مقدمه: رفتار روغن در سرما و گرما
اگر صبح‌های زمستان تهران، تبریز یا اردبیل استارت می‌زنید و صدای موتور کمی خشن‌تر است، یا در گرمای اهواز و بندرعباس کولر روشن می‌کنید و دور موتور بالا می‌رود، در واقع دارید اثر ویسکوزیته روغن (گران‌روی) را لمس می‌کنید. گران‌روی یعنی مقاومت روغن در برابر جاری‌شدن؛ مثل تفاوت حرکت آب و عسل. روغن باید آن‌قدر «رقیق» باشد که در استارت سرد سریع به یاتاقان‌ها برسد، و در عین‌حال آن‌قدر «غلیظ» بماند که در دمای کاری موتور، فیلم محافظ را حفظ کند. استاندارد SAE با کدهایی مانند 10W-40 یا 5W-30 دقیقاً برای همین متعادل‌سازی تعریف شده است. هدف این راهنما ساده‌سازی مفهوم گران‌روی برای تصمیم‌گیری بهتر در انتخاب روغن مناسب اقلیم و کاربری شما در ایران است.
- چالش اصلی: فهمیدن این‌که عددهای 10W-40 و 5W-30 واقعاً چه می‌گویند و کدامشان برای شهر و خودرو شما بهتر است.
- راه‌حل: شناخت مفهوم W، اعداد سرد/گرم، شاخص ویسکوزیته (VI) و اثر اقلیم کشور روی انتخاب.
ویسکوزیته چیست؟ 10W-40 و 5W-30 به زبان ساده
کدهای دو‌بخشی مانند 10W-40 یا 5W-30 نشان می‌دهند روغن در «سرد» و «گرم» چطور رفتار می‌کند. حرف W مخفف Winter است. عدد قبل از W وضعیت روانی در سرما و عدد دوم رفتار در دمای کاری موتور را توصیف می‌کند.
- عدد قبل از W (مثل 0، 5 یا 10): هرچه کوچک‌تر باشد، روغن در سرما روان‌تر است و استارت سرد راحت‌تر انجام می‌شود.
- عدد بعد از W (مثل 30 یا 40): هرچه بزرگ‌تر باشد، روغن در دمای کار موتور ضخیم‌تر می‌ماند و فیلم محافظ قوی‌تری ایجاد می‌کند.
نمونه‌ها:
- 5W-30: راه‌اندازی سرد خوب (عدد 5)، و ضخامت مناسب در گرما معادل گرید «۳۰». برای اغلب خودروهای مدرن شهری گزینه‌ای اقتصادی و کم‌مصرف است.
- 10W-40: در سرما کمی سفت‌تر از 5W است اما در گرما «۴۰» می‌ماند و برای موتورهای کارکرده یا رانندگی سنگین قابل‌توجه است.
تمثیل ساده: در یخچال، عسل غلیظ می‌شود و دیر می‌ریزد؛ آب تقریباً یکسان می‌ماند. روغن با شاخص مناسب باید مثل آب «قابل‌جریان» باشد تا سریع به قطعات برسد، اما در دمای بالا مثل عسل «محافظ» باقی بماند.
SAE چیست و استانداردهای مرتبط
SAE (انجمن مهندسان خودرو) چارچوبی برای طبقه‌بندی گران‌روی ارائه می‌دهد تا شما و سازنده خودرو زبان مشترکی داشته باشید. اعداد SAE بر مبنای آزمون‌های استاندارد تعریف می‌شوند: گران‌روی کینماتیک در 100°C (برای بخش «۳۰» یا «۴۰»)، و آزمون‌های شبیه‌ساز استارت سرد (برای بخش «W»). این استاندارد تضمین می‌کند روغنی که روی قوطی 5W-30 نوشته، در شرایط تعریف‌شده عملکرد قابل پیش‌بینی ارائه دهد.
نکاتی که هنگام خواندن SAE فراموش نکنید
- SAE فقط «گران‌روی» را می‌گوید، نه کیفیت افزودنی‌ها. برای کیفیت، به استانداردهایی مثل API (مثلاً SP) یا ACEA نگاه کنید.
- کد SAE توصیه سازنده را نقض نمی‌کند؛ دفترچه خودرو اولویت دارد. تغییر گرید بدون دلیل فنی می‌تواند پیامد داشته باشد.
- روغن‌های تمام‌سنتتیک معمولاً بازه دمایی وسیع‌تری را بهتر پوشش می‌دهند.
شاخص ویسکوزیته (VI) و استارت سرد
شاخص ویسکوزیته (VI) نشان می‌دهد گران‌روی روغن با تغییر دما چقدر تغییر می‌کند. VI بالاتر یعنی روغن در سرما بیش‌ازحد سفت و در گرما بیش‌ازحد رقیق نمی‌شود؛ نتیجه: محافظت پایدارتر و استارت سرد بهتر. روغن‌های سنتتیک معمولاً VI بالاتری دارند و در زمستان‌های سرد یا تابستان‌های داغ ایران مزیت ملموسی ایجاد می‌کنند.
