TBN یا Total Base Number، یکی از شاخص‌های کلیدی در بررسی کیفیت روغن موتور، به‌ویژه در موتورهای دیزلی است. این عدد بیانگر ظرفیت روغن در خنثی‌سازی اسیدهایی است که در فرآیند احتراق سوخت به‌ویژه در موتورهای دیزلی تولید می‌شوند. شناخت این عدد و تحلیل آن می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش عمر موتور و بهبود عملکرد روغن داشته باشد.
TBN دقیقاً چیست؟
TBN معیاری است که ظرفیت قلیایی روغن را اندازه‌گیری می‌کند. هرچه عدد TBN بالاتر باشد، روغن توانایی بیشتری در خنثی‌سازی اسیدها دارد. این اسیدها اغلب به‌دلیل احتراق ناقص سوخت، ورود گازهای احتراقی به روغن و یا شرایط سخت کاری موتور تولید می‌شوند. در واقع، TBN به‌نوعی سپر دفاعی روغن در برابر خوردگی داخلی موتور محسوب می‌شود.
واحد اندازه‌گیری TBN
TBN معمولاً با واحد میلی‌گرم پتاسیم هیدروکسید در هر گرم روغن (mg KOH/g) بیان می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر یک روغن دارای TBN برابر ۱۰ باشد، یعنی می‌تواند معادل ۱۰ میلی‌گرم پتاسیم هیدروکسید در هر گرم روغن، اسید را خنثی کند.
اهمیت TBN در موتورهای دیزلی
موتورهای دیزلی به‌دلیل تولید دوده و اسیدهای بیشتر نسبت به موتورهای بنزینی، نیاز بیشتری به روغن‌هایی با TBN بالا دارند. استفاده از روغنی با TBN پایین در موتور دیزلی، در بلندمدت منجر به خوردگی قطعات داخلی، کاهش راندمان، افت توان و افزایش مصرف سوخت خواهد شد.
آیا TBN باید همیشه بالا باشد؟
نه الزاماً. اگرچه عدد بالای TBN در محافظت از موتور مؤثر است، اما در موتورهایی که احتراق تمیزتری دارند یا سوخت با کیفیت‌تری استفاده می‌شود، نیازی به TBN خیلی بالا نیست. ضمن اینکه TBN بالا ممکن است باعث افزایش رسوبات شود اگر با سایر افزودنی‌ها درست تنظیم نشده باشد
تفاوت TBN در روغن‌های دیزلی و بنزینی
در روغن‌های موتور، عدد TBN نشان‌دهنده توانایی روغن در خنثی‌سازی اسیدهای تولیدشده در فرآیند احتراق است. موتورهای دیزلی به‌دلیل تولید بیشتر دوده و اسید، معمولاً به روغن‌هایی با TBN بالاتر (در حدود ۱۰ تا ۱۴ یا حتی بالاتر برای ماشین‌آلات سنگین) نیاز دارند تا از خوردگی و فرسایش داخلی موتور جلوگیری شود. در مقابل، روغن‌های موتور بنزینی به‌طور معمول دارای TBN پایین‌تری (حدود ۵ تا ۸) هستند، زیرا احتراق در این موتورها تمیزتر بوده و اسید کمتری تولید می‌شود. انتخاب روغن با TBN مناسب، به نوع سوخت، شرایط کاری موتور و فواصل تعویض روغن بستگی دارد.
با گذشت زمان و افزایش کارکرد موتور، مقدار TBN روغن به‌تدریج کاهش می‌یابد، زیرا افزودنی‌های قلیایی آن در فرآیند خنثی‌سازی اسیدها مصرف می‌شوند. زمانی که عدد TBN به زیر سطح بحرانی برسد، روغن دیگر قادر به محافظت مؤثر از موتور نخواهد بود و خطر خوردگی قطعات داخلی افزایش می‌یابد. به همین دلیل در موتورهای دیزلی با شرایط کاری سخت یا استفاده از سوخت‌های دارای گوگرد بالا، انتخاب روغنی با TBN بالا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا پایداری قلیایی آن برای مدت بیشتری حفظ می‌شود.
در برخی کاربردهای صنعتی یا حمل‌ونقل سنگین، آنالیزهای دوره‌ای روغن انجام می‌شود تا تغییرات TBN و دیگر شاخص‌های کلیدی مانند ویسکوزیته و سطح آلودگی بررسی شود. این تحلیل‌ها به مدیران فنی کمک می‌کند تا زمان مناسب تعویض روغن را پیش‌بینی کرده و از خرابی‌های پرهزینه جلوگیری کنند. در واقع، عدد TBN تنها یک عدد آزمایشگاهی نیست، بلکه معیاری واقعی و قابل‌اعتماد برای ارزیابی سلامت روانکاری موتور، به‌ویژه در کاربردهای دیزلی و سنگین‌کار محسوب می‌شود.
چه زمانی TBN اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؟
- در استفاده از سوخت‌هایی با گوگرد بالا
- در رانندگی‌های طولانی یا بار سنگین
- هنگام افزایش فاصله زمانی تعویض روغن
- در موتورهای دیزلی توربوشارژ یا درون‌شهری پر استارت
- در صورت استفاده از روغن‌های ارزان یا بدون برند معتبر
ارتباط TBN با تعویض روغن
با گذشت زمان، عدد TBN به‌تدریج کاهش می‌یابد چون ظرفیت روغن در مقابله با اسیدها مصرف می‌شود. یکی از راه‌های علمی برای تشخیص زمان تعویض روغن، بررسی کاهش TBN از مقدار اولیه است. وقتی TBN به حدود نصف مقدار اولیه برسد، بهتر است روغن تعویض شود.
چگونه TBN را بررسی کنیم؟
برای بررسی دقیق TBN، نیاز به آنالیز روغن در آزمایشگاه است. شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل یا تعمیرگاه‌های تخصصی، معمولاً آنالیز دوره‌ای روغن مصرفی را برای کنترل کیفیت و پیشگیری از خرابی موتور انجام می‌دهند.
جمع‌بندی: چرا TBN مهم است؟
- پیشگیری از خوردگی موتور
- افزایش عمر قطعات داخلی
- حفظ راندمان احتراق
- کاهش رسوبات اسیدی
- مناسب برای شرایط کاری سخت به‌ویژه در موتورهای دیزلی
اگر به‌دنبال انتخاب یک روغن مناسب برای موتور دیزلی یا شرایط کاری سنگین هستید، حتماً علاوه بر گرانروی و سطح کیفی، به عدد TBN آن نیز توجه ویژه داشته باشید.
بدون نظر