اگر روغن با مبرد ناسازگار باشد، اولین نشانه چیست؟
کاهش راندمان سرمایش، افزایش دمای کمپرسور، ایجاد کف زیاد و تغییر رنگ روغن از مهم‌ترین علائم هستند.
3.آیا می‌توان دو برند روغن را ترکیب کرد؟
تنها در صورت تطابق کامل پایه شیمیایی و تایید از سوی سازنده تجهیزات، این کار مجاز است. در غیر این صورت، حتماً باید Flush کامل انجام شود.
4.روغن معدنی هنوز برای سیستم‌های فریونی کاربرد دارد؟
خیر، در سیستم‌های مدرن با R-134a یا R-410a استفاده از POE ضروری است.
5.تفاوت اصلی AB و POE در چیست؟
AB سازگار با مبردهای سنتی (مانند R-22) است و کمتر جاذب رطوبت است؛ در حالی که POE برای مبردهای HFC مناسب‌تر و دارای توان بالای برگشت به کمپرسور است.
جمع‌بندی
انتخاب روغن تبرید مناسب، یک تصمیم فنی و راهبردی است که مستقیماً بر طول عمر، راندمان و ایمنی کمپرسورهای برودتی اثر می‌گذارد. شناخت دقیق مبرد، درک شرایط کاری، بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی روغن و بهره‌گیری از برندهای معتبر، از ارکان اصلی یک نگهداری حرفه‌ای در صنایع سردخانه‌ای و فرآیندی به‌شمار می‌رود. در نهایت، با استفاده از روانکار درست، نه‌تنها هزینه‌های تعمیر و توقف تولید کاهش می‌یابد، بلکه عمر مفید تجهیزات نیز به شکل چشم‌گیری افزایش خواهد یافت.
موتور آرا رازین به‌عنوان یکی از تخصصی‌ترین مجموعه‌ها در حوزه تأمین و مشاوره روانکارهای صنعتی و تبریدی، سال‌هاست در کنار صنایع کلان کشور از جمله سردخانه‌ها، صنایع غذایی و پتروشیمی قرار گرفته است. این شرکت با ارائه مشاوره حرفه‌ای، انتخاب دقیق بر اساس مبرد و نوع کمپرسور، تأمین روغن‌های اصل از برندهای معتبری چون پترونول، بهران، پارس کلاس، فول مکس، فول پرایم و ردلوب، توانسته رضایت مجموعه‌های صنعتی را جلب کند. خدمات تحلیلی و پشتیبانی فنی موتور آرا رازین، نه‌تنها انتخاب را آسان‌تر، بلکه نگهداری را هوشمندتر و کم‌هزینه‌تر می‌سازد. اگر به دنبال روانکاری مطمئن برای کمپرسورهای حساس خود هستید، اینجا نقطه شروع درستی است.
بدون نظر