- استارت سرد: وقتی موتور سرد است، بیشتر سایش‌ها در چند ثانیه اول رخ می‌دهد. روغنی با عدد W پایین‌تر و VI بالاتر سریع‌تر می‌چرخد و فیلم روانکاری را زودتر می‌سازد.
- ترافیک شهری: در گرمای تابستان و ترافیک، دمای روغن بالا می‌رود. VI بالا کمک می‌کند روغن «۳۰» یا «۴۰» بماند و فشار روغن افت نکند.
اگر در شهرهای سردسیر (سنندج، همدان، اردبیل) زندگی می‌کنید یا خودرو بیرون پارک می‌شود، انتخاب گریدهایی با 0W یا 5W می‌تواند استارت نرم‌تر و صدای کمتری در چند دقیقه اول ایجاد کند.
تأثیر اقلیم ایران بر انتخاب SAE (جدول مقایسه‌ای)
ایران تنوع اقلیمی بالایی دارد. انتخاب گرید باید با دمای حداقلی زمستان و گرمای تابستان منطقه شما هماهنگ باشد. «جدول مقایسه‌ای زیر» به شکل فهرست منطقه‌ای ارائه شده است:
جمع‌بندی منطقه‌ای
منطقه اقلیمی | ویژگی دمایی | SAE پیشنهادی | توضیح و نکته کلیدی |
| سرد کوهستانی (تبریز، همدان، اردبیل) | دمای زمستان تا حدود –15°C | 0W-20 / 0W-30 یا 5W-30 برای خودروهای سالم و مدرن؛ در کارکرد بالا یا صدای داغ: 5W-40 | در صورت پارک خودرو در فضای باز، روغنی با W پایین‌تر (مانند 0W) انتخاب کنید تا استارت آسان‌تر شود. |
| معتدل و خشک (تهران، اصفهان، کرمان، شیراز) | زمستان‌های ملایم، تابستان‌های گرم | 5W-30 انتخاب متعادل بین مصرف و محافظت؛ در گرمای شدید یا ترافیک سنگین: 5W-40؛ خودروهای قدیمی‌تر: 10W-40 | انتخاب متعادل برای اغلب خودروها؛ با افزایش سن موتور، استفاده از ویسکوزیته بالاتر منطقی‌تر است. |
| گرم و مرطوب (جنوب) (اهواز، بندرعباس، چابهار) | گرمای بسیار بالا و بار حرارتی زیاد | 5W-40 یا 10W-40 برای حفظ فشار روغن؛ خودروهای جدید با توصیه سازنده می‌توانند 5W-30 استفاده کنند | روغن با شاخص پایداری حرارتی بالا انتخاب شود؛ تعویض منظم برای جلوگیری از اکسیداسیون ضروری است. |
| شمال و ساحلی (رشت، ساری و شهرهای مرطوب) | رطوبت بالا و نوسان کمتر | 5W-30 برای استفاده عمومی؛ در شرایط بار سنگین یا یدک‌کشی: 5W-40 | رطوبت بالا نیازمند توجه به فیلتر هوا و جلوگیری از آلودگی آب است. |
توصیه کلی:
اگر شهر شما اختلاف دمای فصلی زیادی دارد، از روغن‌های سنتتیک با شاخص ویسکوزیته (VI) بالا استفاده کنید تا در زمستان و تابستان عملکرد پایداری داشته باشید.
در هر صورت، اولویت نهایی با بازه دمایی و گرید توصیه‌شده در دفترچه سازنده خودرو است.
اشتباهات رایج: «غلیظ‌تر همیشه بهتر نیست»
یک باور عمومی این است که هرچه روغن غلیظ‌تر باشد حفاظت بیشتر است. اما انتخاب بی‌قاعده گریدهای سنگین می‌تواند:
- استارت سرد را سخت‌تر کند و چند ثانیه اول روغن‌رسانی را به‌تعویق بیندازد.
- مصرف سوخت را بالا ببرد چون پمپ روغن برای چرخاندن روغن انرژی بیشتری می‌گیرد.
- در موتورهای جدید با لقی‌های کمتر، باعث افت جریان به نواحی ظریف شود.
از آن‌سو، «خیلی رقیق» هم همیشه بهتر نیست؛ ممکن است در دمای بالا فشار روغن افت کند. تعادل هوشمند یعنی تبعیت از دفترچه سازنده، درنظرگرفتن اقلیم محل زندگی، سبک رانندگی و وضعیت سلامت موتور. همچنین به سطح کیفیت (API/ACEA) و سازگاری با قطعات پس‌پردازش اگزوز (کاتالیست/DPF در خودروهای خاص) توجه کنید.
چک‌لیست عملی انتخاب روغن مناسب
گام‌های سریع
- دفترچه خودرو را ببینید: بازه‌های SAE مجاز و سطح کیفیت API/ACEA.
- حداقل دمای زمستان و حداکثر دمای تابستان شهر خود را در نظر بگیرید.
- سبک رانندگی: ترافیک سنگین، یدک‌کشی، سربالایی، سفرهای طولانی؟
- وضعیت موتور: کارکرد بالا، مصرف روغن، صدای سرد/داغ.
- انتخاب نهایی: بین 5W-30، 5W-40 یا 10W-40 بر اساس موارد بالا و توصیه سازنده.
راهنمای سریع کاربردی
- خودروهای نسبتاً جدید و سالم در شهرهای معتدل: 5W-30 با سطح کیفیت جدید (مثل API SP) انتخاب اقتصادی با مصرف سوخت کمتر.
- رانندگی سنگین، گرمای زیاد یا کارکرد بالاتر: 5W-40 می‌تواند در داغی فیلم قوی‌تری بدهد.
- قدیمی‌ترها یا لقی بیشتر: 10W-40 با رعایت دفترچه؛ اگر استارت زمستانی سخت شد، به 5W-40 فکر کنید.
پرسش‌های متداول
1-آیا باید روغن را فصلی عوض کنم (زمستان 5W-30، تابستان 10W-40)؟
اگر دفترچه خودرو یک بازه وسیع SAE را مجاز دانسته و روغن با شاخص ویسکوزیته (VI) بالا استفاده می‌کنید، معمولاً نیازی به تغییر فصلی نیست. در شهرهای بسیار سرد، رفتن به W پایین‌تر برای استارت نرم‌تر مفید است. در مقابل، برای سفرهای سنگین تابستانی برخی رانندگان سراغ گرید داغ‌تر می‌روند. اولویت با توصیه سازنده و شرایط واقعی کاربری شماست.
2-چرا در استارت سرد صدای موتور بیشتر است و آیا با 0W یا 5W برطرف می‌شود؟
وقتی موتور سرد است، روغن غلیظ‌تر می‌شود و چند ثانیه طول می‌کشد تا همه نقاط را بپوشاند. انتخاب گرید با عدد W پایین‌تر (مثل 0W یا 5W) و VI بالاتر می‌تواند جریان اولیه را سریع‌تر کند و صدا را کاهش دهد. با این حال، صدای غیرعادی می‌تواند علل دیگری هم داشته باشد (مثل وضعیت فنی قطعات). اگر صدا ادامه‌دار بود، بررسی مکانیکی توصیه می‌شود.
3-کدام گرید روی مصرف سوخت اثر بهتری دارد؛ 5W-30 یا 10W-40؟
به‌طور کلی روغن‌های نازک‌تر در دمای کار (مثل 5W-30) به پمپ‌کردن انرژی کمتری نیاز دارند و می‌توانند اندکی مصرف سوخت را کاهش دهند. اما تفاوت واقعی به طراحی موتور، شرایط رانندگی و کیفیت روغن بستگی دارد. اگر سازنده 5W-30 را تأیید کرده، معمولاً از نظر اقتصاد سوخت گزینه بهتری است؛ در کاربری سنگین یا داغی شدید، 5W-40 می‌تواند محافظت بهتری بدهد.
4-برای موتور کارکرده که کمی روغن‌سوزی دارد چه کنم؟
اول تعمیرپذیری و علت روغن‌سوزی بررسی شود. اگر در بازه مجاز سازنده باشد، رفتن از 5W-30 به 5W-40 یا 10W-40 گاهی به کاهش مصرف کمک می‌کند، اما راه‌حل قطعی نیست. افزودنی‌های غیراستاندارد توصیه نمی‌شود. انتخاب گرید را همراه با بازدید فنی، کنترل کمپرس، رفع نشتی‌ها و تعویض منظم فیلتر انجام دهید.
جمع‌بندی
انتخاب درست گران‌روی یعنی توازن بین استارت سردِ آسان و حفاظتِ داغِ مطمئن. با فهمیدن معنای 10W-40 و 5W-30، آشنایی با استاندارد SAE و شاخص VI، و درنظرگرفتن اقلیم ایران و سبک رانندگی، می‌توانید علمی‌تر تصمیم بگیرید. اگر بین دو گزینه مردد هستید، دفترچه سازنده و شرایط واقعی کاربری‌تان چراغ راه است.
فرم مشاوره انتخاب روغن: اگر هنوز بین 5W-30، 5W-40 یا 10W-40 مطمئن نیستید، اطلاعات خودرو (سال، کارکرد، موتور)، شهر محل استفاده و سبک رانندگی خود را در فرم مشاوره موتورازین ثبت کنید تا پیشنهاد بهینه براساس اقلیم و توصیه سازنده دریافت کنید.
بدون نظر